Evlilik Geleneklerinde Özel Ritüel: Kahramanmaraş Gelin Hamamı

Yıl 2020, Cilt: 26 Sayı: 103, 707 - 732, 01.08.2020

Mine Ceranoğlu Meltem Özsan

https://doi.org/10.22559/folklor.1208

Öz

Hamam; yıkanma, temizlenme ve şifa bulma amacının ötesinde farklı ritüellerin uygulandığı yerdir ve geçmişte olduğu gibi bugün de toplumsal kültürümüzde hamamın büyük bir yeri bulunmaktadır. Çok eski tarihe dayanan hamam geleneği, her toplumun örf ve adetlerine özgü oluşmuştur. Türk kültüründe de hamam geleneği, çok farklı amaçlar için şekillenmiştir ve bu gelenekler içinde en özeli ve dikkat çekeni gelinler için yapılan gelin hamamıdır.
Gelin hamamı, düğün öncesinde gelinin ve damadın kadın hısım akrabaları arasında yapılan bir ritüeldir ve renkli eğlenceler içerir. Gelin hamamında odak noktası gelindir ve tüm hazırlıklar geline göre hazırlanmaktadır. Ülkemizde gelin hamamının önemsendiği ve uygulandığı illerden biri de Kahramanmaraş’tır. Kahramanmaraş ili, su bakımından oldukça zengin olduğu için pek çok hamam inşa edilmiş ve bu hamamlarda evlilik geleneğinde özel bir yer tutan gelin hamamları yapılmıştır. Çalışmada Kahramanmaraş ilinde geçmişte ve günümüzde uygulanan gelin hamam kültürü hakkında bilgi verilmiş ve gelinler için hazırlanan hamam bohçasında yer alan ürünler incelenmiştir. Bu amaçla kişiler ile görüşülmüş ve kişisel koleksiyonlarda bulunan ürünler fotoğraflarla belgelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

gelin, gelin hamamı, Kahramanmaraş, rituel

Kaynakça

• Adanır, F. (2014). Kahramanmaraş’ın Geleneksel Mimarisi, Akdeniz’in Altın Kenti Kahramanmaraş, Kahramanmaraş Valiliği, İl ve Kültür Turizm Müdürlüğü Yayınları, ss. 227-255.
• Ceranoğlu, M. ve Özsan, M. (2020). Kahramanmaraş Gelin Hamamı Fotoğraf Koleksiyonu, Kahramanmaraş.
• Çavuş, N. (2009). Ankara İli Beypazarı İlçesi Geleneksel Hamam Kültüründe Kullanılan İşlemeli Ürünler. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Güler, F. (2010). İzmir Etnografya Müzesinde ve Efes Müzesi Selçuk’ta Bulunan Hamam Takımlarının İncelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Gürşahbaz, N. (2012). Türklerde hamam kültürü ve hamamda kullanılan dokumadan mamul kadın eşyaları. Uluslararası Türkiye-Belçika İlişkileri ve Türk Kültür-Sanatı Sempozyumu, 03-07 Haziran 2012, Belçika.
• Gündoğdu, H. (2001). Mimari, hamamlar. TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt. 24, ss. 197-201.
• Karpuz, H. (1991). Hamam. Türk Aile Ansiklopedisi, cilt 3. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu Başkanlığı.
• Kaya, A. (2020). Kahramanmaraş Gelin Hamam Eşyaları Fotoğraf Koleksiyonu, Kahramanmaraş. Koşay, H. Z. (1944). Türkiye Türk Düğünleri Üzerine Mukayeseli Malzeme. Ankara: Maarif.
• Köprülü, Ö. (2002). Mimarlık tarihimizde önemli yer tutan halk hamam ve kaplıcalarının Bursa’da bulunan örneklerin incelenmesi, I. Bursa Halk Kültürü Sempozyumu Bildiri Kitabı cilt 2, 4-6 Nisan 2002, Bursa.
• Ögel, B. (1991). Türk Kültür Tarihine Giriş 3: Türklerde Ev Kültürü (Göktürklerden Osmanlılara). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Önder, O. (2007). Sivas İli Merkezindeki Türk Devri Hamamları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özkarcı, M. (2017). Acar Hamam. Kahramanmaraş Ansiklopedisi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Sami, K. (2017). Halk Kültürü Bağlamında Hamam(lar)ın Toplumsal ve Mekânsal Dönüşümleri, Diyarbakır Tarihi “Suriçi” Örneği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 16(64), ss. 1531-1546
• Türkan, K. (2009). Türk Masallarında Mimari: Hamam ve İşlevleri. Milli Folklor Dergisi, (84), ss. 162-174.
• Üzen, A. (2019). Kahramanmaraş Gelin Hamamı Fotoğraf Koleksiyonu, Kahramanmaraş.
• Üzen S. (2019). Tarihi Çukur Hamamı Fotoğraf Koleksiyonu, Kahramanmaraş.
• Yegül, K. F. (2009). Anadolu Su Kültürü: Türk Hamamları ve Yıkanma Geleneğinin Kökleri ve Geleceği. Anadolu / Anatolia 35, ss. 99-118.
• Yılmazkaya, O. (2002). Türk Hamamı İstanbul Hamamları Rehberi. İstanbul: Çitlenbik.
• Zoral, B. (2020). Kahramanmaraş Gelin Hamam Eşyaları Fotoğraf Koleksiyonu, Kahramanmaraş.
• Elektronik Kaynaklar: [Acar Hamamı sıcaklık bölümü fotoğrafı] Erişim:http://wowturkey.com/t.php?p=/tr375/levend46_DSC_0106_800x600.jpg, (Erişim Tarihi: 13.01.2020).
• [Çukur Hamamı’nın yıkanma odaları kubbelerinin dıştan görünüm fotoğrafı]. Erişim: http://kahramanmarassehirrehberi.com/tr/icerik/divanli-hamami, (Erişim Tarihi: 13.01.2020).
• Weber, F. (2012). Antik Çağdan bugüne, hamam kültürü ve adetleri. Erişim adresi: http://www.revuesplurielles.org/_uploads/pdf/12/112/112weber.pdf (Erişim: 15.01.2020).