Zildjian’lar ve Türk Zilleri

Yıl 2020, Cilt: 26 Sayı: 101, 127 - 139, 05.02.2020

Canan Aykent

https://doi.org/10.22559/folklor.1091

Öz

Bronz çağında keşfedilen zil, en eski enstrümanlar arasındadır. Asya coğrafyasında
metal işlemeciliğinin gelişmesi bu keşfin temel kaynağı olarak görülmektedir. Çin,
Türk ve Mısır kavimleri yüzyıllar boyunca zil üretiminde ve müzikal olarak kullanılmasında
başat rol oynamışlardır. Gerek savaş ve istilalar gerekse ticaret aracılığıyla
diğer kıta ve toplumlara taşınan bu enstrüman, tarihsel süreçte malzeme
ve şekil olarak toplumların normlarına göre değişim/dönüşüm geçirmiştir. Zillerin
önem kazanması 17. Yüzyılda Mehteranla gerçekleşmiş, sarayın kazancı başı Kerope
Zildjian, zil yapımında uzmanlaşarak yaklaşık 400 yıllık bir mirasın öncüsü
olmuştur. Babadan oğula geçen üretim bilgileri ve melekeleri uzun süre sır olarak
saklanmış, “Türk zilleri” efsane haline gelmiştir. 20. Yüzyıl başında ABD’ne yerleşen
Zildjian ailesinin İstanbul’da kalan üyesi Mikhail Zilçan 1977 yılına kadar zil
yapımına devam etmiş, bu tarihten sonra yanında yetişen çıraklar bu mirası devam
ettirmişlerdir. Metalin enstrümana dönüştürülmesi, alaşımın hazırlanmasından
damgalanmasına kadar her aşamada belirli bir uzmanlık gerektirmektedir. Zildjian
firması da dahil olmak üzere günümüzde mekanik üretim yaygındır. El yapımı
üretim ise usta-çırak ilişkisiyle öğrenilmekte, tüm aşamaların elde gerçekleşmesi
neticesinde her bir zil kendine has tınıya sahip olmaktadır. Bu nedenle Türkiye’de
üretilen ziller el yapımı olmaları itibariyle dünya çapında değerlerini korumaktadırlar.
Geçmişten gelen ve günümüzde devam eden bu geleneğin sürdürülmesi,
kültürün yaşatılması ve müzik sanatına katkısı açısından gurur vericidir.
Bu makalede Türk zillerinin yaratılmasını sağlayan Zildjian ailesi ve bu zillerin
teknik özellikleriyle tanıtılması hedeflenmiştir. Literatür taraması sürecinde Osmanlı
İmparatorluğu dönemine ilişkin verilerin henüz yeterince ortaya çıkmamış
olduğu tespit edilmiştir. Bununla beraber elde edilen bilgilerle Zildjian ailesi ve bu
isimle özdeşleştirilen Türk zilleri hakkında gerek kronolojik gerekse betimsel bir
çerçeve oluşturulduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

müzik, zil, alaşım, el yapımı

Kaynakça

• Adıgüzel, H. (2019). Bir tasarımın izinde: Yeni bulgular ışığında Raimondo D’Aranco’nun ilk İstanbul projesi dersaadet ziraat ve sergi-i umumisi. Metujfa, S. (36:1), ss. 157-182.
• Aksoy, B. (1994). Avrupalı gezginlerin gözüyle Osmanlılarda musıki. İstanbul: Pan . Beck, John H. (1995). Encyclopedia of percussion. New York-Londra: Garland.
• Blades, J. (1984). Percussion instruments and their history. Connecticut: The Bold Strummer.
• Carles, P., Clergeat, A. ve Comolli, JL. (1988). Dictionnaire du jazz. Paris: Robert Laffont.
• Cohan, J. (1999). Zildjian; a history of the legend cymbal makers. Wisconsin: Hal & Leonard.
• Kennedy, M. (1996). The concise Oxford dictionary of music. Oxford- New York: Oxford University. Mimaroğlu, İ. (1987). Müzik tarihi. İstanbul: Varlık.
• Onat, A. (1997). Onların zilinin tınısı başka. Cumhuriyet Gazetesi. 20 Nisan, S. 578
• Özdemir, N. (1997). Anadolu halk kültüründe resim, heykel ve müziğin yeri, önemi. Ankara: Nurol. Paczynski, G. (1997). Une histoire de la batterie de jazz. Paris: Outre Mesure.
• Pinksterboer, H. (1992). The cymbal book. Wisconsin: Hal & Leonard.
• Redmond, L. (1997). When the drummers were women, a spiritual history of rhtythm. New York: Three Rivers.
• Sachs, C. (1940). The history of musical instruments. New York: W.W. Norton &Company.
• Sözer, V. (1986). Müzik ve müzisyenler ansiklopedisi. İstanbul: Remzi.
• Tanrıkorur, C. (2003). Osmanlı dönemi Türk mûsikîsi. İstanbul: Dergâh.
• Tuğlacı, P. (1986). Mehterhane’den bando’ya. İstanbul: Cem.
• Tunçer, B. (2005). Eskiçağ Kilikia çalgıları. İstanbul: Pan.
• Elektronik kaynaklar
• Bir dünya insan-Zilci. (2017).Erişim adresi: https://www.youtube.com/watch?v=qfVpZFpzwS4 (Erişim: 21 Ağustos 2019). Keskin, H. Emeğin öyküsü-Zil yapımı. (2016). Erişim adresi: https://www.youtube.com/ watch?v=oTu0ph1T5ac (Erişim: 20 Ağustos 2019).
• Özözlü, H. Zil dünyası. Erişim adresi: http://www.sihirlitur.com/belgesel/zil_dunyasi/index.html (Erişim: 20 Ağustos 2019). Bosphorus. Erişim adresi: http://bosphoruscymbals.com/company/about-us/ (Erişim: 10 Aralık 2019)
• İstanbul Agop. Erişim adresi: https://istanbulcymbals.com/about-history.html (Erişim: 10 Aralık 2019)
• İstanbul Mehmet. Erişim adresi: https://www.istanbulmehmet.com/#section-work (Erişim:10 Aralık 2019)
• Paiste. Erişim adresi: http://www.cymbal.wiki/wiki/Paiste_Weight_Table (Erişim: 5 Ağustos 2019).
• Sabian. Erişim adresi: https://sabian.com/en/pages/anatomy-of-a-cymbal (Erişim: 18 Ağustos 2019).
• Turkish. Erişim adresi: http://turkishcymbals.com/ (Erişim: 10 Aralık 2019)
• Zildjian. Erişim adresi: https://zildjian.com (Erişim: 10 Ağustos 2019).