MÜLKSÜZLEŞME SÜRECİ BAĞLAMINDA BİR KÖY MONOGRAFİSİ

Yıl 2013, Cilt: 19 Sayı: 76, 77 - 97, 01.12.2013

Servet Gün

Öz

Askeri bir stratejinin uzantısı olarak alanda hâkimiyeti sağlamak amacıyla gündeme getirilen
ve ağırlıkla 1990’ların ortalarında uygulanan yeniden iskân politikası, bir milyonun
üzerinde insanın zorla yerlerinden edilmesine neden olmuş yakın tarihimizin önemli “toplu
sürgün” olaylarından biridir. Binlerce aile plansız, çoğunlukla birkaç gün içinde ve zorla
büyük kentlere göç ettirilmiştir.
Köylerinden zorla göç ettirilenlerle ilgili çalışmalar bugüne kadar ağırlıklı olarak meseleye
“Kürt sorunu” bağlamında yaklaşmışlardır. Meselenin “Kürt Sorunu” gibi etno-politik
bir boyutunun olmasının yanında; göç-mülksüzleşme ve proleterleşme bağlamında belirgin
bir de “sınıf boyutu” vardır. Bu boyut bugüne kadar çok fazla öne çıkarılmamış ve incelenmemiştir.
Bu temel gerekçeyle, çalışma, 25 yıldır süren “iç savaş”tan kaynaklanan ve köylerinden
zorla göç ettirilen köylülerin mülksüzleşme ve proleterleşme süreçlerini aydınlatmak
üzere bir köy araştırmasına dayanmaktadır.
Araştırmayla, “kent yoksulluğu” olarak ifade edilen olgunun bugünkü aritmetiğinde
1990’ların mülksüzleştirme uygulamalarının etkisi ile kent yoksullarının toplumsal kimliği
sorularına yanıtlar aranmaktadır. Sonuç olarak, elimizdeki çalışma her ne kadar 90’ların ortalarında
uygulanan yeniden iskân politikası sonucu Tunceli’nin merkez köylerinden biri olan
Müşkirek Köyü’nün mülksüzleşmesine ve yoksullaşmasına özel olarak ışık tutuyorsa da;
genel olarak bahsedilen dönemin politikaları sonucu yerlerinden edilen milyonların sınıfsal dönüşümleri hakkında da fikir üretmektedir. Açık uçlu sorulardan oluşan ve nitel görüşme
tekniği kullanılıp alanın bilgisine müracaat edilerek gerçekleştirilen çalışmamız, “kent yoksulluğu”
olarak kristalize olan sorunun çözümüne dair bir iki öneri sunmaktan da doğaldır ki
imtina etmemektedir.

Anahtar Kelimeler

mülksüzleşme, emeğin metalaşması, toplumsal proletarya, yeniden iskân, ilkel birikim

A Village Monograph in the Context of the Process of Dispossession

Öz

The resettlement policy that brought to the agenda and performed extensively in the mid-
1990s as an extension of military strategy to consolidate control over territory was one of the
most important “mass exile” of our recent history, which forcibly displaced over one million
people. Thousands of families forcibly exiled mostly in several days to big cities without
planning their destination.
The studies about forced exile of people off their villages mainly focused on the issue in
context of the “Kurdish question.” besides that the issue has an ethno-politic dimension like
“Kurdish question” it has an obvious class dimension in terms of dispossession and proletarinization.
This dimension has not sufficiently been focused so far. For this very basic reason
this study based on a village research to enlighten the process of dispossession and proletarinization
of exiled villagers resulted by the “civil war” that has been lasting for 25 years.
This study searches for answers to the questions that the effects of the practices of the
dispossession of 1990s on the phenomenon that was named urban poverty and the social
identity of urban poors. As a result, though this study enlightens the depropertization and
impoverishment of Müşkirek village one of the central village of Tunceli as result of resettlement
policy that was applied until mid-1990s, it also gives an idea about the class transformation
of millions as result of the policies of the period mentioned in general. Of course, this
study that is based on qualitative interview method consisting of open ended questions and
utilizes the knowledge of the field does not avoid offering a few solutions for the problem that
has crystalized as “urban poverty.”

Anahtar Kelimeler

dispossession, commoditization of labor, social proletariat, resettlement, primitive accumulation

Kaynakça

• Aker, A. T, Çelik, A. B., Kurban, D., Ünalan, T. ve Yükseker, D. (2005) Türkiye’de Yerinden Edime Soru- nu: Tespitler ve Çözüm Önerileri İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı.
• Altun, S., Ercan, H., Işık, A., Öztürk, O. ve Polatel, M. (2009) “Türkiye’de Neoliberalizm, Kürt Meselesi ve Tuzla Tersaneleri”, Kürt Toplumunda Değişim Dinamikleri ve Sınıflar içinde, Toplum ve Kuram, Sayı 1: 119-188
• Bernstein, H. (2010) Tarımsal Değişimin Sınıfsal Dinamikleri, Köymen, Oya (çev.) İstanbul: Yordam Kitap.
• Beşikçi, İ. (1992) Doğu Anadolu’nun Düzeni Sosyo-Ekonomik ve Etnik Temeller, Ankara: Yurt Kitap- Yayın.
• Çelik, B., Gülçubuk, B. ve Aker, A. T. (2006) Ovacık ve Hozat İlçelerinde Geriye Dönüş Sürecine İlişkin Araştırma, İstanbul: Ulaşılabilir Yaşam Derneği.
• De Anglis, M. (2004) “Separating the Doing and the Deed: Capital and the Continuous Character of Enclosures.” Historical Materialism. 12: 2: 57-87.
• De Angelis, M. (2001) Marx and primitive accumulation: the continuous character of capital’s “enc- losures”. The Commoner, N. 2, September: http://www.commoner.org.uk/02deangelis.pdf. [26 .08.2012].
• Erder, S. (1995) “Yeni Kentliler ve Kentin Yeni Yoksulları”, Toplum ve Bilim, Sayı 66 Yaz, 106-119.
• Ersoy, M. ve Tarık Ş. der. (2000) Kentsel Yoksulluk ve Geçinme Stratejileri Ankara Örneği, (Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Kentsel Politika Planlaması ve Yerel Yönetimler Anabilim Dalı) Yayın No: 4.
• Gün, S. (2010) Yoksulluktan Sefalete Bir Göç Hikâyesi: Sokakta Çalışan Çocuklar Sorununun Ekonomi- Politiği, Özgür Üniversite Kitaplığı 87, Ankara: Maki Basın Yayın.
• Harvey, D. (2008) Yeni Emperyalizm, Güldü, H. (çev.) İstanbul: Everest Yayınları.
• Harvey, D. (2004) “ “Yeni” Emperyalizm: Mülksüzleşme Yoluyla Birikim”, Dinçer, E. M. (çev.) Praksis, Sayı:11: 23-48.
• Harvey, D. (2002) “Sınıfsal Yapı ve Mekânsal Farklılaşma Kuramı”, 20. yy Kenti içinde, Duru, B. ve Alkan, A. (der. ve çev.) Ankara: İmge Yayınları s.147-172.
• HÜNEE (2000) Göç ve Nüfus Araştırması, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü.
• İçduygu, A., Sirkeci, İ. ve Aydıngün, İ. (1998) Türkiye’de İç Göç ve İç Göçün İşçi Hareketine Etkisi, İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yayınları.
• İçduygu, A. ve Sirkeci, İ. (1999) Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde Göç Hareketleri, 75 Yılda Köylerden Şehirlere içinde, İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yayınları.
• Jongerden, J. (2009) “Türkiye Kürdistan’ında Kontrgerilla Stratejisi Olarak Çevre Tahribatı”, Kürt Toplu- munda Değişim Dinamikleri ve Sınıflar içinde, Toplum ve Kuram, Sayı, 1: 71-98.
• Jorgerden, J. (2008) Türkiye’de İskân Sorunu ve Kürtler: Modernite, Savaş ve Mekân Politikaları Üzerine Bir Çözümleme, Topal, M. (çev.) İstanbul: Vate Yayınevi.
• Kaya, A. (2009) Türkiye’de İç Göçler Bütünleşme mi Geri Dönüş mü? İstanbul, Diyarbakır, Mersin, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kendir, H. (2002) “Türkiye’de Tarım Sektörü Yönetiminde Devletin ‘Küçülen Rolü’ ve Yapısal Uyum Politikaları”, Dikmen, A. A. (der.) Küreselleşe Emek Süreçleri ve Yapısal Uyum, 7. Sosyal Bilimler Kongresi, Ankara: Seçkin Yayıncılık içinde, 217-269.
• Köse, A. H. ve Bahçe, S. (2008) ““Yoksulluk” Yazınının Yoksulluğu: Toplumsal Sınıflarla Düşünmek”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi GETA Tartışma Metinleri, No. 107.
• Kurban, D. ve Yeğen, M. (2010) Türkiye’de Zorunlu Göç: Hükümet Politikaları Uluslararası Konferans Tebliğleri 27 Haziran 2009, Van, İstanbul: TESEV Yayınları.
• Marx, K. (2011) Kapital: Ekonomi Politiğin Eleştirisi I. Cilt, Selik, M. ve Satlıgan, N. (çev.) İstanbul: Yordam Kitap.
• McDowall, D. (2004) Kürtlerin Modern Tarihi, Domaniç, N. (çev.) İstanbul: Doruk Yayınları.
• Özbudun, S. (2011) “ “Yeni” Yoksulluk ve Etnisite[1]” http://www.ozguruniversite.org/index. php?option=com_content&view=article&id=1029:yen-yoksulluk-ve-etnste1&catid=1:guencel- yazlar&Itemid=5 [12.11.2012].
• Özbudun, S. ve Başokçu, E. K. (2004) “Bizim Köyde Yoksul Yok ki ya da Yoksunluktan Yoksulluğa Türkiye Kırsalı Üzerine Notlar”, Toplum ve Hekim, Cilt 19 Sayı 1: 39-48.
• Özuğurlu, M. (2003) “Marksizm ve İlkel Sermaye Birikimi”, Marksizm ve… içinde, Ankara: İmge Kita- pevi Yayınları, 161-192.
• Özuğurlu, M. (2002) İşçi Sınıfının Oluşumu Üzerine Bir Çözümleme Çerçevesi: Anadolu’da Bir ‘Küresel Fabrika’nın Doğuşu (Denizli Örneği), Doktora Tezi, Ankara: AÜ. SBF.
• Perelman, M. (2000) The Secret History of Primitive Accumulation and Classical Political Economy, Durham&London: Duke University Press, http://www.commoner.org.uk/02perelman.pdf, [Erişim Tarihi: Ağustos 2012].
• Taş, C. (2007) Külden Evler: Dersimde Yakılan Köylerin Öyküsü, İstanbul: Tij Yayıncılık.
• Tekeli, İ. (2008) Göç ve Ötesi: Toplu Eserler 3, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tunceli Valiliği İl Nüfus Verileri, http://www.tunceli.gov.tr/page.asp?id=42 [05.11.2012]
• Wood, E. M. (2003) Kapitalizmin Kökeni, Geniş Bir Bakış, Aşkın, A. C. (çev.) Ankara: Epos Yayınları
• Yörük, E. (2009) “Zorunlu Göç ve Türkiye’de Neoliberalizm”, http://bianet.org/biamag/insan- haklari/118421-zorunlu-goc-ve-turkiye-de-neoliberalizm (06.05.2012).
• Yurtsever, H. (2011) Kapitalizmin Sınırları ve Toplumsal Proletarya, İstanbul: Yordam Kitap. RAPOR ve BeLGeLeR
• Tarihli İl Nüfus müdürlüğü nüfus bilgileri (dilekçeye cevap, belgeli)
• Tarihli İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü (dilekçeye cevap)
• Tarihli Tunceli Ziraat Odaları Birliği Başkanlığına Dilekçe (belge)
• Tarihli Tunceli Barosu Raporu
• Tarihli 10/25 Esas Numaralı Meclis Araştırma Komisyon Raporu
• Tarihli Tunceli Sendikalar Platformu Rapor