Kültürel Şizofreniden Üretilen Mizah: “Aşkımızın Meyvesi Aytek”

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 107, 813 - 838, 06.08.2021

Adil Çelik

Öz

Köklerini sözlü kültürden alan Türk mizah yayıncılığı, dönem dönem atlattığı badirelere
rağmen bir buçuk asırlık süreç boyunca kendi geleneğini oluşturmuş ve bu geleneğin
içinden güçlü karikatüristlerin çizgileriyle biçimlenerek klasikleşmiş pek çok kahraman
ortaya çıkmıştır. Söz konusu kahramanlar tıpkı geleneksel anlatılardaki Nasrettin Hoca,
Bektaşi, Karagöz, Kavuklu ve daha nice örnek gibi ortak belleğe yerleşerek folklorik
bir anlama kavuşmuştur. Bu kahramanlardan birinin anlatısı olan ve “Aşkımızın
Meyvesi Aytek” adıyla Uykusuz Dergisi’nde Umut Sarıkaya tarafından yaratılan dizinin
gelenek ve modernlik çatışması ekseninden çözümlenmesi, bu makalenin konusunu
oluşturmaktadır. Sözü edilen karikatür dizisinde Batılı yaşam tarzını bir bütün olarak
benimsemiş olan bir çift ile hemen her ayrıntısıyla köylülüğü, taşralılığı, yoksulluğu ve gelenekselliği temsil eden Aytek adlı çocuklarının öyküsü anlatılmaktadır. Bu
çalışmada sözü edilen dizi, göstergebilim yaklaşımı ile çözümlenmeye çalışılmıştır.
Çizilen karikatürlerde modernlik ve geleneksellik çatışması, ebeveynleri ve Aytek
üzerinden gösterilse de araştırmanın sonucunda bu gösterimin alışılmadık roller
üzerinden sunulduğu saptanmıştır. Yeni neslin eski olanı, eski neslin ise yeni olanı
tercih etmesinden doğan uyumsuzluk üzerinden üretilen bu eşsiz mizahın, Türkiye’de
yaklaşık iki asırdır devam eden Batılılaşma çabalarının toplumsal yaşantıda doğurduğu
ve bir tür “kültürel şizofreni” olarak da tanımlanabilecek uyuşmazlığa dair sonuçları
göstermesi açısından dikkat çekici veriler barındırdığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

kültürel şizofreni, gelenek, modernlik, mizah, Umut Sarıkaya, Aşkımızın Meyvesi Aytek

Kaynakça

• Altıntop Taş, G. (2019). Umut Sarıkaya karikatürüne göstergebilimsel bir yaklaşım: Asıl sınıf savaşı onların arasında, Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi. 2(3), 146-158.
• And, M. (1977). Dünyada ve bizde gölge oyunu. İstanbul: İş Bankası Kültür.
• Argın, Ş. (2005). Taşraya içeriden bakmak mümkün müdür?, Taşraya Bakmak (T. Bora, Ed.) İstanbul: İletişim.
• Atay, T. (2018). Görünüyorum o hâlde varım:Meşhuriyet çağı’nda kültür ve insan. İstanbul: Can.
• Aydın, M. B. (2010). Yazacakları da olan bir çizer: Umut Sarıkaya, Varlık. 1230, 11-14.
• Bahtin, M. (2005). Rabelais ve dünyası (Ç. Öztek, Çev.) İstanbul: Ayrıntı.
• Başgöz, İ. (2005). Geçmişten günümüze Nasreddin Hoca. İstanbul: Pan.
• Bora, T. (2005). Taşralaşan ve taşrasını kaybeden Türkiye, Taşraya Bakmak. (T. Bora. Ed.) İstanbul: İletişim.
• Boratav, P. N. (2000). 100 soruda Türk halk edebiyatı. İstanbul: Gerçek.
• Cantek, L. (2014). Şehre göçen eşek: Popüler kültür mizah ve tarih. İstanbul: İletişim.
• Çetin, H. (2003). Gelenek ve değişim arasında kriz: Türk modernleşmesi, Doğu-Batı Düşünce Dergisi, 7(25), 11-40.
• Dundes, A; Leach, J. W. ve Özkök, B. (1970). The strategy of Turkish boys’ verbal dueling rhymes, The Journal of American Folklore, 83(329), 325-349.
• Dundes, A. (2003). Halk kimdir? (M. Ekici, Çev.) Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1. (G. Öğüt Eker vd. Ed.) Ankara: Millî Folklor.
• Genç, H. N. (2018). Atasözlerinde toplumsal cinsiyet algısı olarak kadın. folklor/edebiyat. 24(94) 13-34.
• Gürbilek, N. (1995). Yer değiştiren gölge. İstanbul: Metis.
• Gürbilek, N. (2001). Vitrinde yaşamak. İstanbul: Metis.
• Gürçayır Teke, S. (2016). Değişen kültürel mekânlar dönüşen gelenekler: Ankara’da Hıdırellez kutlamaları ve Hamamönü Hıdırellez Şenlikleri. Ankara Araştırmaları Dergisi. 4(1), 44-59.
• Kudret, C. (2007). Orta oyunu i. cilt. İstanbul: YKY.
• Lewis, B. (2010). Modern Türkiye’nin doğuşu (B. B. Turna, Çev.) Ankara: Arkadaş.
• Mardin, Ş. (1991). Türk modernleşmesi: Makaleler IV. İstanbul: İletişim.
• Metin Basat, E. (2014). Sözlü kültürün görsel mizaha yansıması: Leman, Penguen ve Uykusuz dergileri örneği, Ankara, Gazi Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Öğüt Eker, G. (2009). İnsan kültür mizah. Ankara: Grafiker.
• Öztürkmen, A. (2006). Türkiye’de folklor ve milliyetçilik. İstanbul: İletişim.
• Roux, J. P. (2008). Türklerin tarihi: Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 yıl. (A. Kazancıgil ve L. A. Özcan, Çev.) İstanbul: Kabalcı.
• Sakaoğlu, S. (2003). Türk gölge oyunu Karagöz. Ankara: Akçağ.
• Shayegan, D. (2002). Yaralı bilinç: Geleneksel toplumlarda kültürel şizofreni. (H. Bayrı, Çev.) İstanbul: Metis.
• Shils, E. (2003). Gelenek (H. Arslan, Çev.) Doğu-Batı Düşünce Dergisi. 7(25), 101-134.
• Siyavuşgil, S. E. (1941). Karagöz:Psiko-sosyolojik bir deneme. Ankara: Maarif.
• Türkmen, N. (1971). Orta oyunu. İstanbul: Milli Eğitim.
• Weber, M. (2003). Sosyoloji yazıları (T. Parla, Çev.) İstanbul: İletişim.
• Yıldırım, D. (1999). Türk edebiyatında Bektaşi fıkraları. Ankara: Akçağ.
• Yoldaşev, A. A. (2012). Türk dillerinde sesleniş sözcükleri (B. Güneş. Çev.) Atatürk
• Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 48, 441-446.
• Zülfikar, H. (2017). Sevgilim canım hayatım aşkım sözleri üzerine, Türk Dili. CXIII(790), 33- 37.
• Karikatürler için yayıncı kuruluş Uykusuz Haftalık Mizah Dergisinden 29 Haziran 2021 tarihinde “kaynak gösterilmek koşuluyla” yazılı izin alınmıştır. Adil Çelik