Osmanlı Devlet Salnamelerinde Katolik Ermeniler (1847-1918)

Yıl 2012, Cilt: 18 Sayı: 69, 145 - 182, 01.04.2012

Canan Seyfeli

Öz

Makalenin konusu Katolik Ermenilerin 1847-1918 yılları arasındaki durumlarıyla
ilgilidir. Kaynağı bu tarihler arasında 68 sayı yayımlanmış olan Osmanlı Devlet
Salnameleridir. Amacı Osmanlı resmi yayın organlarında Katolik Ermenilere bakışı
ortaya koymaktır. Ayrıca Katolik Ermenilerin ayrı bir millet olarak kabul edilmeleri
ve diğer Katoliklerin durumlarının resmi belgelerden hareketle anlaşılmasını
kolaylaştırmaktır. Osmanlı, gayrimüslimleri “fetih öncesi yapının korunması”
ilkesine göre idare etmiştir. Fetihten önce, Osmanlı idaresi altındaki coğrafyada
yaşayan Katolik Ermeniler kendilerine ait bir hiyerarşi oluşturamamışlardır.
Ermeniler arasında Katolikliğin yayılması Ermenilerin yaşadığı bölgelerin çoğunda
fetih sonrasında, Osmanlı idaresi altında gelişmiştir. Katolik Ermenilerin çoğalıp,
Romaya ayrı bir hiyerarşi olduklarını kabul ettirdiklerinde, 1740’da, Osmanlı onları
İstanbul Ermeni Patrikliği aracılığıyla idare ediyordu. Osmanlı, fetih öncesi yapıyı
korumaya çalıştığı için bu Katolik Ermenileri ayrı bir hiyerarşi, yani millet olarak
kabul etmemiştir. Bu nedenle belgelerde eski hiyerarşiyi ‘asıl Ermeniler’ diye
isimlendirmiştir. Ancak Katolik hiyerarşiyi Sultan Mahmut 1830’da kabul etmiştir.
İlk Katolik lider rahip Andon Nurican seçilmiştir. Roma, onu İstanbul başpiskoposu
olarak onaylamıştır. Ancak hükümet, Osmanlı uyruğundan olmadığı için kabul
etmemiştir. Yerine Hagop Çukuryan seçilmiş ve Osmanlı 5 Ocak 1831’de onaylamıştır.
Osmanlı hükümeti patrik unvanını ilk olarak 1835’te kabul etmiştir. Katolik Ermeni
Hiyerarşisine diğer Katolik milletler (Süryani Katolik, Keldani, Maruni, Melkit,
Bulgar Katolik) de bağlanmıştır. Osmanlı Katoliklerinden Rum Melkitler ve Ermeni
Katoliklerin ayrı millet olarak kabul edilmesi ilk salnamede ayrı kaydedilmelerinden
anlaşılmaktadır. Sonuç olarak Katolik Ermeniler, gayrimüslimlere yer verilen ilk
salnameden sonuncusuna kadar sadece bir sayıda kaydedilmemişlerdir. Bunun
yanında Osmanlı devletindeki Katoliklerin karmaşık yapılanması, aynı anda iki
merkez ve lider gibi, salnamelere de yansımıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Hıristiyanlık, Ermeniler, Ermeni Katolik Patrikliği, Osmanlı Devlet Salnameleri, Gayrimüslimler, Osmanlı Gayrimüslimleri İdare Sistemi

Catholic Armenians in Salnamas of Ottoman State (1847-1918)

Öz

The subject of this article is related to conditions of Armenian Catholics between
1847 and 1918 in Ottoman State. I referenced to the Ottoman State Annuals (Salname-i
Devlet-i Aliye-i Osmaniye) issued 68 issues. The aim is to present the point of view
to Armenian Catholics in Ottoman official publications. Separately, it is facilitate
to be understood Armenian Catholics admitted as a different ‘nation (millet)’ and
conditions of the other Ottoman Catholics. Ottoman administrated non-muslims
in accordance with the principle “keeping the pre-conquest structure”. İn the preconquest,
Armenian Catholics in Ottoman territory didn’t have different catholic
hierarchy, so they did’nt be admitted as a different nation. Separately, Armenians
admitted catholic creed progressively multiplied in Ottoman period. When Pope
approved Ottoman Catholic Armenians as a different hierarchy in 1740, they were
administrated over Armenian Patriarchate of İstanbul. Ottoman governments didn’t
acceptance them as a different ‘nation (millet)’. Because, they endeavored to keep the
pre-conquest structure. So, Apostolic Armenians are named as ‘original Armenians’
(asıl Ermeniler) in Ottoman documents. They are admitted as a different hierarchy
(nation-millet) by Sultan Mahmut II (1830). Priest Andon Nurican was elected as the
first leader of Ottoman Catholic Armenians. Pope approved him as the archbishop
of İstanbul. But, Ottoman government didn’t approve because of the fact that he
wasn’t a citizen of Ottoman. Hagop Chuqurian was elected in place of him. Ottoman
government approved him as the leader of Ottoman Catholics on 5 January 1831.
The second leader was entitled patriarch by Ottoman government in 1835. The
other Ottoman Catohilic Nations (Syrian Catholics, Chaldeans, Maronites, Melkites,
Bulgarian Catholics) were subordinated to Armenian Catholic hieararchy. In the
first Ottoman State Annual (1263/1847), Armenian Catholics and Greek Melkites
are recorded as different nations. As a result, Armenian Catholics is unrecorded in
only one issue from first to last recorded non-muslims. Besides, the sophisticated
structure of Ottoman Catholics, such as two leaders and centres of patriarchate at the
same time, is appeared in Annuals, too.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Chiristianity, Armenians, Patriarchate of Armenian Catholic, Ottoman State Annuals, non-muslims, the Administration of non-muslims in the Ottoman State