İlk Türk Popüler Edebiyat Eserlerinde Çeviri Yoluyla Milli Kimlik İnşası

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 107, 839 - 855, 06.08.2021

Özge Altıntaş

Öz

Bu çalışmanın amacı Türk edebiyat dizgesindeki ilk yerli popüler edebiyat ürünlerinin
çeviri yoluyla nasıl yazıldığını ve basıldığı dönemdeki işlevlerinin ne olduğunu
incelemektir. Edebiyat dizgemizdeki polisiye, korku ve çizgi roman türlerinin ilk
örnekleri olarak kabul edilen Türklerin Sherlock Holmes’ü Amanvermez Avni (1913-
1914), Kazıklı Voyvoda (1928) ve Baytekin (1935-1936) bu çalışmanın araştırma
nesnelerini oluşturmuştur. Seçilen bu eserler, Batılı popüler edebiyat eserleriyle olan
benzerlikleri nedeniyle uyarlama ya da taklit kavramlarıyla anılmaya başlamıştır.
Çağdaş çeviri kuramlarına yön veren, her çevirinin bir yeniden yazım olduğu ve
belirli bir ideolojiyi yansıttığı düşüncesinden hareketle, bu çalışmada bahsi geçen eserleri “çeviri” kavramı bağlamında yayımlandıkları dönem koşulları çerçevesinde
inceledim. Yaptığım araştırmada popüler edebiyatın milli bir kimlik inşa etme ve
dönem ideolojisinin öğretilerini halkın her kesimine yayma konusunda işlevsel bir tür
olduğunu saptadım. İlk yerli örnekler olarak incelenen popüler edebiyat eserlerinin
ise bu amaca hizmet etmek adına çeviri yoluyla yazılan eserler olduğunu tespit ettim.
Bu çalışmada telif kavramını özgün kavramının eş anlamlısı olarak kullanmak yerine
edebiyat geleneğimizde var olan bir çeviri yollu yazma yöntemi olarak ele aldım.
Araştırma bulgularını Osmanlı dönemi ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında çeviri yoluyla
yazma anlamına gelen “telif” kavramı çerçevesinde tartıştım ve çalışma kapsamında
Türk popüler edebiyat türünün ilk örneklerinden olan bahsi geçen eserlerin telif edilerek
üretildiğini, bir diğer değişiyle, çeviri yoluyla yazıldığını saptadım.

Anahtar Kelimeler

popüler edebiyat, milli kimlik, telif, çeviri, ideoloji

Kaynakça

• Altıntaş, Ö. (2020). Polisiye edebiyatımızda çeviri eylemine ilişkin kavramların yeniden okunması. İstanbul, Yıldız Teknik Üniversitesi, Yayımlanmamış doktora tezi.
• Anonim. (1936). Avcı Baytekin. Afacan dergisi tanıtım broşürü. Ülkü.
• Anonim. (1935). Bayçetin. Afacan Dergisi, 45. Ülkü.
• Anonim. (1935). Baytekin. Çocuk Sesi Dergisi, 281. Ülkü.
• Bastin, G. L. (1998). Adaptation. İçinde (M. Baker, Ed.) Routledge Encyclopedia of Translation Studies (ss. 5-8). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203359792
• Berk, Ö. (1999). Translation and westernisation in Turkey (from the 1840s to the 1980s) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Warwick Üniversitesi.
• Cantek, L. (2014). Türkiye’de çizgi roman. İstanbul: İletişim.
• Gökalp, Z. (1969). Türkçülüğün esasları. MEB.
• İnalcık, H. (2008). Meşrutiyet: Anayasa rejimi geliyor, Cumhuriyet yolu açılıyor. Doğu Batı Düşünce Dergisi, 11(45), 11-18.
• Karadağ, A. B. (2015). The contribution of the novels translated into Ottoman Turkish between the Ottoman Tanzimat period and the alphabet reform to the Ottoman/Turkish cultural heritage: An overview of the prefaces with a focus on national morals and customs. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2, 113-128. https://doi.org/10.29000/ rumelide.133747
• Lefevere, A. (1992). Translation, rewriting, and the manipulation of literary fame. Routledge.
• Paker, S. (2014). Terceme, te’lif ve özgünlük meselesi (H. Aynur, M. Çakır, H. Koncu, S. S. Kuru & A. E. Özyıldırım. Ed.) Metnin hâlleri: Osmanlı’da telif, tercüme ve şerh (36-71). Klasik.
• Sami, E. (2019). Türklerin Sherlock Holmes’ü Amanvermez Avni (E. Üyepazarcı, Çev.) Ötüken.
• Scognamillo, G. (1998). İstanbul, vampirler ve benzer şeyler. Album, 1, 54-59.
• Seyfi, A. R. (1946). Kazıklı voyvoda. Ankara, Çığır.
• Şahin, S. (2007). Amanvermez Avni’nin serüvenleri. Kitap-lık, 105, 105-119
• Şahin, S. (2017). Cinai meseleler. İstanbul, İletişim.
• Tahir-Gürçağlar, S. (2001). Adding towards a nationalist text: on a Turkish translation of Dracula. Target, 13(1), 125–148. https://doi.org/10.1075/target.13.1.08gur
• Toprak, Z. (2008). ‘Reel’den ‘imajiner’e güvenlik meselesi-Osmanlı kolluk kuvvetleri ve marjinaller. Toplumsal Tarih, 175, 54-62.
• Tynjanov, J. & Jakobson, R. (1993). Problems in the study of literature and language. İçinde (E. Gentzler. Ed.) Contemporary Translation Theories (109-114). Routledge.
• Üyepazarcı, E. (2008). Korkmayınız mister Sherlock Holmes!. Türkiye’de polisiye romanın 125 yıllık öyküsü. İstanbul: Oğlak.
• Üyepazarcı, E. (2019). Unutulanlar, hiç bitmeyenler ve bilinmek istemeyenler: Türkiye’de popüler romanın ilk yüzyılının öyküsü (1875-1975). İstanbul: Oğlak.
• Vermeer, H., J. (2004). Skopos and commission in translation action. İçinde (L. Venuti, Ed.) The Translation Studies Reader ( 221-232). Routledge.