Efsanevî Bir Kadın Ermiş ve Acele Bacı Helvası Ritüeli

Yıl 2019, Cilt: 25 Sayı: 100, 941 - 952, 22.11.2019

Seval Kasımoğlu Şule Berber

https://doi.org/10.22559/folklor.1093

Öz

Ritüeller; toplumun kabul, inanç ve değerlerini sunan eylemlerdir. Bu inanç, kabul
ve değerler ritüelin varlığını devam ettirmesi ve onaylanması adına oldukça önemlidir. Özellikle bir mit ya da efsane ile desteklenen ritüeller, toplumun kültürel kodlarını sembolik bir dille anlatan metinler olarak okunabilir. Bu metinlerin toplum
tarafından kabullenilmeleri taşıdıkları işlevlerle de ilgilidir. Bu tür ritüellerden biri,
“Hacca Giden Ağasına Helva Götürme” motifli bir efsane örneği ile desteklenen
Acele Bacı Helvası Ritüeli’dir. Bu ritüel, Mersin, Eskişehir, Bursa, Adana, Aydın,
İzmir gibi pek çok şehirde uygulanmaktadır. Bu çalışmada bir efsaneyle desteklenen ve günümüzde yaşatılmaya devam edilen Acele Bacı/Helvacı Bacı ritüeli hakkında bilgi verilirken, ritüelin hangi sınıflandırma başlığı altında incelenebileceği
ve hangi işlevleri gerçekleştirdiği sorusuna da cevap aranmaya çalışılacaktır. Bu
amaçla çalışmada Acele Bacı Helvası ritüeli sınıflandırılırken Lauri Honko’nun
ritüellerle ilgili yaptığı tasnifi esas alınmıştır. Ritüelin işlevi konusunda ise Özkul
Çobanoğlu’nun Hıdırellez ve Nevruz bayramlarını incelemek üzere ortaya koyduğu dört işlev esas alınmıştır. Çobanoğlu bu işlevleri ortaya koyarken William Bascom’un folklorun dört işlevi ve Emile Durkheim toplumsal ritüeller konusunda
belirlediği dört işlevinin bir sentezini yapmıştır.

Anahtar Kelimeler

Acele Bacı, efsane, helva, işlev, ritüel

Kaynakça

• Akın, B. (2017). Alevi Cem ritüellerinin sınıflandırılması sorunu ve yeni bir sınıflandırma önerisi. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. Ordu.
• Alptekin, A. B. (2012). Efsane ve motifleri üzerine. (3. bs.). Ankara: Akçağ.
• And, M. (2003). Oyun ve bügü Türk kültüründe oyun kavramı. İstanbul: Yapı Kredi.
• And, M. (2008). Minyatürlerle Osmanlı-İslâm mitologyası. (2. bs).(S. Koz, Ed.). İstanbul: Yapı Kredi.
• Bekki, S. (1996). Türk mitolojisi’nde kurban. Akademik Araştırmalar. Y. I. S. 3. ss. 16-28.
• Bıldır, F. (2008). Dursunbey (Balıkesir) yöresi halk edebiyatı ve folklor ürünleri üzerine bir araştırma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı. Balıkesir
• Bascom, W. R. (2010). Folklorun dört işlevi. (F. Çalış, Çev.). Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar 2. (M. Ö. Oğuz vd. Ed.) Ankara: Geleneksel. 71-86.
• Bayat, F. (2010). Mitolojiye giriş. İstanbul: Ötüken.
• Campbell, J. (1995). İlkel mitoloji tanrının maskeleri. (2. bs.). (K. Emiroğlu, Çev.). İstanbul: İmge
• Çobanoğlu, Özkul. (2000). Yapısal ve işlevsel bakımdan geleneksel bayramlar bağlamında nevruz ve hıdrellez. Türkbilig HÜ Türkoloji Araştırmaları Dergisi. S.1. ss. 51-59.
• Durkheim, E. (2005). Dini hayatın ilkel biçimleri. Ataç.
• Eliade, M. (2001). Mitlerin özellikleri. (S. Rifat, Çev.). İstanbul: Om.
• Ersal, M. ve Görgülü, E. D. (2017). Yemekten ritüel yaratmak: Alevi inanç sisteminde yemek kültü. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 16.
• Gönen, S. (2007). Tayyimekân ve tayyizaman bağlamında Ladikli Ahmet Ağa ile ilgili efsanelerin çözümlenmesi. Millî Folklor. Y. 19, S. 76.
• Honko, L. (2006). Ritüellerin oluşum süreci. (R. Ersoy, Çev.) Millî Folklor. Y.18, S. 69.
• İnan, A. (2000). Tarihte ve bugün Şamanizm materyaller ve araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ozan, M. (2011). Geçiş ritüelleri ve halk masalları. Millî Folklor. Y. 23, S. 91.
• Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi. Türk Tarih Kurumu. (1. cilt, 5. bs.) Ankara.
• Sakaoğlu, S. (1997). Bir efsane, iki tip, bir motif: Şeyh Bilecen ve Memik Dede efsaneleri. Türkiyat Araştırmaları Dergisi. Konya. S. 4. ss. 181-190.
• Segal, R. A. (2012). Dinsel mit-ritüel kuram. (N. Atabağsoy, Çev.), Millî Folklor. Y. 24, S. 94.
• Selçuk, A. (2019). Giritli Bektaşilerde ziyaret ritüeli: Horasanlı Ali Baba tekkesi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. S. 9(1). ss. 29-35.
• Tufan, Ö. (2008). Helvahane ve Osmanlı helva kültürü. Türk Mutfağı. (A. Bilgin, Özge Samancı, Ed.). (ss. 125-135). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Tufantoz, Abdurrahim, (2008). Orta Asya’dan Balkanlar’a Türklerde pişi ve helva pişirme geleneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. S. 45.
• KK1: Kadir Soyeri, 1964, İlahiyat Fakültesi, Trabzon, İmam.
• KK2: Arif Demir, Bursa/ İnegöl, 1949, Ortaokul/ Bursa İnegöl.
• KK3: Hayriye Şahin, 1964,Ortaokul, Silifke/Atayurt, Ev hanımı.