Çukurova Hikâyeli Türkülerinde Ara Söz Kullanımı

Yıl 2014, Cilt: 20 Sayı: 78, 29 - 36, 01.08.2014

Ayhan Karakaş

Öz

Anonim Türk halk edebiyatının en zengin ürünlerinden biri olan türküler geçmişten
günümüze halkımızın duygularına tercüman olmuştur. Her türkünün mutlaka bir ortaya çıkış
sebebi vardır. Türkünün hikâyesi olarak adlandırılabilecek bu bölüm zamanla bazı türkülerde
unutulmuş, bazılarında ise hâlâ yaşamaktadır. Hikâyeli türkülerde asıl olan kısım nazım yani
türkü olduğu için, açıklama niteliğindeki nesir bölümünün aktarımı zaman zaman ihmal
edilmiş ve unutulabilmiştir. Nesir şeklinde olan bu bölüm birkaç cümle olabileceği gibi, tam
bir hikâye (bir olayı, bir durumu; yer, kişi ve zaman belirterek anlatan kısa öykü) karakteri
de gösterebilir. Bazı hikâyeli türküler toplumda sevilir ve ilgi görürse, her aktarımda yeni
katmalarla büyük bir halk hikâyesi olabilir. Dolayısıyla birçok halk hikâyesinin temelini bazı
hikâyeli türküler oluşturmuştur.
Çukurova yöresinde icra edilen hikâyeli türkülerde kültürler arası özellikte olan ara söz
(digression) kalıplarından da yararlanır. Bu ara sözler yoğun olarak açıklayıcı ve öğretici,
görüş-yorum ve eleştiri ile ilgili, şahsi serzeniş ve itiraf kalıplarından oluşmakla birlikte bunların birkaçının birlikte ifade edilmesiyle de kullanılabilmektedir. Bu, icracı için hem bir
açıklama fırsatı, hem dinleyicinin dikkatini toplamak için bir yol, hem de kendisine, bir an da
olsa, bir ara verme şansıdır. Görüş, yorum ve eleştiri ifade eden ara söz kullanımlarında icracı
bazı olaylarla ilgili şahsi görüşünü ve yorumunu ifade edebilmektedir. Çalışmada Çukurova
yöresine ait hikâyeli türkülerin nesir bölümleri incelenmiş, bu bölümlerdeki ara söz kalıpları
ilgili başlıklar altında tespit edilmiştir. Sonuç bölümünde ise metinlerden tespit edilen ara söz
kalıpları değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çukurova-Hikâyeli Türkü-Ara Söz

Use of the Digression Çukurova Tale With Folksong

Öz

Folksongs that are one of the richest products of anonymous Turkish literature have
articulated our people’s feelings since old times. Every folksong comes up for a certain
reason. This part which may be called as the tale has disappeared in some folksongs, but it
is still alive in some of them. This section can be a few sentences in the form of prose. Other
than that a short story character may. If the community interest in folk songs and liked some
of the parable, folk tale each transmission can be a great new semantic. Therefore, some of
the parable, many folk songs formed the basis of the story.
In the folk songs with story, digression structures are benefited in Çukurova region.
These digression structures include explainatory, instructory, commentary, criticizer and
reprimandory structures. They can be used with some of these structures, too. This provides a
chance for explanation as well as a kind of attention drawer via giving a break for performer.
In the structures that define comment, view and critic, the performer may also state his
personal opinion and comments. Digressions identified in the conclusion of the texts were
evaluated.

Anahtar Kelimeler

Çukurova-Tale With Folksong-Digression

Kaynakça

• Başgöz, İlhan (2003), Sözlü Anlatımda Ara Söz: Türk Hikâye Anlatıcılarının Şahsi Değerlendirmelerine Ait Bir Durum İncelemesi, Çeviren: Metin Ekici, Milli Folklor Yayınları, Ankara.
• Görkem, İsmail (2000), Çukurovalı Âşık Mustafa Köse ve Hikâye Repertuvarı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Karakaş Ayhan (2011), Çukurova Türkü Söyleme Geleneğinde Hikâyeli Türküler (Adana- Osmaniye), Basılmamış Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Kılınç, Aziz (2006), Folklor Ürünlerinin Geleceğe Taşınmasında Arasözün İşlevi ve Köroğlu Destanı Örneği, Folklor/Edebiyat, C.12, S.46, Ankara.
• Öztürk, Başak (2007), Fıkra Türünde Kirlenmeye Müdahale ve İdealleştirilen Fıkra Tipinde Arasözlerin İzi: Temel’li Fıkralar, Milli Folklor, S.75, Ankara.
• Sılay, Kemal (1991), Ahmedî’nin Osmanlı Tarihinde Arasöz (DIGRESSION) Tekniğinin Kullanımı ve İşlevi, Türkoloji Dergisi, IX. Cilt, 1. Sayı, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• Türkçe Sözlük (2005), Ara Söz Maddesi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Türkmen, Fikret (1998), Dede Korkut Hikâyelerinde Ara Sözler (Digression), Uluslararası II. Dede Korkut Kolokyumu, Bakü, Azerbaycan.
• Yayın, Nerin (2007), Ak Möör Destanı’ndaki Ara Sözler, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.13, İzmir.