Cicero’nun Eserlerinde Denizcilik Kaynaklı Eğretilemeler

Yıl 2016, Cilt: 22 Sayı: 86, 203 - 220, 01.05.2016

Çağatay Aşkit

Öz

Metaphora sözcüğü klasik Yunancada meta ön ekini alan ve bir yerden başka bir yere

taşımak anlamına gelen pherein fiilinden türemiştir. Latinceye ise yine aynı anlama gelen

transferre fiilinden türeyen translatio terimi ile aktarılmıştır. Türkçede geçici kullanımı işaret

eden eğretileme ve ödünç alınmayı gösteren istiare sözcükleriyle karşılanmıştır. Bu çalışmada

metaphora ve translatio karşılığı olarak eğretileme sözcüğü kullanılacaktır. Eğretileme

benzerlik ilişkisi olan iki sözcükten birini gerçek anlamının dışında diğer sözcüğün yerine

kullanmak olarak tanımlanır. Eğretileme kaynağı ise sözcüğün ödünç alındığı alanı belirtmektedir.

Her dilde ve kültürde olduğu gibi Latincede de geniş bir kullanım alanı bulunmaktadır.

Denizcilik, tarım ve hayvancılık, doğa olayları, kölelik, askerlik, oyunlar, avcılık, ateş

ve ışıkla ilgili sözcükler Latincenin başlıca eğretileme kaynakları arasındadır. Latin ozanları

ve yazarları bu alandan ödünç aldıkları sözcükleri diğer alanlarda başka bir sözcüğün yerine

kullanmışlardır. İÖ 1. yüzyılın Roma sözbiliminde, felsefesinde ve siyasetinde çok önemli

bir kişilik olan Marcus Tullius Cicero eserlerinde bu alanların yanı sıra denizcilikle ilgili

sözcükleri eğretileme olarak sıklça kullanmıştır. Bu çalışmada ilk olarak eğretilemenin

tanımı ve kullanım amaçlarına ilişkin kuramsal bilgiler eskiçağda retorik üzerine yazmış

yazarların yapıtlarından derlenecek ve aktarılacaktır. Daha sonra Cicero’nun eserleri üzerine

yoğunlaşılacak, yayınladığı mahkeme konuşmaları ve söylevleri, felsefi içerikli eserleri,

son olarak da dostlarına ve çevresine yazmış olduğu mektuplar taranacaktır. Bu eserlerde

görülen denizcilik kaynaklı eğretilemeler, aktarılan sözcükler temelinde gruplandırılıp değerlendirilmeye çalışılacaktır. Bu yöntemle Cicero’nun birçok eserinde dağınık bir biçimde

yer alan denizcilik kökenli eğretilemelerin bir araya geldiğinde ne ifade ettiği sorgulanacaktır.

Söz konusu sözcüklerin sayısı göz önüne alındığında, her birini açıklamak yerine, en

güzel örnekler eserlerinden seçilip irdelenecektir. Aynı ya da benzer biçimde kullanıldıkları

tespit edilen diğerleri ise, ilgili sözcüklere ayrılan bölümlerin altında, Cicero’nun eserlerinde

geçtiği yerlerle birlikte listelenecektir. Latincedeki her eğretilemeyi Türkçeye aynı biçimde

karşılamak zordur ve bazen açıklama yapmak ya da tek sözcüğü birkaç kelimeyle çevirmek

gerekmektedir. Bu durumun Latincedeki eğretilemenin güzelliğinin gözden kaçmasına neden

olacağı endişesiyle örnek cümleler metin içinde Latince olarak bırakılmış, çevirileri ise

dipnotlarda verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eskiçağ, metaphor, eğretileme, Cicero, söz sanatı

Kaynakça

• Albrecht, M. . (2003). Cicero’s Style: A synopsis. Leiden: Brill.
• Dürüşken Ç. (1996). “Rhetorica Ad Herennium’da Sözcük ve Anlam Sanatları”, Lucerna: Klasik Filoloji Araştırmaları: 12-30
• May, J. M. (1980). “The image of the ship of state in Cicero’s pro Sestio” Maia NS 3: 259- 64
• Özaktürk, Fatma Gül (2000).“Eski Yunan ve Roma’da Söz Söyleme Sanatının Üç Biçemi: Attike, Asia ve Rodos”, A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 40, sayı 1-2 :. 219-230.
• Telatar, Ümit Fafo (2007). “Metaphora ve Metonymia’nın Latincedeki Tanımı ve Kullanımları” Arkeoloji ve Sanat Yayınları, sayı 125: 75-83
• Uzel,T. (1994). İambus’lar, Lirik şiirler, Satura’lar, Mektup’lar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Wood, N. (1988). Cicero’s Social and Political Thought. Berkeley: University of California Press.