Çukurova Âşıklık Geleneğinde Atışma

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 75, 73 - 116, 01.10.2013

Erman Artun

Öz

Âşıklık geleneğinde atışmalar çok önemli bir yere sahiptir. Âşıklıkta ilk iş ruh dünyasındaki
değişikliği saza döküp topluluğa saz ile sunmaktır. İkinci iş ise âşığın tanınmış bir âşıkla
karşılaşması, onu yenmesi “bağlaması” gereklidir.
Âşık karşılaşmalarını içerik yönünden üç grupta ele almak mümkündür. Âşıklar arasında
yapılan şiir yarışmalarında birinin okuduğu dörtlüğe veya beyite bir diğeri tarafından aynı vezin ve ayakla cevap verilmesi, âşık edebiyatının en zor ve halk tarafından en çok ilgi gören
yarışmalarından biridir.
Âşıklık geleneğinde “karşılaşmalar”ın özel bir yeri vardır. Karadeniz’de âşıklar, temeli
daha çok mâni esasına dayalı “karşıberi” veya “atma türkü” söylerler. Âşıklar, bu karşılaşmaları
belli bir sistem içinde gerçekleştirirler. Herhangi bir karşılaşmanın bu akış içinde olması
zorunluluğu yoktur.
Âşıklık mesleğinin önemli aşamalarından biri de âşığın bulunduğu yerde veya seyahate
çıkarak gittiği yörenin tanınmış âşıkları ile atışmasıdır. Atışmaların en belirgin özelliği
âşıkların soru cevap niteliğinde devam eden şiirlerle birbirlerini yoklamalarıdır. Atışma örneklerine
16. yüzyıldan itibaren rastlanmaktadır. Özellikle halk hikâyelerinde, bu yüzyıldan
itibaren atışma özelliği taşıyan karşılıklı şiir söyleme örnekleri görülmektedir. Atışmalarda
daha çok iki âşık yer almakla beraber, üçlü hatta daha fazla âşığın katıldığı atışmalar da
vardır.
Bu çalışmada Çukurova âşıklık geleneği çeşitli yönleriyle ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çukurova, Halkbilim, Atışma, Gelenek

“Quarrel Concept” in Çukurova Minstrelsy Tradition

Öz

Bickering has a very important place in the traditional folk culture. . The first thing in
the minstrelsy, world of spirit poured instrument as a change to provide the community with
reeds. The second business is a well-known lover of the lover encounters, beat him, “binding”
is required.
It is possible to take account with the three groups in terms of content. Verse or couplet
of poetry competitions among lovers of one another by the same meter reading and responding
to a rhyme, asik literature and the public by the most difficult one of the most popular
competitions.
In minstrel tradition, “encounters” have a special place. Black sea’s asiks, based on the
basis of preventing more “karşıberi” or “throwing folk song,” they say. Asiks perform these
encounters in a particular system. This flow is not required to be in any confrontation.
One of the important stages of the profession of minstrel lover went out of the area where
the well-known lovers, or traveling. The most prominent feature of the ongoing nature of
poetry lovers, each of the polling questions and answers. Examples of bickering XVI. century
onwards encountered. Especially folk tales, poetry, telling examples of this century is seen
from the mutual bickering that feature. Bickering involves three or more asiks.
In this study, we discussed various aspects of the tradition of minstrelsy in Cukurova.

Anahtar Kelimeler

Cukurova, Folklore, Bickering, Tradition

Kaynakça

• Alangu; Tahir (1943), Çalgılı Kahvelerdeki Külhanbey Edebiyatı ve Numuneleri, İstanbul: Ali İhsan Basımevi.
• Albayrak; Nurettin(2004), Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Leyla İle Mecnun Yayınları, İstanbul.
• Arı, Bülent (1998), “Adana’da Geçmişten Bugüne Âşıklık Geleneği, (Karacaoğlan-1966)”, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Artun; Erman (1995), Karacaoğlan Şiirinin Kültür Kaynakları, Anayurttan Atayurda Türk Dünyası, C.2, S.7, Ankara.
• ……………… (1996), Günümüzde Adana Aşıklık Geleneği (1966-1996) ve Aşık Feymani, İl Kültür Müdürlüğü Yayınları 3, Adana.
• ……………….(1997), Adana Âşıklık Geleneğinde Karacaoğlan Çığırma, İçel Kültürü, S.54, Kasım, İçel.
• ……………….(2000), Aşıklık Geleneği ve Aşık Edebiyatı Terimleri Üzerine Bir Deneme, Halk kültürü Araştırmaları 1, Adana.
• ……………….(2001), Aşıklık Geleneği ve Aşık Edebiyatı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Bali; Muhan (1975), Âşık Karşılaşmaları-Atışmalar, Türk Folkloru Araştırmaları, Cilt 16, no: 314.
• Bayam, Mustafa (2003), Aşık Avşar Musa (Hayatı-Şiirleri), Basılmamış yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi Türk Dili Edebiyatı Bölümü, Adana.
• Boratav; Pertev Naili (1942), Halk Edebiyatı Dersleri I, Ankara.
• ……………………..(1983), Güney Şairleri, Folklor ve Edebiyat 2, İstanbul.
• Çelebi, Nilgün (1987), 20. Konya Âşıklar Bayramına Katılan Âşıklarla İlgili Sosyolojik Araştırma, Ankara.
• Çobanoğlu, Özkul (1996), “Âşık Tarzı Şiir Geleneği İçinde Destan Türü Monografisi”, An- kara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halkbilimi Bilim Dalı Doktora Tezi (Basılmamış).
• ……………………(1998c), “Elektronik Kültü Ortamı Bağlamında Adana Âşıklık Geleneği Üzerine Tesbitler”, Adana valiliği ve Çukurova Üniversitesi Cumhuruyet’in 75. Yılında III. Uluslararası Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni (Sempozyumu), 28 Kasım-2 Ara- lık 1998, Adana
• Düzgün; Dilaver (1998), Erzurum’da Aşık Kahvesi Geleneği, Prof. Dr. Dursun Yıldırım Ar- mağanı, s.205-224, Ankara.
• ……………………(2004). “Âşık Edebiyatı”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, s. 169-202, Editör: M. Öcal Oğuz, Grafiker Yayınları, Ankara.
• Ergüner, Serap (1998), Aşık Duran Şıhlıoğlu (Hayatı ve şiirleri), Basılmamış Bitirme tezi, s. 76-81, Adana.
• Ergüzel; Nazan (1999), “Aşık Özbahar (Hayatı-Şiirleri)”, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana.
• Günay, Turgut (1976), “Türk Halk Şiirinde İlk “Deyişme” (Müşâare) Örnekleri”, Ulusla- rarası Folklor ve Halk Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri, (27, 29 Ekim 1975 Konya), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Günay; Umay (1980), Aşık Tarzı Edebiyat Hakkında Düşünceler, Mehmet Kaplan İçin, Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• ………………(1992), Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, Akçağ Yay., An- kara.
• ………………(1993), 17. yy Saz Şairi Karacaoğlan’la ilgili Bir Değerlendirme 2, Uluslar arası Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Adana.
• Kaya; Doğan (1994), Sivas’ta Âşıklık Geleneği ve Âşık Ruhsati, Sivas.
• ………………(2000), Aşık Edebiyatı Araştırmaları, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• Köleoğlu; Süleyman (1997), Âşık Nizamettin Kayacan’ın Âşıklığı ve Şiirleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, s.103-104, Adana.
• Köprülü, M. Fuat 1915 [1330], “Âşık Tarzının Menşei ve Tekâmülü”, Millî Tetebbular Mec- muası, III, Iv: 5-48.
• ……………………1916 [1331], “Türk Edebiyatının Menşei”, Millî Tetebbular Mecmuası, Iv, 4.3.133.
• ……………………(1966), Edebiyat Araştırmaları I, Ankara.
• ……………………(1989), Türk Edebiyatının Menşei, Edebiyat Araştırmaları I, Ötüken Yay., İstanbul.
• ……………………(1962), Türk Saz Şairleri, Güven Basımevi, Ankara.
• ……………………(1989), Türklerde İlk Şiirler ve Şairler, Edebiyat Araştırmaları I, Ötüken Yay, İstanbul.
• Oğuz, M.Öcal (1990a), “Âşık Makamları Üzerine Bir Değerlendirme”, Millî Folklor, C. I, S.7. Özarslan; Metin (2001), Erzurum Aşıklık Geleneği, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Özbek, Mehmet (1987), “Türk Halk Müziğinde “Ayak” Tabirinin Yanlış Kullanımı Üzerine”, Iv. Milletlerarası Folklor Kongresi Bildirileri [III. Cilt Halk Müziği, Oyun, Tiyatro, Eğlence], Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özder, M. Adil (1965), Doğu İllerimizde Âşık Karşılaşmaları, Bursa: Emek Basımevi.
• Sakaoğlu, Saim (1989), “Türk Saz Şiiri”, Türk Dili Dergisi (Halk Şiiri Özel Sayısı), S. 445- 450, Ocak-Haziran.
• Şenel, Süleyman (1997), “Türk Halk Müziğinde «Beste», «Makam» ve «Ayak» Terimleri Üzerine”, v. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi [Halk Müziği, Oyun, Tiyatro, Eğlence Seksiyonu] Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Turgut; Osman (1995), Adana’da Âşıklık Geleneği ve Yaşayan Adanalı Âşıklar (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), s.255, Adana.