NEVŞEHİR YÖRESİ YERLEŞİM ADLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2014, Cilt: 20 Sayı: 77, 113 - 132, 01.04.2014

Bayram Durbilmez Fatma Tekin

Öz

Günümüzde önemi gittikçe artan bir bilim dalı da, ad bilimin alt dallarından biri
olan “yer adları bilimi”dir. Yer adlarının verilişinde belirli eğilimlerin oluşu, bu adların
o bölgenin karakteristik özelliklerini yansıtması, bu bilim dalını daha da önemli
kılmaktadır. Yer adlarıyla ilgili çalışmalar, somut olmayan kültürel miras araştırmaları
açısından da büyük bir önem taşımaktadır. Çünkü yer adları, o coğrafyada tarih boyunca
varlık gösteren kültür ve medeniyetlerden derin izler taşır. Bu sebeple yer adlarıyla ilgili
çalışmaların kültür araştırmaları açısından önemi büyüktür.
Nevşehir ili yerleşim adlarını vermede; kişi, meslek, insan bedeni, aile ve akrabalık
ilişkilerine bağlı kavramlar, kurum-kuruluş, sosyal yapılar, eşya, yapı ve yapıt, yiyecek,
dinî ve millî değer taşıyan kavramlar, renk, maden, zaman, soy, boy, topluluk, devlet,
doğa ve doğa olayları, bitki ve hayvanlar, coğrafik kavramlar, toplumun olumlu ve
olumsuz kabulleri, çeşitli bilim dallarıyla ilgili terimler ve yöre kültürünün yansıtıldığı
muhtelif kelimeler ve kavramlar öne çıkmaktadır.
Yerleşim yeri adları genellikle Türk ad verme geleneğine bağlı olarak verilir. Bu
adların genellikle halkbilimi araştırmaları açısından büyük öneme sahip olduğu da
bilinmektedir. Bu sebeple çalışma iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde
Nevşehir yöresine ait yerleşim adlarının tespit ve tasnif edilmekte, ikinci bölümde de bu
adların ad verme geleneğine uygunluğu araştırılmakta ve elde edilen veriler halkbilimi
açısından değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Nevşehir, yer adları, halk kültürü, halk bilimi, ad bilim

AN EVALUATION ON PLACE NAMES IN THE PROVINCE OF NEVŞEHIR

Öz

Today an increasingly important branch of science is toponymy ,the study of place
names, which is one of the subbranches of science. The fact that there are certain trends
in the administration of names which reflect the characteristics of the region makes
this branch of science much more important. Studies on the place names have a great
importance also for the research of intangible cultural heritage, because the place names
indicate profound traces about cultures and civilizations existed in that geographical
region throughout the history. For this reason, studies on place names are of a great
importance in terms of cultural studies.
While naming the settlements in the province of Nevsehir, the concepts related to person, profession, the human body, the family and kinship relations, institutional
organizations, social structures, materials, structure and work, food, religious and
national concepts of value, color, metal, time, race, size, community, state, nature and
natural phenomena, plants and animals, geographic concepts, both positive and negative
assumptions of society, terms of various disciplines, various words and concepts which
are reflections of a local culture come into prominence.
Names of locations are often given according to the Turkish traditions of naming.
It is also known that these names have often a great importance in the study of folklore.
For this reason, this work is composed of two main parts. In the first part, the names of
the settlements in Nevsehir region are detected and classified, and in the second part, the
suitability of these names to the tradition of giving a name are investigated and the data
obtained are evaluated in terms of folklore.

Anahtar Kelimeler

Nevşehir, place names, folk culture, folklore, onomastics

Kaynakça

• aÇıKel, a., (2003), “artukabad Kazası yer adları (1455-1600)”, HÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 20, s. 2, s.181-202.
• aDıgÜzel, n., (1969), Niğde İli Yer Adları, iÜeF Bt, 53 y.; istanbul.
• aK, M., (1996), “Osmanlı Coğrafyasında iki yer adı (Bahr-i Kulzüm / Kurzüm) Üzerine”, ilmî araştırmalar, s.2.
• aKar, a., (2006), “renge Bağlı yer adlandırmalarında Muğla Örneği”, MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s. 20, yıl 2006/1, s. 51-63.
• aKBayar, n., (2002), Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, tarih Vakfı yurt yay., istanbul.
• aKÇaBay, n., (1967), Gaziantep’in Tarihi Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• aKer, C., (1960), “Muğla’da adlarla ilgili gelenek ve inanmalar”, Türk Folklor Araştırmaları, s. 132, s.2178-2179.
• aKın, V., (1997a), “Kırklareli adının tarihçesi”, PAÜ, Eğitim Fakültesi Dergisi, s. 2, s. 530 –537, Denizli.
• aKın, V., (1997b), “trakya Köy ve Şehir adları Üzerine Bir inceleme”, Türk Kültürü, yıl: Vııı, s. 329, aralık 1997, s. 530.
• aKsan, D., (1968), “Birkaç türkçe yer adı ve Bunların Dilbilimi ve Kültür Bakımından Önemi”, AÜ DTCF Dergisi, s. XXVı/1 – 2, ankara, s. 81 – 85.
• aKsan, D., (2000), Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, tDK yay., ankara
• aKtePe, O. z., (1968), Rize Vilayeti Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• alBayraK HaCalOĞlU, r., (2002), “Borçalı toponimleri”, Erdem, C. 14, s. 40, ankara, s. 143 – 170.
• alBayraK HaCalOĞlU, r., 2004, Toponim Teknikleri ve Kafkasya – Borçalı Yer Adları, Berikan elektronik Basım yayım, istanbul.
• altıntaŞ, n., (1970), Kırklareli Vilayeti ve Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• aManOĞlU, e. K., (1987), “Divanü luğati’t–türk’te Kişi ve yer adları”, Türk Dünyası Tarih ve Kültür Dergisi, s. 21, istanbul.
• anD, M., (1963), “Köy adları ve Halk Oyunlarımız”, Türk Folklor Araştırmaları, s. 70, s. 3166 – 3167.
• arıCan, s., (1960), “Bafra’da adlarla ilgili gelenek ve inanmalar”, Türk Folklor Araştırmaları, s. Vı/136, s. 2265.
• artUK, i., artUK, C., (2003), “Bazı islam Şehirlerinde Hangi Devletler sikke Kesmiş ve Bu Şehirlere ne gibi isimler Verilmiş”, TTK Belleteni (lXVıı:249) s. 421-446.
• aslan, K., (1997), Dörtyol: Yer Adları, Efsaneler, Ağıtlar, Dörtyol Belediyesi Kültür yay.: Dörtyol / antakya.
• aŞÇı, U. D., (1993), Diyarbakır Yöresindeki Bazı Yer Adları Üzerine Etimoloji Denemesi (Ergani), sÜ sBe ylt, Konya.
• ataMan, r., (1977), “yeni tabii yer adları”, içişleri Bakanlığı iller idaresi genel Müdürlüğü Beşinci Şube Müdürlüğü Dergisi, seri: 3, s. 1, ankara.
• ateŞ, a., (1968), Erzurum Vilayeti Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• ayteKin, s., (1972), Samsun Toponomisi, iÜeF Bt, istanbul.
• BarDaK, Ö., (1967), Adana İlinin İskân Tarihi ve Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• BaŞKan, Ö. (1971), “türkiye Köy adları Üzerine Bir Deneme”, TDAY.-Belleten 1973 - 1974, ankara, s. 237-251.
• BaŞKaya, M., (2008), Denizli Adının Anlamı ve Çivril İlçesi’nin Bazı Yer Adlarının Tarihsel Gerçekleri, 1. Basım, Bilal Ofset, Çivril – Denizli.
• BayDil, e., (1995), “gökırmak Havzasındaki yerleşme adları Üzerine”, Kastamonu Eğitim Dergisi, s. 1, s. 9, Kastamonu.
• BayKara, t., (1991), Hınıs ve Malazgird Sancakları Yer Adları - XVI. Yüzyıl, ttK yay., ankara.
• Bayrı, M. H., (1951), istanbul: yer adları ve yer adlarına Bağlı Folklor Bilgileriyle, Hayat yay., istanbul.
• Baysal, H., (1968), Hatay Vilayeti Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• Bazin, l., (1997), “eski türk yer adları Üzerine notlar”, Çev. z.Ölmez, Ankara Üniversitesi Tömer Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi, s. 11, ankara, Şubat, s. 75-78.
• BelCe, a., (1968), Manisa İli Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• BilgiÇ, e., (1946), Anadolu’nun İlk Yazılı Kaynaklarındaki Yer Adları, ttK, ankara.
• BilgiÇ, e., (1946), “adları ve yerlerinin tayini Üzerine incelemeler”, Belleten Dergisi, temmuz 1946, s. 39, C. X., ankara.
• BOynUDeliK, n., (1968), Tokat İli Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• BOzyiĞit, a. e., (1992) “Kırıkkale ili Köy yer adları”, Türk Halk Kültürünü Araştırmaları, KB yay., ankara, s. 13 -28.
• BUDaK, a. (2001), Yurdumuza Yerleşen Oğuz-Türkmen Boyları ve Bazı Yer Adlarımızın Anlamları, gaziosmanpaşa Üniversitesi yay., tokat.
• BUlUt, i., (1996), “sorgun yöresi Köy ve Mevkii adlarının Kaynakları”, Akademik Araştırmalar, s. 3, erzurum, s. 30- 40.
• Ceylan, M. a., (2003), “ege adalarının türkçe adlarına genel Bir Bakış”, Avrasya Etüdleri, s. 34, ankara, s. 93 – 124.
• Ceylan, M. a., (2004), Ege Adalarında Türkçe Yer Adları Üzerine Bir İnceleme, Çantay Kitabevi, istanbul.
• CinOĞlU, t., (1976), Sakarya’da Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• ÇetinKaya, n., (1996), Iğdır Tarihi (Tarih, Yer Adları ve Bazı Oymaklar Üzerine), tÜDaV yay., istanbul.
• ÇOKer, M., (1968), Amasya İli Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• DeMirCan, Ö., (1976), “türkiye yer adlarında Vurgu”, Türk Dili, s. 300, ankara, s. 402- 411.
• DilaÇar, a., (1938), “anadolu toponimisi ve Fırat adı / anadolu toponimisinde substratum”, Türk Dili Belleten, 31-32 ekim 1938, s.171.
• DOĞrU, a. M., (1978), “Köy adları ve anadolu’nun geçmişi”, Türk Folklor Araştırmaları, C. 17, s. 342, s. 8197-8199, istanbul.
• DOĞrU, a. M., (1982), “türkiye’de Kızılderili Dilinde yer adları ve Prototürk – Kızılderili ilişkisi”, Türk Dünyası Araştırmaları, s. 19, istanbul, .s. 5-22.
• DOĞrU, a. M., (1985), Yukarı Kür Boylarının Yer Adları Üzerine Bir Araştırma, tÜDaV yay., istanbul.
• eKiz, s., (1969), Çorum Vilayeti yer adları, iÜeF Bt, istanbul.
• erBay, i., (1967), Burdur İli İskân Tarihi ve Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• eren, H., (1965), (1965), “türk yer adları: sökün”, TDAY – B, 1965, Belleten 1989, tDK yay., ankara, s. 149 – 153.
• KaKal, P., (1968), Samsun Vilayeti Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• KaPlanOĞlU, r., (1996), Bursa Yer Adları Ansiklopedisi, Bursa ticaret Borsası Kültür yay., 11/1996, istanbul.
• KaPlanOĞlU, r., (2001), Bursa Ansiklopedisi: 1 Yer Adları, avrasya etnografya Vakfı yay., Bursa.
• KaragÖz, i., (2003), Maçka Yer Adları, turan Kültür Vakfı yay., istanbul.
• Kaya, C., (1989), “evliya Çelebi’de geçen Bir yer adı Hakkında”, Türklük Araştırmaları Dergisi, s. 4, s. 235 – 247.
• KayMaKÇı, B., (2002), Kayseri İl Merkezindeki Yer Adları Üzerine Bir Dil İncelemesi, erÜ sBe ylt, Kayseri.
• KızMazer, s., (1967), Kocaeli Vilayeti İskan Tarihi ve Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul .
• KOCaKUŞaK, s., (1995), “alanya’da yerleşme adlarının Özellikleri”, AÜ türkiye Coğrafyası araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, s. 4, ankara, s. 171 – 187.
• KOraltÜrK, M., (2003), “Milliyetçi Bir refleks: yer adlarının türkleştirilmesi,” Toplumsal Tarih Dergisi, C. 19, s. 117, s. 98-99.
• KUrgUn, l., KarPUz, H. Ö., (2000), “Organ adlarından Oluşan yer adları”, Ana Dili Dergisi, s. 19, aralık 2000, istanbul, s. 17 – 26,
• KUrgUn, l., (2002), Denizli İli Yer Adları, PaÜ sBe Dt, Denizli.
• KUrgUn, l., (2007), “türk toponomisi Üzerine Bir inceleme”, Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu, 25-27 Nisan 2007, erzurum, s. 735-747.
• KUrgUn, l., (2009), “yer adlarının sınıflandırılmasında aktarma adlar, tanımlayıcı adlar Meselesi”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 6, s. 1 (Mart 2009), s. 74-80.
• KÜlaHÇı, r., (1968), Karaman Kazası Tarihi Eserleri ve Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• MeMiŞOĞlU, r., (1994), “Dedem Korkut Destanlarında adları geçen Oğuz Beyleri’nin - yiğitlerinin Hatıralarını taşıyan yer adları Üzerine Bir Deneme”, içel Kültürü, s. 31, Ocak 1994, s.11.
• MeyDangil, F., (1969), Ağrı Vilayeti Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• naMıK, H., (1934), “Coğrafi isimlerin ehemmiyeti”, Haritacılar Mecmuası, s. 4, ankara, s. 104- 107.
• OngUrlU, a., (1968), Sinop Vilayeti Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• Otay, M., (1973), Kilis Tarihi ve Bölgenin Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• Oy, a., (1964), Tekirdağ İli Yer Adları I. Merkez İlçenin Toponimisi, tekirdağ Halkevi yay.: 1, istanbul.
• ÖnDer, M., (1969), “efsane ve Hikayeleri ile anadolu Şehir adları”, Defne yay., ankara, s. 144.
• ÖzDeMir, y., (1967), Bursa Vilayeti Yer Adlarının İncelenmesi, iÜeF Bt, istanbul.
• Özel, M., (1967), Konya İlinin Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• ÖzgÖnCÜ, e., (1970), Siirt Vilayetinin Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• saKaOĞlU, s., (1995), “göller Bölgesi yer adları Üzerine: Burdur/Bucak ve ısparta/ Keçiborlu’dan yer adları”, Millî Folklor, Bahar 1995, C.4, s. 25, s.23.
• ŞaHin, H., (1967), Ordu Vilayeti Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• ŞaHin, i., (2007), “türkçe yer adlarının yapısı Üzerine”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, s. 23, erzurum, s. 1-14.
• ŞaHin, i., (2007), “tarihi Coğrafyada antalya’da yer adları Üzerine Bir tetkik”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, s. 167., istanbul.
• Şen, s., (2008), “türkiye’de Meyvelerden yararlanılarak Verilmiş yer adları”, Turkish Studies, C. 3, s. 5, erzincan, s. 401 – 419.
• Şenel, M. (2003), Elazığ İli Yer Adları Üzerine Bir İnceleme, C. 1-2, FÜ sBe Dt, elazığ.
• tanKUt, H. r., (1936), Güneş-Dil Teorisine Göre Toponomik Tetkikler, Devlet Basımevi, istanbul.
• teKin F., (2009), Nevşehir İli Yerleşim Adları Üzerine Bir Dil İncelemesi, erÜ sBe ylt, Kayseri.
• tOKer, B., (1968), Antakya İlinin Tarihi ve Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• tOKtUr, z., (1969), Diyarbakır İli Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• tÖzÜn, t., (1969), Elazığ Vilayeti Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• tUnÇel, H., (2000), “türkiye’de ismi Değiştirilen Köyler”, FÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 10, s. 2, elazığ, s. 23 – 34.
• tUran, a., (1991), “Batı trakya ve Doğu anadolu Köy adları Üzerine Bir Mukayese”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, s. 71, istanbul, s. 167 – 177.
• tUran, a., (1993), “Kırım ve Doğu anadolu yer adları Üzerine”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, s. 85, ağustos 1993, istanbul, s. 89 – 135.
• tÜrKaK, C., (1967), Muğla İlinin İskan Tarihi ve Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• tÜrKay, C. (1979), Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, tercüman yay.: istanbul. tÜrKer, M., (1967), Mersin Vilayeti Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul. tÜrKMen, V., (1967), Afyon – Karahisar Toponomisi, iÜeF Bt, istanbul.
• UĞUrlU, M., (2007), “türkçe yer adları: günlükbaşı”, Akademik Araştırmalar Dergisi, s. 34, ağustos – ekim 2007, istanbul, s. 129 – 137.
• UĞUrlUer, y., (1967), Eskişehir İli Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• UMar, B., (1993), Türkiye’deki Tarihsel Adlar, 2. Baskı, inkilab Kitabevi yay., istanbul.
• UyanıK, H., (1971), Kars Vilayeti Kaza Nahiye ve Köy Toponomisi, iÜeF Bt, istanbul.
• UyanıK, O., (2006), “Çıldır adı Üzerine”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, s.19 (Bahar), Konya.
• UzUn, e. (2005). Akçaabat Yer Adları, Darıca Belediyesi yay.,trabzon.
• VarDar, B. (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, Multilingual yay.: istanbul.
• Vayni, a., (1967), Giresun İli Yer Adları, iÜeF Bt, istanbul.
• yeDiyılDız, B., (1984), “türkiye’de yer adı Verme Usulleri”, Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, 11-13 Eylül 1984, ankara, KtB yay.: ankara.
• yeĞin, a., (1966), Kastamonu Vilayeti Yer Adları, iÜeF Bt, 63 y.; istanbul.
• yılDırıM, M., (2006), Uşak İli ve İlçeleri Yerleşim Yeri Adları (Orun)’nın Yapı ve Köken Bakımından İncelenmesi, afyon Kocatepe Üniversitesi sBe Dt, afyon.
• yUrtseVer, e. (1997), Türkçe Adlar Derlemesi, tÜDaV yay., istanbul.