HAYVANLAR ETRAFINDA OLUŞAN İNANÇ VE UYGULAMALAR: DOĞUM ÖRNEĞİ

Yıl 2014, Cilt: 20 Sayı: 79, 9 - 23, 01.10.2014

Çiğdem Mollaibrahimoğlu

Öz

Kültür, bir toplumda geçerli olan ve gelenek hâlinde devam eden her türlü dil, duygu, düşünce,
inanç, sanat ve yaşayış öğelerinin tümüdür. Bizler üyesi olduğumuz toplumun kültürünü farkında
olmadan öğrenir, hayatımızın çeşitli zamanlarında bunlardan yararlanırız. Anadolu insanının
hayatında yer alan en önemli kültür yapılarından biri de inançlardır. Kültürün önemli unsurlarından
biri olan ve toplumlara ait bazı özellikleri bünyelerinde barındıran halk inançları çeşitli konularda
olabilir ve çeşitli kaynaklardan beslenebilirler. Bir hastalığı tedavi etmede, yağmur yağdırmada,
yola çıkarken vb.de bu inançları görebiliriz. Türkler tarih süreci içinde çeşitli toplumlarla ilişkide
bulunmuş, onlardan etkilenmiş, çeşitli dinleri ve inanç sistemlerini kabul etmiş, çeşitli hayat
tarzlarını benimsemişlerdir. Doğaldır ki bunlar da zamanla inançlarını etkilemiştir. Onların
inançlarını etkileyen unsurlardan biri de “hayvanlar” olmuştur. Türklerin uzun yıllar atlı- göçebe
bir hayat tarzı benimsemeleri, sosyal ve ekonomik düzenlerinin hayvanlara dayanması bu durumun
en önemli nedenlerinden biridir. Bu durum gösteriyor ki, hayvanlar sosyo kültürel ve ekonomik
yapıdaki yeri ve işlevlerinden dolayı ilgili bir inancın ortaya çıkmasına sebep oluyor, sonra da
bu inançla ilgili uygulamalar oluşuyor. Çalışmalar şunu göstermiştir ki hayvanlar doğumdan
ölüme, evlenmeden halk hekimliğine kadar birçok alanda Türklerin inançlarında yer almıştır. Biz
de çalışmamızda, Anadolu’daki bu zengin halk kültürünü hayvanlarla ilgili inançlar bağlamında ele aldık. Burada hayatın geçiş evrelerinden olan “doğum”la ilgili örnekler üzerinde duruldu.
Doğumla ilgili hayvanlar etrafında oluşan inanç ve uygulamalar “doğum öncesi”, “doğum sırası”
ve “doğum sonrası”na ilişkin olarak üç ana başlıkta ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hayvan, doğum, inanç, uygulama.

BELIEFS AND PRACTICES THAT OCCUR ANIMALS: EXAMPLE OF BIRTH

Öz

Culture and traditions prevailing in a society still ongoing in every language, emotions,
thoughts, beliefs, art and life are all elements. We are members of the community culture is
learned unconsciously, of them at various times in our lives we all benefit. Anatolian people’s life
one of the most important cultural buildings are beliefs. Folk beliefs that are one of the important
elements of the culture and contains some cheracteristics of societies, can show wariety and be
supported with various sources. We can see these beliefs in on illness treatment, wishing for rain
or while taking read. Turks had contacted with various societies, influenced from them, accepted
various religions and beliefs and adapted various life style in throughout the history. It is natural
that their bliefs has influenced them over time. One of the factors which effect their beliefs is
“animals”. One of the most important resons for this is nomad-rider life style of Turks and their
social and economic system based on animals. This situation shows that, socio-cultural and
economic structure of animals because of the location and function of a causes the emergence of
blief, then that blief is made relevant applications. Studies showed this animals had taken part in
Turks beliefs in lots of subject from birth to death, from wedding popular seience . In our study,
these rich folk culture in Anatolia, in the context of animal-related beliefs were discussed. Here
the transition phase of life, one of the “birth” focused on the examples on. East-related beliefs and
practices that occur around animals “prenatal”, “birth order” and “natal” in relation to the three
main topics were discussed.

Anahtar Kelimeler

Animal, birth, belief, practical.

Kaynakça

• aCıpayaMlı, Orhan (1961) Türkiye’de Doğumla İlgili İnanmaların Etnolojik Etüdü, erzurum: TTk.
• aCıpayaMlı, Orhan (1974) “Türkiye’de yürümeyen Çocukları yürütme gelenekleri”, I. Uluslararası Türk Folklor Semineri Bildirileri, ankara: Milli Folklor araştırma dairesi yayınları, s. 357- 364.
• akÇiÇek, eren (1997) Eren’ce (Halk Bilim Yazıları), izmir: güneşim Ofset.
• alTunbOĞa, bilal (1999) Diyarbakır Folklorundan Kesintiler, istanbul: diyarbakır büyükşehir belediyesi yay.
• arTun, erman (2006) Adana Halk Kültürü, adana: altın koza yay.
• _____________ (2002) “anadolu inanç Önderlerini besleyen eski inanç Sistemleri, dinler, inanışlar”, Uluslararası Türk Dünyası Kongresi (23-28 Ekim 2001), ankara: Tüksev yay, s. 25- 40.
• _____________ (1996) “Çukurova yörüklerinin gelenek ve görenekleri”, I. Akdeniz Yöresi Türk Toplulukları Sosyo- Kültürel Yapısı (Yörükler) Sempozyumu Bildirileri (1994 Antalya), ankara: kültür bakanlığı yay., s. 25- 62.
• _____________ (1998) Tekirdağ Halk Kültürü Araştırmaları, Tekirdağ: Tekirdağ genç yöneticiler ve iş adamları derneği yay.
• başar, Zeki (1972) Erzurum’da Tıbbi ve Mistik Folklor Uygulamaları, ankara: Sevinç Matbaası.
• bOraTav, pertev naili (1984) 100 Soruda Türk Folkloru, istanbul: gerçek yayınevi.
• Çelik, ali (2000) Trabzon- Çaykara Halk Kültürü, istanbul: doğu kütüphanesi yay.
• _____________ (1999) Trabzon-Şalpazarı Çepni Kültürü, Trabzon: Trabzon valiliği il kültür Müdürlüğü yay.
• _____________, gürSOy, ahmet (2007) “espiye’de halk inanışları”, Tarihi, Kültürel Özellikleri ve Gelenekleriyle Espiye Sempozyumu, istanbul: espiye belediyesi yay.
• _____________ kuruCa, nazım (2000) “şebinkarahisar’daki halk inanmaları”, Şebinkarahisar, I. Tarih ve Kültür Sempozyumu, istanbul: şebinkarahisar belediyesi yay., s. 333- 354.
• _____________ (2001) “afganistan’daki hazara Türkleri ile karadeniz bölgesindeki Çepni Türkleri arasında yaşayan halk inançları üzerine bir Mukayese denemesi”, Uluslararası Anadolu İnançları Kongresi Bildirileri, ankara: evrak yay., s. 167- 184.
• _____________ (2007) “amasya’daki Türk halk inanışlarında atalar kültü ile yer-Su kültünün izleri”, I. Amasya Araştırmaları Sempozyumu (13- 15 Haziran 200)7, amasya, s. 763- 780.
• _____________ (2002) “Çepnilerde ve diğer Türkmenlerde doğumla ilgili Âdet ve inanmalar”, Yörük ve Türkmenlerde Günlük Hayat Sempozyumu Bildirileri, ankara: yörük vakfı, s. 63- 84.
• _____________ (1999) “hayvanlarla ilgili anlatılar”, III. Uluslararası Çukurova Halk Kültürü Bilgi Şöleni Bildirileri, adana, s. 220- 225.
• _____________ (1998) “giresun’da Mart kırma geleneği ve buna bağlı bazı inanmalar”, Giresun Kültür Sempozyumu(Mayıs 1998) Bildirileri, istanbul: giresun belediyesi kültür yay.
• _____________ (2002) “Trabzon’un inanç Önderlerinin geçmişte ve günümüzdeki Fonksiyonları”, uluslararası Türk Dünyası Kongresi (23-28 Ekim 2001) ankara: Tüksev yay.
• Çelik, hülya (1996) “gaziantep ve yöresinde Cinsiyet belirlemek için yapılan uygulamalar” Türk Halk Kültüründen Derlemeler 1994, ankara: kültür bakanlığı halk kültürlerini araştırma ve geliştirme genel Müdürlüğü yay.
• ÇiMrin, hüseyin (1984) Antalya Folkloru, antalya: akdeniz kitabevi.
• ergin, Muharrem (1970) Oğuz kağan destanı, istanbul: Meb.
• günay, hayrettin (1998) “giresun yöresinde bazı inanışlar”, Giresun Kültür Sempozyumu (Mayıs 1998) Bildirileri, istanbul: giresun belediyesi kültür yay.
• kalaFaT, yaşar (2004) “Orta Toroslar ve Makedonya yörükleri halk inançları karşılaştırması” Millî Folklor, yıl: 6, Sayı: 23.
• ________________ (2005) Balkanlardan Uluğ Türkistan’a Türk Halk İnançları II, ankara: babil yay.
• ________________ (2006) Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, ankara: babil yay.
• ________________ (2001) Türk Dünyası Halk İnançları (Teori ve Metod), Trabzon: Türk Ocakları Trabzon şubesi yay.
• ________________(2004) Altaylardan Anadolu’ya Kamizm/Şamanizm, istanbul: yeditepe yay.
• ________________(2002) “Türk halk inançlarında Zaman (doğu karadeniz Örnekleri ile)”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih- Dil- Edebiyat Sempozyumu Bildirileri (3- 5 Mayıs 2001) Trabzon: Trabzon valiliği il kültür Müdürlüğü yay.
• ________________ (1998) “anadolu ve yakın Çevresi Türk halk inançlarında Ölüm veya halk inançlarımıza göre yatır Ziyareti”, Geçmişten Günümüze Mezarlık Kültürü ve İnsan Hayatına Etkileri Sempozyumu, istanbul: Mezarlıklar vakfı, s. 239- 270.
• ________________ (2002) “inanç Önderlerinin halk biçimi itibariyle Önemi”, Uluslararası Türk Dünyası İnanç Önderleri Kongresi (23-28 Ekim2001), ankara: Tüksev yay.
• ________________(1998) “giresun ve yöresi Örnekleri ile Türk halk Sufizmi”, Giresun Kültür Sempozyumu(Mayıs 1998) Bildirileri, istanbul: giresun belediyesi kültür yay, s. 453- 458.
• ________________ (2002) “göktürklerden günümüze Türk halk inançlarında kurt”, XIV. Türk Tarih Kongresi, ankara.
• ________________(2002) “halk edebiyatı- halk inançları ilişkisine dair”, Uluslar arası Türk Dünyası Halk Edebiyatı Kurultayı Bildirileri (26-28 Mayıs 2000), ankara: kültür bakanlığı yay., s. 401-408.
• ________________ (1995) “halk inançlarımızda ‘göğe kaldırma’ dini pratiği”, III. Milletlerarası Türk Halk Edebiyatı ve Folkloru Kongresi Bildirileri, konya: kültür bakanlığı yay., s. 133- 139.
• kaşgarlı, Mahmud (1992), Divanü Lugati’t-Türk I, Çev.: besim aTalay, ankara: Tdk.
• kalayCıOĞlu, Mithat (2001) Hatay Halk Bilimi- II, hatay.
• kaZan, şevkiye (2001) “Burdur’daki Dinî Manevi Halk İnançları, Mahallî Kelimeler, Atasözleri, Deyimler”, burdur araştırmaları, burdur valiliği yay. kılıÇ, abdullah (2001) “ısparta yöresi halk inançları”, Uluslararası Anadolu İnançları Kongresi Bildirileri, ankara: evrak yay., 415- 444.
• Mear, hüray (1992) Kıbrıs Türk Toplumunda Doğum, Evlenme ve Ölümle İlgili Âdet ve İnanışlar, kkTC Milli eğitim ve kültür bak. yay.
• Ögel, bahaeddin (1984) Türk Kültür Tarihine Giriş I-VI, ankara: kültür ve Turizm bak. yay.
• _______________ (1971) Türk Kültürünün Gelişme Çağları II, istanbul: Meb .
• _______________ (1993) Türk Mitolojisi I. (Kaynakları ve Açıklamaları İle Destanlar), ankara: TTk.
• Örnek, Sedat veyis (1997) Türk Halkbilimi, ankara: Türkiye iş bankası yay.
• SarıaSlan, isa (1998) Yenifakılı (Tarih, Toplum, Kültür, Folklor), ankara: ekin yay.
• Tarsus Alan Araştırmaları (1995) ankara: kültür bakanlığı yay.
• Taş, hülya (1996) “erzurum’da doğum ve Çocukla ilgili eski Âdet ve inançlar”, Türk Halk Kültüründen Derlemeler 1994, ankara: kültür bakanlığı halk kültürlerini araştırma ve geliştirme genel Müdürlüğü yay.
• uSlu, şükrü (2004) “darende ve Çevresinde halk inançları”, Millî Folklor, yıl: 16, Sayı: 61., s.102- 110