“TÜRKIYE’DE ÇAĞDAŞLAŞMA”YA YÖNELIK TEPKILERIN TARIHSEL VE SINIFSAL TEMELLERI”

Yıl 2016, Cilt: 22 Sayı: 87, 123 - 136, 01.08.2016

Mehmet Devrim Topses

Öz

Çağdaşlaşma kavramı, toplumsal kurumların gelenekten ayrılması sürecidir. Türkiye’de

18. yüzyılda başlayan çağdaşlaşma süreci günümüzde toplumsal amaçlarına ulaşamadığı

gibi, Türkiye toplumunun tepkisini almaktadır. Bu makalede söz konusu başarısızlığın ve

toplumun genelinden kaynaklanan olumsuz tepkilerin olası nedenleri çağdaşlaşma sürecinin

alt yapısal (sınıfsal-ekonomik)boyutlarından başlayarak açıklanmaktadır. İki yüz yılı aşkın

tarihsel dönemi kapsayan süreç içinde toplumun ezici çoğunluğunu oluşturan köylü sınıfları

ezilmiş ve dışlanmış, yenilik ve düzenlemelerden yalnızca küçük bir zümre yararlanmıştır.

Gerçekte çağdaşlaşma süreci, Türkiye toplumunun geniş çoğunluğunun yoksullaşması veezilmesinin nedeni değildir. Fakat köylü sınıflarının 16. yüzyılda başlayan yoksullaşması ve

ezilmesi, 18. yüzyılda başlayan çağdaşlaşma süreciyle birlikte yürümüş ve derinleşmiştir. Bu

nedenle çağdaşlaşma sürecinin bütün görüntüleri, gerçekte Türkiye toplumunun açık ya da

gizli sorumlu gördüğü tutum, davranış ve yaşam alışkanlıklarını oluşturmaktadır.

Makalenin konu alanı 3. Selim döneminden başlayıp 20. yüzyılda tek parti döneminin

sonuna kadar olan dönemi içine almaktadır. Türkiye’de çağdaşlaşmaya yönelik toplumsal

tepkiler, 2015 yılında yaşanan dört toplumsal olayla örneklendirilmiştir. Bu örnekler

sırasıyla, 2015 yılında gerçekleştirilen genel seçimler, Konya ve İstanbul’da oynanan

milli futbol karşılaşmaları, Adana’da gerçekleştirilen Kebab ve Şalgam Festivali’nin içkili

olduğu gerekçesiyle saldırıya uğraması ve yılbaşının kutlanmasına yönelik tepkilerdir.

Çağdaşlaşma sürecine yönelik tepkileri somutlaştırmak amacıyla yalnızca söz konusu

örneklerin seçilmesinin iki nedeni, bu toplumsal olayların tümüyle gelenek merkezli bir tepki

niteliği taşımaları ve 2015 yılındaki en güçlü gündem maddelerini oluşturmuş olmalarıdır.

Tarihsel içerikli verilerin toplanmasında ise iki temel yol izlenmiştir. Birinci olarak bu

dönemlere ilişkin sosyolojik içerikli incelemelerden yararlanılmıştır. Gerçekte Türkiye’de

18 ve 20. yüzyıllar arasındaki toplumsal yapının incelenmesini konu alan çok zengin bir

sosyolojik literatür bulunmaktadır. İkinci olarak ise dönemi olduğu gibi yansıtma amacı

taşıyan toplumsal-gerçekçi türdeki yerli edebiyat ürünlerinden yararlanılmıştır. Türkiye’de

toplumsal-gerçekçi edebiyat ürünlerinin sosyoloji alanında kullanılması girişimleri henüz çok

yenidir. Bununla birlikte gerçekçi edebiyat ürünlerinin toplumsal gerçekliğe odaklanmaları

ve toplumsal gerçekliği olduğu gibi yansıtma amacında olmaları, onları sosyolojinin başlıca

veri toplama araçları arasına yerleştirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çağdaşlaşma, Türk modernleşmesi, Tanzimat Dönemi, Toplumsal Olay

Kaynakça

• Aktan, C; Dileyici, D; Saraç, Ö. (2002). “Osmanlı Tarihinde Vergi İsyanları 1”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. Cilt:7, Sayı:2.
• Aktan, C; Dileyici, D; Saraç, Ö. (2003). “Osmanlı Tarihinde Vergi İsyanları 2”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. Cilt:8, Sayı:1. Ali, S. (2009). Sırça Köşk. İstanbul: YKY.
• Ahmad, F. (2007). Modern Türkiye’nin Oluşumu. Yavuz Alogan (Çev.). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Avcıoğlu, D. (1979). Türkiye’nin Düzeni. 2. Cilt, İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Berkes, N. (1973). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Berkes, N. (2005). Unutulan Yıllar, Ruşen Sezer (Yay.Haz.).İstanbul: İletişim Yayınları.
• Boran, B. (1992). Toplumsal Yapı Araştırmaları, İki Köy Çeşidinin Mukayeseli Tetkiki. İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Cem, İ. (2005). Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Ergun, P. (2012). “Küresel Dünyanın Tüketim Mitleri Fakelore’un Başarısı, Yılbaşı mı Kutluyoruz, Noel mi?” Milli Folklor Dergisi. Yıl:24, Sayı:95.
• Gökçe. B. (1996). Türkiye’nin Toplumsal Yapısı. Ankara: Savaş Yayınevi
• Gündoğdu, C. (2004). İlk Meclis Anketi, Birinci Dönem Milletvekillerinin Gelecekten Bekledikleri. Ankara: TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu.
• Karaosmanoğlu, Y.K.(2007). Ankara. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kemal (1964). Bereketli Topraklar Üzerinde. İstanbul: Epsilon Yayıncılık.
• Keyder, Ç. (2005). Türkiye’de Devlet ve Sınıflar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Lewis, B. (2007). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Metin Kıratlı (Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Mardin, Ş. (2004). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ülken, H. Z. (1979). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Selek, S. (1976). Anadolu İhtilali. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Sezer, B. (1997). Batı Dünya Egemenliği ve Endüstri Devrimi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Şamsutdinov, A. (1999). Türkiye Ulusal Kurtuluş Savaşı Tarihi, 1918-1923. Ataol Behramoğlu (Çev.).İstanbul: Doğan Kitapçılık.
• Tonguç, F. (2005). Birinci Dünya Savaşında Bir Yedeksubayın Anıları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Türkdoğan, O. (2004). Milli Kültür, Modernleşme ve İslam. İstanbul: IQ Yayınları.