ANADOLU KÖY SEYİRLİK OYUNLARINDA İNSANLIK SERÜVENİ: “ÖLÜ OYUNU” ÖRNEĞİ

Yıl 2014, Cilt: 20 Sayı: 79, 189 - 199, 01.10.2014

Aynur Koçak

Öz

Gündelik hayattan çıkarak kendi kuralları içinde sınırlandırılan veya özgürce hareket edilen
bir kavramı karşılayan oyun, dinî ayinlerden çocukların eğlencelerine, kadın erkek ilişkilerinden
yetişkinlerin eğlencelerine kadar birçok eylemi içerir. Böyle bir yapıya sahip seyirlik özelliği
bulunan oyunlardan bir grubu da köy seyirlik oyunlarıdır. Bu oyunlar din dışı, eğlence nitelikli
olabildiği gibi ortak olarak icra edilen ve amacı belirli zamanlarda bolluğu bereketi artırmak,
verimliliği sağlamak olan ritüel nitelikli oyunlar da olabilmektedir. Anadolu’da asırlardır oynanan
köy seyirlik oyunlarından ritüel kökenli bir oyun da “Ölü Oyunu”dur. Bu çalışmada amaç,
kolektif bilinçaltının bir oyun aracılığıyla izlerini sürerek binlerce yıllık insan deneyimlerini ortaya koymaktır. Ritüel nitelikli Ölü Oyunu, içinde pek çok simgeyi barındırmaktadır. Simgesel
anlamların çözümlenmesinde yararlanılan yöntemlerden biri de arketipsel yaklaşımdır. Burada
kolektif bilinçaltının yapısını oluşturan arketipler önem kazanır. İlk örnek olan arketipler insan
ruhunun derinliklerinde saklıdırlar. Ortak bilinçaltının öğeleri olan arketipler evrenseldir. Kolektif
bilinçaltında yer alan deneyimler çeşitli inançlarda, rüyalarda, mitlerde, masallarda ve ortak olarak
icra edilen ritüel nitelikteki oyunlarda kendini gösterir. Bu bağlamda bir oyundan yola çıkılarak
ortak bilinçaltının öğeleri olan arketipler ekseninde inceleme gerçekleştirilecektir. Çalışmada
Ölü Oyunu “arketipsel motif ve kalıplar”, “arketipsel imajlar” olmak üzere iki ana başlık altında
değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Oyun, köy seyirlik oyunu, arketipsel yaklaşım, arketip.

Kaynakça

• and, Metin (1974) Oyun ve Bügü, istanbul: Türkiye iş bankası yay.
• --------------- (2002) Ritüelden Drama, istanbul: yky.
• --------------- (1962) Dionisos ve Anadolu Köylüsü, , istanbul: elif yay.
• arTun, erman (1993) Cemal Ritüeli ve Balkanlardaki Varyantlar, ankara: kültür bakanlığı yay..
• ------------------- (1994) “ritüel kökenli Trakya ve balkan köy Seyirlik Oyunlarında ‘Ölüp- dirilme, kız kaçırma’ Motifleri”, Millî Folklor, Sayı: 22.
• CaMpbell, Joseph (2000) Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, çev. Sabri gürses, istanbul: kabalcı yay.
• guerın, W. l.- labOr, e.- MOrgan, C.-vd. (2006) “edebiyatta Mitolojik ve arketipsel yaklaşım Tarzları”, (2003) çev. Mustafa Sever, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar, haz. gülin Öğüt eker vd., ankara: Milli Folklor yay., s.257-265.
• elÇin, şükrü (1977) Anadolu Köy Orta Oyunları, ankara: Türk kültürü ve araştırma enstitüsü.
• FrOMM, erich (1990) Rüyalar Masallar Mitoslar: Sembol Dilinin Çözümlenmesi, çev. kaan h. Ökten-aydın arıtan, istanbul: arıtan yay.
• huiZinga, Johan (2006) Homo Ludens, çev. Mehmet ali kılıçbay, istanbul: ayrıntı yay.
• JalObı, Jolande, (2003) C. G. Jung Psikolojisi, çev. Mehmet arap, istanbul: ilhay yay.
• Jung, Carl gustav (1966) The Spirit in Man, Art and Literature, princeton, new Jersey: princeton university press.
• ----------------------- (1968) The Archetypes and the Collective Unconscious, çev. r. F. C. hull, princeton, new Jersey: prince university press.
• ----------------------- (1969a) Four Archetypes; Mother, Rebirth, Spirit, Trickster, , princeton, new Jersey: princeton university press.
• -----------------------, M. l. von Franz, Joseph, l. henderson, Jolande Jacobi, (1969b) Man and His Symbols,haz. aniela Jaffe, garden City, new york: doubleday and Company ınc..
• ----------------------- (2001) Anılar, Düşler, Düşünceler, çev. iris kantemir, istanbul: Can yay.
• ----------------------- (2005) Dört Arketip, Çev. Zehra aksu yılmazer, , istanbul: Metis yay.
• kaZMaZ, Süleyman (1950) Köy Tiyatrosu, ankara: ulus basımevi.
• neuMann, eric (1955) The Great Mother: An Analysis of the Archtype, princeton, new Jersey: princeton university press.
• --------------------- (1969) Depth Psychology and A New Ethic, london: hodder&Stoughton.
• --------------------- (1973) The Origins and History of Consiousness, new Jersey: bollingen Series Xlıı, princeton university press.
• SaydaM, M. bilgin (1997) Deli Dumrul’un Bilinci, istanbul: Metis yay.
• -------------------------- (2005) “Carl gustav Jung: nesnel ruh’un şamanı”, Dört Arketip, C. gustav Jung, istanbul: Metis yay.
• şenOCak, ebru (2007) İronik Yaşamda Sonsuza Yürüyen Kahraman: Nasreddin Hoca, konya: unimat Ofset.