DEDEM KORKUT KİTABI’NIN YAZILDIĞI GİBİ OKUNMASI VE SÖZLÜ FORMÜL KURAMI

Yıl 2017, Cilt: 23 Sayı: 92, 29 - 39, 01.11.2017

Cihangir Kızılözen Gülcan Kızılözen

Öz

Günümüze değin Dedem Korkut Kitabı dil, kültür ve tarih gibi birçok yönden ele alınmıştır.

Ancak metnin okuma sürecini, dolayısıyla da okunan metinden yola çıkarak yapılacak

bütün araştırmaları etkileyecek olan önemli bir konu göz ardı edilmiştir. Bu konu, Dedem

Korkut Kitabı’nın okunmasında sözlü kültür özelliklerinin görmezden gelinmesi ve eserin

metin merkezli yaklaşımlarla değerlendirilmesidir. Bu değerlendirme ve okumalar, metni

hatalı bir istinsah olarak göstermektedir. Hâlbuki Dedem Korkut Kitabı’nda yer alan, özellikle

dize ve kalıpları oluşturan ögelerin kimi zaman tıpatıp aynı olmadığı, bir ögenin başka

bir ögeyle yer değiştirdiği tarafımızca tespit edilmiştir. Dedem Korkut Kitabı üzerine yapılan

çevriyazı çalışmalarında hanım-canım, umud-umur gibi değişkenlik gösteren ikililerin

yanlış yazıldığı gerekçesiyle tekdüzeleştirildiği görülmektedir. Oysa sözlü yaratım koşulları

dikkate alındığında bu yapıların yanlış yazılmadığı ortaya çıkmaktadır. Sözlü anlatımlarda, üzerinden okunacak bir metin bulunmadığından anlatım süreci doğrudan anımsama yoluyla

gerçekleşir. Bu aşamada belli kalıpların ezberlenmesi yöntemi kullanılır. Bu kalıpların hece

sayısını, ritmik yapısını ve anlamını bozmayan her türlü sözcük, anlatıda yer alabilir. Dedem

Korkut Kitabı’nda da söz konusu kalıpların bol bol kullanıldığını görüyoruz. Bu nedenle,

araştırmacıların Dedem Korkut Kitabı’nın çevriyazılarında farklı bir yol izlemeleri gerektiği

kanısındayız. İncelememizde “sözlü formül kuramı” ışığında Dedem Korkut Kitabı’nda

yanlış yazıldığı düşünülen yapıların doğru yazıldığı, yazıldığı gibi çevriyazılara aktarılması

gerektiği savunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dedem Korkut Kitabı, sözlü formül kuramı

Kaynakça

• Derleme Sözlüğü I-VI., (2009) Ankara: TDK Yay.
• Ergin, Muharrem. (1964). Dede Korkut Kitabı Metin-Sözlük, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• _____________. (2016). Dede Korkut Kitabı I-II., Ankara: TDK Yay.
• Gökyay, Orhan Ş. (2006). Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Kaçalin, Mustafa S. (2017). Oğuzların Diliyle Dedem Korkudun Kitabı, Ankara: TDK Yay. Kitâb-ı Dedem Korkud Alā Lisān-ı Tāife-i Oġuzân, Msc. Dresd. Ea 86.
• Lord, Albert B. (2005). “Yugoslav Epik Halk Şiiri”, (F. Karaboğa, Çev.). Milli Folklor, 67.
• Ong, Walter J. (2013). Sözlü ve Yazılı Kültür Sözün Teknolojileşmesi, İstanbul: Metis Yay.
• Özçelik, Sadettin. (2016). Dede Korkut I, -Dresden Nüshası- Giriş, Notlar, Ankara: TDK Yay.
• _____________. (2016). Dede Korkut II, -Dresden Nüshası- Metin, Dizin, Notlar, Ankara: TDK Yay.
• Sheridan, R. Aslıhan Aksoy. (2008). “Sözlü Formül Kuramı Işığında Dede Korkut Kitabı’na Bakış”, Milli Folklor, 79.
• Tarama Sözlüğü I-VIII. (2009). Ankara: TDK. Yay.
• Tezcan, Semih ve Boeschoten, Hendrik. (2012). Dede Korkut Oğuznameleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tulum, Mertol ve Tulum Mehmet Mahur. (2016). Oğuznameler Oğuz Beylerinin Hikâyeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Turan, Fikret. (2001). Eski Oğuzca Sözlük, Bahşayiş Lügati, İstanbul: BAY Yayınları.
• Türkçe Sözlük 1-2. (1998). Ankara: TDK Yay.
• Әlizadә, S. ve Hacıyev, T. (2004). Kitab-i Dədə Qorqud, Bakü: Öndər Nəşriyat.