Ölü Bedenin Sınırlanan Mekânı: Kayseri’deki Çerkes Kimlikli Mezarlar

Yıl 2019, Cilt: 25 Sayı: 98, 339 - 351, 03.05.2019

Zeynep Kantemur

https://doi.org/10.22559/folklor.849

Öz

Bir topluluğun kimliğinin köklerine uzanmak, belki de ancak yaşayanların ve ölülerin

mekânlarını açığa çıkarmakla mümkün olabilir. Dolayısıyla topluluğun kendi

kimliğini tanımlama şekilleri, mekân ile kurmuş olduğu ilişkilerde görünür bir hâl

alır. Mekân ve kimlik ilişkisi bağlamında ölüm ve onun etrafında oluşan ritüellerin

de kimliğin dışavurumu yönünden çeşitli ipuçları barındırdığı varsayılabilir. Bu açıdan

bakıldığında, geçiş dönemlerinden biri olan ölümün ritüel mekânı mezarlıklar ve

mezarlar, kültürel kimliğin inşa sürecinde rol oynar. Bu sebeple bu makalede, kendilerini

Çerkes olarak tanımlayan ve Kayseri’de yaşayan kişilerin, ölümün mekânı mezar

ve mezarlıklarda görünür kıldıkları kimlik inşa biçimlerine yer verilmiştir. Kayseri

ve Sivas arasında uzanan Uzunyayla’da çok sayıda Çerkes köyü yer aldığından,

burası Türkiye’de Çerkeslerin yoğun nüfusla yerleştiği alanlardan biri olarak kabul

edilir. Ayrıca Uzunyayla bölgesi, coğrafi özellikleri açısından Kafkasya ile benzerlikler

taşımamasına karşın, Kayseri’de yaşayan Çerkesler tarafından Çerkes geleneklerinin

korunması ve yaşatılması gibi nedenlerden dolayı “Küçük Kafkasya” olarak

adlandırılmaktadır. Bu makalenin amacı ise mekân ve kimlik ilişkisi bağlamında,

kendilerini Çerkes olarak tanımlayan ve Kayseri’de yaşayan kişilerin, ölü bedeni ve

yeri (mezar) üzerinden topluluk kimliğini yaşatmadaki rolünü ortaya çıkarmaktır.

Anahtar Kelimeler

Çerkes, mezarlık, ölüm, mekân

Kaynakça

• Akçar M. ve E. Y. Ülker (2014). Sarayönü mezar taşlarına halk edebiyatı açısından bir yaklaşım. (Selçuk Üniversitesi Tarih, Kültür, Sanat, Turizm ve Tarım Açısından Uluslararası Sarayönü Sempozyumu) Bildiriler, Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, s. 505-529.
• Assmann, J. (1997). Kültürel bellek. (çev. A. Tekin) İstanbul: Ayrıntı.
• Avagyan, A. (2004). Osmanlı imparatorluğu ve Kemalist Türkiye’nin devlet iktidar sisteminde Çerkesler. (çev. L. Denisenko). İstanbul: Belge.
• Bachelard, G. (2013). Mekânın poetikası. (çev. A. Tümertekin). İstanbul: İthaki.
• Bağ, Y. (2001). Çerkeslerin dramı, işgal, soykırım, sürgün ve göç. M. Ünal (Ed.) Çerkeslerin Sürgünü içinde (ss.208-248). Ankara: Kafkas Derneği.
• Boz, Erdoğan. (2009). Çerkes etnik kimliğinin yeniden inşasında akrabalık. Ankara: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Connerton, P. (1999). Toplumlar nasıl anımsar? (çev. A. Şenel). İstanbul: Ayrıntı.
• Çağırkan, B. (2016). Göç, hibrit kimlik ve aidiyet: yeni toplumlar, yeni kimlikler, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 5 (8), 2613-2623.
• Durkheim, E. (2010). Dinsel yaşamın ilk biçimleri. (çev. Ö. Ozankaya). İstanbul: Cem.
• Kantemur, Z. (2018). Mekan ve aidiyet ilişkisi üzerinden kimlik inşası: Kayseri Çerkesleri örneği. Kayseri: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Karasar, N. (1995). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: 3A Araştırma Eğitim Danışmanlık. Kartarı, A. (2006). Farklılıklarla Yaşamak/Kültürlerarası İletişim. Ankara: Ürün.
• Kümbetoğlu, B. (2005). Sosyolojide ve Antropolojide niteliksel yöntem ve araştırma. İstanbul: Bağlam.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi. (çev. I. Ergüden). İstanbul: Sel.
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat.
• Nahya Z.N. ve Harmanşah R. (2016). Etnografik hikâyeler Türkiye’de alan araştırması deneyimleri. İstanbul: Metis.
• Örnek S. V. (1977). Türk halkbilimi. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Ponty, M. (2002). Phenomenology of perception. London: Routledge.
• Sağır, A. (2013). Ölüm, kültür ve kimlik: Iğdır ölü bayramı ve Meksika ölü günü örneği. Milli Folklor Dergisi 25 (98), 125-137.
• Saltık, T. (2000). Tarihsel mücadele sürecinde Adiğeler, Abhazlar, Alanlar (Osetinler), Çeçenler. İstanbul: Berfin.
• Savage, M. (2005). Globalization&Belonging. London: Sage.
• Stavrides, S. (2016). Kentsel heteretopya özgürleşme mekânı olarak eşikler kentine doğru. İstanbul: Sel.
• Turner, V. (2013). Eşikte olma hali ve cemaat. Kültür ve toplum güncel tartışmalar (ed.J. C. Alexander, S. Seidman). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Zihni, Z. (2007). Çerkesya’da terbiye ve sosyal yaşayış. Ankara: Kafdav.