NİNNİYİ DİVAN ŞAİRLERİNDEN DİNLEMEK

Yıl 2016, Cilt: 22 Sayı: 88, 45 - 68, 01.11.2016

Özge Öztekin

Öz

Ninniler bebeği uyutmak, rahatlatmak, ağlamasını kesmek için belli bir ezgi ve

ritmik sallamalar eşliğinde söylenen şiirlerdir. Taşıdıkları anlam aktarımlarıyla yerelden

evrensele uzanan bir kültürel bellek aktarıcısıdırlar. Türk edebiyatında Halk şiirinin

anonim ürünlerinden biri olarak bilinen ninni, Divan şiirinde şairi belli birer edebi

mahsul olarak görülmektedir. Bu yazı vesilesiyle, 18. yüzyılın sonundan 19. yüzyılın

sonuna dek tarayabildiğimiz metinlerden hareketle bir tespit ve değerlendirme yapmaya

çalışacağız. Bazı divanlar ve mesneviler ile bir gazetede karşılaştığımız aruzla yazılmış

şiirler örneklem alanımızı oluşturmaktadır. Ninni, klasik şiirde özellikle kadın şairlerin

yaratıcılığında karşımıza gelmektedir. Şeref Hanım, Nakıyye Hanım ve Naciye Hanım

bu anlamda öne çıkan isimlerdir. Ninnilerini murabba ve muhammes nazım biçimiyle

yazmışlardır. Ancak biri çok meşhur bir şairin olmak üzere -şimdilik tespit edebildiğimiziki

şiirde erkek dilinden yazıldığı da bilinmektedir. Şeyh Gâlib ve Şakir Mehmed’in

metinleri bu bağlamda okunabilir. Tardiyye ve şarkı nazım biçimini kullanmışlardır.

Terim olarak ise, doğum kutlamalarını anlatan bazı tarih manzumeleri ile bir şarkıda

ninni sözcüğüne rastlanmaktadır. Yine Şakir Mehmed’in, Trabzonlu Emin Hilmi’nin ve

Raşid İbrahim’in divanlarında bu örnekler görülmektedir. Söz konusu tarih manzumeleri,

kıt’a-i kebire nazım şekliyle yazılmıştır. Kimi ninnilerde tekrar unsurunun ikileme,

nakarat, önceleme veya tarsî’ yoluyla sağlandığı göze çarpmaktadır. İyi dilekte bulunma

ve dua etme, sevgi aktarımı, nasihat ve tavsiye, insana ve insan olmaya dair ontolojik

ve tasavvufi çıkarımlar, kız çocuklarının yetiştirilmesi, şair olmanın gerekleri gibi pek

çok unsur işlenmiştir. Ninni söyleyicisi olarak teyze, abla (ki onlar aynı zamanda şairin

kendisidir), dadı ve nine geçmektedir. Bazı metinlerde, ninninin söylendiği bebeğinkimliği de verilmektedir. Özel isimleri veya akraba olarak şaire yakınlık dereceleri ile

tanımlandıkları gibi, akraba dışında da bir padişah kızı veya bir mülki amirin oğlu olarak

yine isimleri geçmek suretiyle belirtilmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Ninni, Divan şiiri, gelenek, yineleme

Kaynakça

• ----------. “Nâciye Hanım, Nuhkuyulu” (30 Eylül 2014) 8 Nisan 2016. <http://www. turkedebiyatiisimlersozlugu.com>
• CUNBUR, M. (2011). Osmanlı Dönemi Türk Kadın Şairleri. Ankara, Türkkad Genel Merkezi Yayınları.
• ÇETİN, K. (2006). “Raşid (1310? - 1892) ve Divan’ı İnceleme – Tenkitli Metin”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• ÇIĞ, M. İ. (2002). Ortadoğu Uygarlık Mirası. İstanbul, Kaynak Yayınları.
• DUMAN, M. (2010). “Trabzonlu Emin Hilmi Hayatı-Eserleri-Edebi Kişiliği ve Divanının Metni”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• ELIADE, M. (1991). Kutsal ve Dindışı. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara, Gece Yayınları.
• GÖLPINARLI, A. (1971). Şeyh Gâlib Divan Hüsn ü Aşk Seçmeler. İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Basımevi.
• KRAMER, S. N. (1998). Tarih Sümer’de Başlar. Çev. Hamide Koyukan. İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• ONG, W. J. (1999). Sözlü ve Yazılı Kültür. Çev. Sema Postacıoğlu Banon. İstanbul, Metis Yayınları.
• ŞENTÜRK, D. (2010). “19. Yüzyıl Şairlerinden Hatice Nakıyye Hanım’ın Divan’ının Transkripsiyonlu Metni ve İncelenmesi”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• YANBAL, S. (2009). “Şakir Mehmed Efendi Divanı (Metin-İnceleme)”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi