Masallarda Eleştirel Düşünme: Müskürümü Sultan Masalı Örneği

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 106, 419 - 435, 07.05.2021

Hülya Çevirme

https://doi.org/10.22559/folklor.1436

Öz

Eleştirel düşünce, günümüzde anahtar beceri olarak kabul edilmekte, demokratik
kişilik ve demokratik bir toplum geliştirebilmenin önemli ölçütü olarak geliştirilmeye çalışılmaktadır.
Bu çalışma sözlü kültür ürünlerinde paradoksal olarak
hem kolektif hem de eleştirel düşünme biçimlerinin var olduğunu, özellikle masal
türünün günümüze taşınabilecek düzeyde eleştirel düşünme örnekleri taşıdığını ve
masalın eleştirel düşünme alışkanlığının öğrenilmesi ve içselleştirilmesinde
önemli bir kültürel miras kaynağı olduğunu savunmaktadır. Bu iddiaya bağlı olarak,
incelemede bir Anadolu masalında eleştirel düşünme yollarını nasıl barındırdığı
gösterilmeye çalışılmıştır. Öncelikle eleştirel düşünce hakkındaki literatür taranmış,
daha sonra Pertev Naili Boratav’ın Masallar -1- Uçar Leyli adlı kitabından
eleştirel düşünme yollarını yeterince yansıttığı belirlenen “Müskürümü Sultan”
adlı masal seçilmiştir. Eleştirel düşünmenin ölçütleri ve aşamaları ise
Gearld M Nosich’den yararlanılarak oluşturulmuştur.
Çalışmada Bağlam Merkezli Halkbilim Kuramı’nın İşlevsel yaklaşımına göre de doküman incelemesinden elde
edilen bilgi ve veriler analiz edilmiştir. Sonuç olarak; incelenen masalda eleştirel
düşünme stratejilerinin bütün aşamalarıyla kullanıldığı görülmüştür. Araştırmanın
masal eleştirisi ve eleştirel düşünme becerisinin kazandırılması hakkında yapılacak
çalışmalara katkısının olacağı düşünülmekte, buna bağlı olarak çok sayıda masal
üzerine araştırma yapılmasını, yaygın ve örgün eğitim ortamlarında, eleştirel
düşünme becerisinin geliştirilmesinin amaç edinildiği etkinliklerde, masalın da
kullanılmasını önermektedir.

Anahtar Kelimeler

sözlü kültür, masal, Müskürümü Sultan, eleştirel düşünme, eğitim

Kaynakça

• Aça, M. (2019). Halk Bilimi veri toplama ve inceleme teknikleri. M. Aça (ed.) Halk Bilimi El kitabı. Ankara: Nobel Akademik.
• Aslan, C. (2016). Özerk benlikli birey yetiştirme sürecinde çağdaş dil ve edebiyat öğretimi ortamlarının (Türkçe/Türk Dili ve Edebiyatı) önemi. İlköğretim Online, 15(3), 724- 728.
• Aslan, C. (2017). Örnek eğitim durumlarıyla Türkçe-Türk Dili ve Edebiyatı öğretimi. Ankara: Anı.
• Asutay, H. ve Agvan, Ö. (2018). Bir anti-masal örneği olarak cam ayakkabıları reddeden vejetaryen Külkedisi. Humanitas-Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 6, 225-238.
• Astleitner, H. (2002). Teaching critical thinking. Online Journal of Instructional Psychology, 29(2), 53-76.
• Bataille, G. (2004). Edebiyat ve kötülük.( A. Sönmezay, Çev.) İstanbul: Ayrıntı.
• Batur, Z. ve Soyuçok, M. (2019). Atasözlerinde eleştirel düşünme unsurları: Türkçe ders kitapları. Folklor/Edebiyat, 25(100), 1119-1128.
• Bock, K. P. (2001). İnsan davranışının kültürel temelleri: Psikolojik antropoloji. (S.N. Altuntek, Çev.) Ankara: İmge.
• Boyd, N. L. (2019). Using argumentation to develop critical thinking about social ıssues in the classroom: A dialogic model of critical thinking education. Handbook of Research on Critical Thinking and Teacher Education Pedagogy. IGI Global, 135-149.
• Büyü, G. T. (2015). Masalların katartik etkisi: Kötülüklerden arınma. Ankara: Doğu Batı Düşünce Dergisi, 71, 237- 253.
• Cleto, S. ve Warman. B. (2019). Teaching with Stories: Empathy, relatability, and the fairy tale. Marvels & Tales, 33 (1), 02-115.
• Güleç, Ç. H. ve Geçgel, H. (2006). Çocuk edebiyatı. Ankara: Kök.
• Çobanoğlu, Ö. (2002). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş. Ankara: Akçağ.
• Degh, L. (1998). Halk anlatısı. (Z. Karagülle, Çev.) Millî Folklor, 39, 91- 111.
• Dökmen, Ü. (2016). İnsanın korunakları- 1: Deriden kültüre. İstanbul: Remzi.
• Düzgün, D. (2019). Halk kültürü değişmeleri ve bir alan araştırması. Millî Folklor, 31. (124), s. 72.
• Ekici, M. (2004). Halk bilgisi (Folklor) derleme ve inceleme yöntemleri. Ankara: Geleneksel.
• Ekici, M. (2013). 100. yılında Türk halk bilimi çalışmaları ve Türkiye kültür politikalarına eleştirel bir bakış. Millî Folklor, 99, 50.
• Estés, C. P. (2016). Kurtlara koşan kadınlar. (H. Atalay, Çev.) İstanbul: Ayrıntı.
• Enveri, E. (2019). Kolektif akıl ve Folklor: Sözlü geleneğin anonimliği üzerine. Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(2), s.127.
• Felski, R. (2010). Edebiyat ne işe yarar. (E. Ayhan Çev.) İstanbul: Metis Eleştiri.
• Fırat, H. vd. (2013). Okul öncesi dönem çocuklarına yönelik hazırlanan masal ve öykü kitaplarının korku ve şiddet öğeleri açısından incelenmesi. The Journal of Academic Social Science Studies, 6 (5), 217-241.
• Freire, P. (2006). Ezilenlerin pedagojisi. (D. Hattatoğlu, E. Özbek, Çev.) İstanbul: Ayrıntı.
• Fisher, R. (1998). Stories for thinking: Developing critical literacy through the use of narrative. Analytic Teaching, 18, 1.
• Fordham, F. (2011). Jung psikolojisinin ana hatları. (A. Yalçıner, Çev.) İstanbul: Say.
• Günay, U. (2008). Sosyal bilimler- eleştirel ve stratejik düşünce ilişkisi. Millî Folklor, 80, 21-25.
• Günay, U. ( 2009). Türk kültürüne eleştiri. Ankara: Akça.
• Goody, J. (2011). Yaban aklın evcilleştirilmesi. (K. Değirmenci, Çev.) İstanbul: Pinhan.
• Haase, D. ( 2004). Fairy tales and feminism: New approaches. Detroit: Wayne State University.
• Haase, D. (2016). Fairy tale. Folktales and fairy tales: Traditions and texts from around the world. (2nd edition), (D. Haase, A. E. Duggan, and H. J. Callow, Eds). S. Barbara. CA: Greenwood, 319- 322.
• Harari Y. N. (2015). Hayvanlardan tanrılara sapiens, insan türünün kısa tarihi. (E. Genç, Çev.) İstanbul: Kolektif Kitap.
• İncirkuş, F. A. ve Latif B. (2019). Öyküleyici metinler aracılığıyla eleştirel düşünme becerilerini değerlendirmeye yönelik bir rubrik. Ana Dili Eğitimi Dergisi. 7(3), 597-629.
• Joosen, V. (2011). Sanat ve pedagoji arasında peri masalı uyarlamaları. (R. G. Saluk. Çev.) Millî Folklor, 92, 152-160.
• Karadağ, M. (2004). Türk halk edebiyatı anlatı türleri. Ankara: Ürün.
• Kökdemir, D. (2003). Belirsizlik durumlarında karar verme ve problem çözme. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Kurnaz, A. (2019). Eleştirel düşünme öğretimi etkinlikleri planlama uygulama ve değerlendirme. Konya: Eğitim.
• Laughey, D. (2010). Medya çalışmaları: Teoriler ve yaklaşımlar. (A. Toprak, Çev.) İstanbul: Kalkedon.
• Masykuroh, Q. (2016). Physical and verbal violence in İndonesian folktales retold in children’s books. Kajian Linguistik dan Sastra, 1(1), 26-34.
• Nas, R. (2004). Örneklerle çocuk edebiyatı. Ezgi.
• Nisbett, R. E. (2006). Düşüncenin Coğrafyası-Doğulular ile batılılar nasıl ve neden birbirinden farklı düşünürler? (G. Ç. Güven, Çev.) İstanbul: Varlık.
• Nosich, M. G. (2012). Eleştirel düşünme ve disiplinlerarası eleştirel düşünme rehberi. (B. Aybek. Çev.) Ankara: Anı.
• Oğuz, Öcal. (2010). Türkiye’de mit ve masal çalışmaları veya bir olumsuzlama ve tek-tipleştirme öyküsü. Millî Folklor, 22 (85), 36-45.
• Ong, W. J. (2010). Sözlü ve yazılı kültür: Sözün teknolojileşmesi. (S. P. Bann, Çev.) İstanbul: Metis.
• Röhrich, L. (2006). Halk anlatısı araştırmasında anlam arayışı. (K. M. Korkmaz, Çev.) Halkbiliminde kuramlar ve yaklaşımlar. Ankara: Millî Folklor, 128-145.
• Özdemir, N. (2010). Mizah, eleştirel düşünce ve bilgelik: Nasreddin Hoca. Millî Folklor, 87, 27- 40.
• Öztürk, O. (2012). Özerk benlik, kul benlik. İstanbul: Okuyan Us.
• Özünel, E. Ö. (2011). Yazının izinde masal haritalarını okuma denemesi: Masal tarihine yeniden bakmak. Millî Folklor, 91, 60-71.
• Ulu, A. E. (2018). Feminist yazının postmodern ifadesi: Masal parodileri. Journal of International Social Research, 11(60), 211-219.
• Propp, V. (2001). Masalın biçimbilimi, olağanüstü masalların yapısı. (M. Rifat, S. Rifat, Çev.) İstanbul: Om.
• Pilancı, H. (2008). Çağdaş eğitimde halk edebiyatının kullanılması. Anadolu Üniversitesi. Ankara: 2008.
• Semerci, N. vd. (2019). Eleştirel düşünme engelleri (ELDEN) ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışmaları. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi, 8(1), 281-299.
• Lévi Strauss, C. (2002). Yaban düşünce. (T. Yücel, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi.
• Seyidoğlu, B. (1975). Erzurum halk masalları üzerinde araştırmalar: Metinler ve açıklamalar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Sezer, M. Ö. (2012). Masal masal matitas. İstanbul: Evrensel.
• Yavuz, M. H. (2002). Masallar ve eğitimsel işlevleri. Kültür Bakanlığı. Ankara.
• Şahinel, S. (2015). Eleştirel düşünme. İçinde: Eğitimde Yeni Yönelimler. (Ö. Demirel, Ed.) Ankara: Pegem Akademi, 123-136.
• Şimşek, E. (2017). Türk masallarının millî tipi: Keloğlan. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 5(11), 41-57.
• Yıldırım, A. ve Hasan Ş. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Akademi ve Mesleki.
• URL-1: Facione, A. P. (2013). Critical thinking: What it is and why it counts.( Erişim tarihi: 5 Nisan 2020) (https://www.academia.edu/5903883/Critical_thinking_what_it_is_and_why_it_counts)
• URL-2: Finlayson, M. A. (2012). Learning narrative structure from annotated folktales. Doktora tezi. Massachusetts Institute of Technology. (Erişim tarihi: 12 Nisan 2020). (http://hdl.handle. net/1721.1/71284)
• URL-3: Vučković, D. (2018). A fairy tale (r) evolution: the value and the critical reading of fairy tales in the contemporary educational context. Pp. 309-336. (Erişim tarihi: 7 Şubat 2020 (https://www. researchgate.net/publication/329629330)
• URL-4: Wee, S-J, Kyoung J. K. and Youngmi L. (2019). ‘Cinderella did not speak up’: critical literacy approach using folk/fairy tales and their parodies in an early childhood classroom. Early Child Development and Care. 189.11, pp.1874-1888. (Erişim tarihi: 25 Nisan 2020) (https://www. researchgate.net/publication/322005506)