ARDAHAN YÖRESİ (DAMAL) ALEVİLERİNDE “HAKK’A YÜRÜME ERKÂNI”: ÖLÜMLE İLGİLİ İNANIŞ VE UYGULAMALAR

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 76, 163 - 172, 01.12.2013

Zeki Uyanık Arif Kala

Öz

Ölüm evrensel bir olgu olsa da bu olgunun bireysel ve toplumsal düzeyde algılanış bi-
çimleri, ölüme karşı takınılan sosyal tavırlar ve geliştirilen tepkiler, içinde bulunulan kültürel
çevre ve sahip olunan inanç sistemi gibi bir dizi bağlamsal faktörün etkisiyle farklılık göstermektedir.
Ölüm, doğum ve evlenme ile birlikte insan hayatının en önemli dönüm noktalarından
birini oluşturmaktadır. Diğer dönüm noktaları gibi ölüm de bir dizi adet, ayin ve tören
eşliğinde tecrübe edilmektedir. Bu tür “geçiş” aşamalarında yerine getirilen uygulamalar,
törenler ve ayinler toplumsal grupların kültürel yapılarının önemli bir boyutunu meydana
getirmektedir. Buradan hareketle, bu çalışmada Ardahan Alevilerinde ölümün algılanışı, ölü-
nün defne hazırlanması, defnedilmesi ve defin sonrası adet ve uygulamaları ele alınacaktır.
Çalışmada yapılandırılmış görüşme ve katılımcı gözlem teknikleri kullanılmıştır. Ardahan’ın
Damal ilçesindeki Alevi dini önderlerle (dedelerle) yapılan görüşmelere ek olarak, Alevi cemaatine
bağlı yaşlı bir merhumun cenazesine iştirak edilerek doğrudan gözlem yapılmıştır.
Ardahan Alevileriyle ilgili ölüm ve cenaze törenleriyle ilgili daha öncesinden çalışma yapılmadığından
bu çalışma, alanında ilk olma özelliği taşımaktadır. Cenaze ve defin konularında,
Alevi ve Sünni gelenekler arasındaki bir kısım farklılıklara işaret edilmesi de çalışmanın
diğer önemli bir boyutunu oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hakk’a Yürüme (Ölüm), Cenaze Töreni, Ardahan Alevileri (Damal)

PRINCIPLES OF “HAKK’A YÜRÜME” IN ALEVIS OF ARDAHAN (DAMAL): BELIEFS AND PRACTICES CONCERNING TO DEATH

Öz

Although death is a universal fact for all human-beings, reactions to death and perceptions
Although death is a universal fact for all human-beings, reactions to death and perceptions
of death by peoples may vary according to the cultural environments. Together with birth
and marriage, death is among the turning points of human life. Like other turning points, death
and ceremonies of funeral are also practiced along with a number of tradition and rituals.
In this study we focused on beliefs and religious practices of Alevi community in Ardahan.
Preparation of the body for burial, burying the body, traditions relating to after-burial and
beverament in Ardahan Alevis are main dimensions of the study.Main methods of this study
are participant observations and in-depth interviews. In-depth interviews were conducted
with religious leaders (dede) of Alevis, who are living in Damal (a sub-province of Ardahan
mainly inhabited by Alevis). In addition to the interviews, funeral ceremony of a member of
Alevi community was attended. Because of the fact that there is no previous research in this
subject, our study is a pioneering study. Our study is important for also its emphasis on the
differences between Alevis and Sunnis in terms of death and funerals.

Anahtar Kelimeler

Principles of Hakk’a Yürüme (death), funeral, Alevis of Ardahan (Damal)

Kaynakça

• A. Kaynak Eserler:
• Aktaş, Ali (1999) “Alevilerde Ölümle İlgili Ritüeller,” Hacı Bektaşı Veli Araştırma Dergisi, Sayı:11, Ankara.
• Ayata, Saim (2006) “Kırşehir Yöresi Abdallarının Dini İnançları Üzerine Bir Araştırma,” Yayınlanma- mış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Bozkurt, Fuat (1990) Aleviliğin Toplumsal Boyutları, Tekin Yayınları, İstanbul.
• Engin, İsmail (1998) Tahtacılar, Ant Yayınları, İstanbul.
• Glaser, B. G. ve Straus, A. L. (1965) Awareness of Dying, Aldine, New York.
• Kaya, Haydar (1996) Alevi Bektaşi Erkânı, Evrâd’ı ve Edebiyatı, Engin Yay. İstanbul.
• Keskin, Yahya Mustafa (2003). “Sarı Saltık Ocağına Bağlı Alevilerde Ölüm ile İlgili İnanç ve Ritüel- ler,” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 15, ss.115-130.
• Öncül, Kürşat (2010) “Kars Türkmenlerinde Ölüme Bağlı İnanışlar, Anlatılar ve Uygulamalar,” Türk Kültürü ve Hacı Bektaşı Veli Araştırma Dergisi, sayı:56, ss:93-102.
• Örnek, Sedat Veyis (1979) Anadolu Folklorunda Ölüm, Ankara Ü., DTCF Yayınları, Ankara.
• Şahin, Halil İbrahim (2006). “Balıkesir Çepnilerinde Defin ve Defin Sonrası Bazı İnanış ve Uygulama- lar,” Türk Kültürü ve Hacı Bektaşı Veli, sayı:39 ss:63-78.
• Taşğın, Ahmet (1997) “Ereğli ve Çevresindeki Alevilerde Sosyal ve Dini Hayat,” Yayınlanmamış Yük- sek Lisana Tezi,Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Uyanık, Z.& Kala, A., (2012) “Ardahan İli Alevilerinde Kendini Tanımlama, İbadet ve Öteki Algısı,” Akademik Araştırmalar Dergisi, sayı 52, ss:109-144.
• Yıldız, Harun (2004) “Alevi Geleneğinde Ölüm ve Ölüm Sonrası Tören ve Ritüeller,” Uluslararası Türk Kültüründe Ölüm Sempozyumu 25-26 Kasım, İstanbul.
• Wallace, Ruth A. & Wolf, Alison (2004) Çağdaş Sosyoloji Kuramları, Çev: Leyla Elburz & M. Rami Ayas, Punto Yay., İzmir.
• B. Sözlü Kaynaklar Kaynak Kişi 1:
• Adı: Ali Ekber (Seyidi saadet evlatlarından Sultan Gözü Kızıl Ocağı Dedelerinden)
• Soyadı: Gögtekin, Ddoğum tarihi ve yeri: 1949 doğumlu ve Ardahan ili Damal ilçesi Eskikılıç köyü nüfusuna kayıtlı, eğitim durumu: İlkokul Kaynak Kişi 2:
• Adı: Musa (Seyidi saadet evlatlarından Sultan Gözü Kızıl Ocağı Dedelerinden)
• Soyadı: Müştekin, doğum tarihi ve yeri: 1943 doğumlu ve Ardahan ili Damal ilçesi Burmadere köyü nüfusuna kayıtlı, eğitim durumu: İlkokul
• Kaynak Kişi 3: Adı: İsmail Soyadı: Akdemir
• Doğum tarihi ve yeri: Damal 1932
• Eğitim durumu: Okuryazar Kaynak Kişi 4:
• Adı: Ali Ekber Soyadı: Çalhan
• Doğum tarihi ve yeri: Hanak 1968 Eğitim durumu: Lise