Anadolu Türk Kültürünün Tasavvufu Açıklama İşlevi: Cabbar Kulu Kitabı Örneği

Yıl 2018, Cilt: 24 Sayı: 94, 55 - 0, 01.05.2018

Cafer Özdemir

https://doi.org/10.22559/folklor.249

Öz

Alevî-Bektaşî kültürü, Türk kültürünün bir devamı olarak Orta Asya’dan getirilen somut

ve somut olmayan ögelerle İslam inançlarının Anadolu’da yeni bir terkibi sonucu doğar. Ahmet

Yesevî’den Anadolu’ya intikal eden Türk tasavvuf düşüncesinin bu terkipte önemli rolü olduğu

görülür. Dinsel ve millî ögelerin canlı bir şekilde yaşatılma kaygısı yaşandığı Alevî-Bektaşî

toplumunun Anadolu Türk kültürünün günümüze ulaşmasında tartışılmaz bir yeri vardır. Bu

çalışmada Alevî-Bektaşî edebiyatının 18. yüzyıla ait yazılı bir eseri olan Cabbar Kulu Kitabı’nda

yer alan Anadolu Türk kültürünün tasavvufî konuların anlaşılmasındaki işlevi tartışılmıştır.

İşlevsel açıdan ortaya konan kültür unsurları bir bütünlük içinde verilerek sosyo-kültürel yaşamın

zenginliğine değinilmiş ve kırsal kesimde yaşayan Alevî-Bektaşî toplumunun inanç sistemlerini

bireylere aktarma kaygıları vurgulanmıştır. Çalışmada ayrıca bu zümrenin inanç sistemlerini

geleceğe aktarmada edebiyatı bir araç olarak kullanmaları, böylece sanatın didaktik yönünü ön

plana çıkarma kaygısı taşımaları üzerinde durulmuştur. Bunun yanında hangi tasavvufî unsurların

hangi kültürel unsurlarla kavratılmaya çalışıldığı örneklerle ortaya konmaya çalışılmıştır. Cabbar

Kulu Kitabı’nın kültürel malzeme açısından zengin olması dolayısıyla çalışmada kültürel unsurlar

sınıflandırılmıştır. Cabbar Kulu merkezde olmak üzere Hz. Muhammet, Hz. Ali, Selman-ı Fârisî,

Hacı Bektaş Veli gibi şahsiyetlerin karşılıklı konuşması ve birbirlerine soru sorup cevap vermeleri şeklinde oluşturulan bu eserin, kurgusal açıdan başarılı bir edebiyat yapıtı olduğu görülür. Eserde

geçen kelimelerin büyük çoğunluğunun anlaşılır nitelikte halk Türkçesine ait olması, sahip olduğu

üslubu ve derin tasavvufî mevzuların kültürel ögelerle açıklanması gibi bir yöntemin tercih

edilmesi eserin işlevi üzerinde düşünülmesini gerekli kılar. Eserin didaktik yönünün ve dinîtasavvufî

konuların öğretilme kaygısının ön plana çıkarıldığı görülür. Bu bağlamda Cabbar Kulu

Kitabı, kültürel unsurların farklı bir işlevde kullanılabileceğini örneklemektedir. Kitap din-halk

kültürü etkileşimini göstermesi açısından üzerinde durulması gereken bir eserdir.

Anahtar Kelimeler

kültür, işlec

Kaynakça

• Akman, E. (2012) Türk mitolojisi ve halk şiirinde ‘Sarı/kızıl öküz’ inancı. Türkiyat Mecmuası 1. C.22, 1-16. Artun, E. ( 2011) Dinî tasavvufî halk edebiyatı. Adana: Karahan. Bayat, F. (2016) Türk mitolojik sistemi 2. İstanbul: Ötüken. Coşar, M. (2011) Alevi-Bektaşi kültüründe sayılara yüklenen terim değeri, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 60, 113-128. Çıblak Coşkun, N. (2014) Anadolu Alevîlerinde cemler ve bu cemlerin sosyokültürel hayattaki işlevleri. Folklor/Edebiyat 78, 9-28. Derleme Sözlüğü. (1993) C.10. Ankara: Türk Dil Kurumu. Eğri, O. (2005). Kitâb-ı Cabbâr Kulu’nda din öğretimi unsurları. Uluslararası Bektaşîlik ve Alevîlik Sempozyumu I, (28-30 Eylül 2005 Isparta), 485-506. Eğri, O. (2007) Kitab-ı Cabbar Kulu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. Ergin, M. (2014) Dede Korkut Kitabı I. Ankara: Türk Dil Kurumu. Esin, E. (2001) Türk kozmolojisine giriş. İstanbul: Kabalcı. Eyüboğlu, İ. Z. (1993) Bütün yönleriyle Bektaşîlik. İstanbul: Der. Genç, R. (2009) Türk inanışları ile milli geleneklerinde renkler ve sarı kırmızı yeşil. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi. Gündüzöz, G. (2016) Tasavvuf kültüründe tâc sembolizmi. Yayımlanmamış doktora tezi. Samsun: Ondokuz Üniversitesi. Günşen, A. (2007) Gizli dil açısından Alevîlik-Bektaşîlik erkân ve deyimlerine bir bakış. Turkish Studies 2/2, 328-350. Karamustafa, A. T. (2011) Tanrının kuraltanımaz kulları. İstanbul: Yapı Kredi. Karaöz, A. (2009) Cabbar Kulu Hikâye-i Cabbar Kulu giriş, inceleme, metin, dizin. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi. Köprülü, M. F. (2003) Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. Ankara: Akçağ. Köprülü, M. F. (2006) Tarih araştırmaları. Ankara: Akçağ. Kur’ân-ı Kerim ve Açıklamalı Meâli (2007), (Haz. H. Karaman vd.) Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı. Nicolsan, R. A. (2014) İslâm sûfîleri. Çev. Kemal Işık vd. İstanbul: Büyüyenay. Ocak, A. Y. (1992) Kültür tarihi kaynağı olarak menâkıbnâmeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Ocak, A. Y. (2015a) Osmanlı sufiliğine bakışlar. İstanbul: Timaş. Ocak, A. Y. (2015b) Bektaşîyye. Türkiye’de tarikatlar tarih ve kültür. Ed. Semih Cethan. İstanbul: İSAM, 447-486. Oğuz, M. Ö. (2007) Folklor ve kültürel mekân. Millî Folklor 76, 30-32. Ögel, B. (2014) Türk mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Örcül, K. (2009) Masallardaki devlet kuşu motifi. Millî Folklor 84, 175-181. Rayman, H. (1994) Bektaşî halk şiiri. Millî Folklor 22, 31-33. Sakaoğlu, S. (2013) Efsane araştırmaları. Konya: Kömen. Torun, A. (1991) Risâle-i Cabbâr Kulu’da bülbülün dinî-tasavvufî mahiyeti. Millî Folklor 9, 28-31. Turan, M. (2009) Alevî-Bektaşî kültüründe âşıklar ve nefesler. Geçmişten günümüze Alevî- Bektaşî kültürü. Ed. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 430-443. Uğureli, A. (2017) Kültür ve mekân etkileşiminin halk bilimsel çözümlemesi: Türkiye’deki Yedi Uyurlar Mağaraları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. Uraz, M. (1994) Türk mitolojisi. İstanbul: Düşünen Adam. Ünlü, S. (2012) Harezm -Altınordu türkçesi sözçlüğü.Konya, Eğitim. Ünlüsoy, K. (2007) Kitâb-ı Cabbâr Kulu’nda dini inanç motifleri. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 41, 1-8. Yıldız, H. (2014) Anadolu Alevîliği Amasya yöresi bağlamında bir inceleme. Ankara: Ankara Okulu.