Bir Çözümleme Yöntemi Olarak Sanatta Göstergelerarasılık

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 107, 661 - 686, 06.08.2021

Kubilay Aktulum

Öz

En az iki yazınsal metin arasındaki alışverişleri belirtmek için kullanılan
metinlerarasılık kavramını yeni adlandırmalarla sanatın diğer biçimlerine
uyarlayabiliriz: Örneğin, metinlerarasılık yanında resimlerarasılık,
medyalararasılık, müziklerarasılık, sinemalararasılık, fotoğraflararasılık vb.
adlandırmalar günümüzde yazın dışında başka alanlarda sıklıkla kullanılmaktadır.
Bu adlandırmalara bağlı olarak, yenidenyazma, yenidenresmetme gibi kavramları
alıntı, yansılama, öykünme, bilinçli esinlenme vb. kavramlarla birlikte sanatın
diğer biçimleri konusunda da kullanabiliriz (bu konuda yapılan çalışmalarda
böyle bir söz dağarına sıklıkla başvurulduğu görülmektedir). Bu çalışmada
Gérard Genette’in Palimpsestes adlı yapıtında önerdiği tiplemeyi dönüştürerek
kimi sanatsal biçimlerde kullanacağız. Örneğin, resim alanında resimlerarasılığın
değişik biçimlerinden, dolayısıyla, iki ayrı gösterge dizgesi arasındaki alışverişleri
belirtmek için kullanılan resimsel aşkınlık biçimleri konusunda yeni bir tiplemeden
söz edebiliriz. Buna göre değişik göstergelerarasılık biçimlerinden söz edilebilir.
Bunlar yazınsal bir dizgenin başka bir göstergeler dizgesine aktarımı olabileceği
gibi, tersine bir yönelimde de gerçekleşebilir. Kökeni Ferdinand de Saussure’ün
Genel Dilbilim Dersleri’ndeki gösterge kavramına uzanan ve Roman Jakobson’un
göstergelerarası çeviri kavramından esinlenilerek sanatın değişik biçimlerine
uyarlanan göstergelerarasılık yazınsal metinleri olduğu kadar değişik sanatsal
biçimlerin aralarındaki alışverişleri çözümlemeye dayanan bir yöntem ortaya
koyma çabasının bir ürünüdür. Bu çalışmada bir çözümleme yöntemi olarak sınırlı
da olsa sanatın değişik biçimlerinde göstergelerarasılığın kullanımına ve kimi
kavramlarına yönelik tanımlamalar yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

metinlerarasılık, göstergelerarasılık, dönüştürme, Genette, palempsest, Godard

Kaynakça

• Aktulum, K. (1999). Metinlerarası ilişkiler. İstanbul: Öteki.
• Aktulum, K. (2011). Metinlerarasılık/Göstergelerarasılık. Ankara: Kanguru.
• Aktulum, K. (2016). Resimsel alıntı. İstanbul: Çizgi.
• Aktulum, K. (2018). Sinema ve metinlerarasılık. İstanbul: Çizgi.
• Barthes, R. (1973). Le plaisir du texte. Seuil.
• Baumgarten, A.G. (1988). Esthétique. (Ed. de l’Herne)
• Bensmaïa, R. Barthes/Godard: l’essai cinématographique est-il possible?. The Journal of Twentieth-Century/Contemporary French Studies revue d’études français, 4(2), 435-446.
• Bonitzer, P. (1985). Peinture et cinéma: Décadrages, Cahiers du cinéma.
• Cournarie, L. N. (2010). L’Art, l’esthétique en questions, Philopsis.
• Del Rio, E. (2005). Alchemies of thought in Godard’s cinema. Substance, 34 (3), 62-78.
• Deleuze, G. (1969). Logique du sens (De Minuit, Ed.)
• Eco, U. (2000). Açık yapıt (N. U. Dalay, Çev.) İstanbul: Can.
• Genette, G. (1994). L ’Oeuvre de l’art, immanence et transcendance. Seuil.
• Goodman, N. (1990). Langages de l’art. J. Chambon.
• Goodman, N. (1992). Manières de faire des mondes. J. Chambon.
• Jacobs, S. (2011). Framing pictures, film and the visual arts. Edinburgh University.
• Lories, D. (1988). Philosophie analytique et esthétique. Klincksieck.
• Mouillaud, G. (1965). Les essais de Jean-Luc Godard. in La Pensée. no 122, Août.
• Moser, W. (2007). L’interartialité: Pour une archéologie de l’intermédialité. in Marion Froger et Jüngen E. Müller (dir.). Intermédialité et socialité. Histoire et géographie d’un concept. Nodus Publikationen.
• Saussure, F. (2001). Genel dilbilim dersleri (B. Vardar, Çev.) Multilingual.
• Weitz, M. (1956). Dans l’article the role of theory in aesthetics. The Journal of Aesthetics and Art 1 Criticism, XV, 27-35.
• Zima, P.V. (2004). Critique littéraire et esthétique. Les fondements esthétiques des théories de la littérature. Harmattan.