Mantıktan İdealize Edilmiş Kadın İmgesine: Halide Edip’in Çaresaz’ı

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 106 Özel Ek, 113 - 127, 11.10.2021

Hanife Nalân Genç

https://doi.org/10.22559/folklor.1671

Öz

XIX. Yüzyılın sonlarında dünyaya gelen Halide Edip Adıvar, Türk Yazınının
önde gelen kadın yazarlarındandır. Roman başta olmak üzere, öykü, şiir, anı,
çeviri, inceleme ve çeşitli konularda kaleme aldığı makalelerle adından söz
ettirmiş olan yazarın yapıtlarında yaşadığı dönemin sosyal, kültürel, ekonomik
ve siyasal değişimi ve bunların etkileri gerek özyaşamından kimi izlerle, gerekse
ideolojik düşüncelerinin yol göstericiliğinde yansımalarını bulur. Yazarın
ilk kez 1961’de Cumhuriyet Gazetesi’nde tefrika edildikten on yıl sonra roman
olarak basılan Çaresaz’ı, dönemin toplum yapısını geçirdiği değişimlerle anlatır.
Bu değişimin kadın üzerinden anlatıldığı romanda modern ve geleneksel
kadın imgesi karşılaştırmalı olarak ele alınır. Ataerkil aile yapısıyla modern
yaşamın değişen koşullarına ayak uydurmaya çalışan romanın başkişisi kadın
kahraman, ağırlıkla toplumsal cinsiyet anlayışını ve onun kadın ve erkek için
ön gördüğü ve/veya dayattığı rollerle birlikle anılır.Romanın kadın kahramanı Mediha çağdaşlaşma yolundaki toplumun bir üyesini
yansıtmakla kalmaz, aynı zamanda idealize edilmiş olan bir kadın imgesi
olur. Toplamda beş bölümden oluşan romanda temel izlek olarak ele alınan
aşk, farklı anlam ve görünümleriyle yansımasını bulur. Romanda uzam olarak
seçilen İstanbul günlük yaşam üzerinden bu değişimin izlerini kent odaklı
olarak gösterme işlevi üstlenir. Yapıtta, kadın ve erkek ilişkileri başta olmak
üzere aşk ve evlilik, aile, maddi ve manevi değerler, resmi ve imam nikâhı gibi
konular romanın yazıldığı dönem ve insanlarının görünümlerinde yansıtılır.
Romana adını veren Çaresaz adlandırması yardımsever ve özverili genç bir
öğretmeni, Mediha ise idealize edilmiş bir kadın imgesini ifade eder. Yazar, kadını
bu iki yanıyla gösterirken, örtük biçimde okuru mantıktan idealize edilmiş
kadına dönüşen Mediha’nın haklı zaferini paylaşmaya davet eder.

Anahtar Kelimeler

Halide Edip Adıvar, Çaresaz, kadın, imge, evlilik

From Logic to Idealized Female Image: Halide Edip’s Çaresaz

Öz

Born in the late nineteenth century, Halide Edip Adıvar is one of the leading
women writers of Turkish literature. In the works of the author, who has made
a name for himself with his articles on stories, poems, memoirs, translation,
analysis and various subjects, especially novels; social, cultural, economic and
political change of the period he lived in and their effects finds reflections
both with traces of his life and in the guidance of his ideological thoughts.
Çaresaz, published as a novel ten years after the author’s first serialization in
Cumhuriyet Newspaper in 1961, describes the social structure of the period
with the changes it went through. In the novel, where this change is explained
through a woman, the modern and traditional image of a woman is considered
in comparison. Trying to keep up with the changing conditions of modern
life with the patriarchal family structure, the novel’s female protagonist
is remembered in unity with her understanding of gender and the roles she
foresees and/or imposes on men and women. The female protagonist of the
novel, Mediha, not only reflects a member of society on the path to modernity,
but also becomes an image of a woman who is idealized. Love, which is
considered as the main trace in the novel, consisting of a total of five parts,
finds its reflection with different meanings and views. Istanbul, chosen as a
space in the novel, takes on the function of showing the traces of this change
through daily life as a city-oriented one. In the work, issues such as male and
female relationships, love and marriage, family, material and moral values,
official and non-official marriage are reflected in the period in which the novel
was written and the views of its people. The name Çaresaz, which gives the
novel its name, refers to a helpful and devoted young teacher, while Mediha
refers to an idealized woman. While the author shows the woman with these
two sides, she implicitly invites the reader to share the rightful triumph of
Mediha, who transforms into an idealized woman from logic.

Anahtar Kelimeler

Halide Edip Adıvar, Çaresaz, woman, image, marriage

Kaynakça

• Adak, N. (2017). Otobiyografik benliğin çok-karakterliliği: Halide Edib’in ilk romanlarında toplumsal cinsiyet (J. Parla ve S. Irzık, Ed.) Kadınlar dile düşünce, İstanbul: İletişim.
• Adıvar, H. E. (2011). Çaresaz, İstanbul: Can.
• Argunşah, H. (2012). Hayal ve hakikat bir kadın (Fatma Aliye Hanım) ve Ahmet Mithat. İstanbul: Kesit.
• Bekiroğlu, N. (1999). Halide Edip Adıvar, İstanbul: Şule.
• Durakbaşa, A. (2014). Halide Edip-Türk modernleşmesi ve feminizm. 6. Baskı, İstanbul: İletişim.
• Enginün, İ. (1986). Halide Edip Adıvar. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 680.
• Enginün, İ. (2007). Halide Edip Adıvar’ın eserlerinde doğu ve batı meselesi. 3. Baskı, İstanbul: Dergâh.
• Erdal, K. (2008) Halide Edib Adıvar’ın bakış açısıyla kadının çalışma hayatı. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 109-123.
• Genç, H. N. (2011). Yaşamlarına sığmayan iki kadın: Halide Edib ve George Sand. Frankofoni Ortak Kitap, 23, Ankara: 255-280.
• Kanpolat, Y. (1986). Halide Edip Adıvar’ın romanlarında feminizm sorunu. Ankara: Bayır.
• Önertoy, O. (2011). Halide Edib Adıvar’ın romanlarında toplumsal eleştiri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 1(18), 37-46.
• Sınar Uğurlu, A. (2018). Halide Edib’in Türk kahramanlarının yabancı dili kullanımı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 7(1), 183-202.
• Şahin, V. (2018). Romanla kimlikleşen bir yüz: Halide Edib Adıvar ve edebi yaratımları. Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (EFAD), 1(1), 1-8.
• Taner, M. (2013). Kültür-medeniyet ikilemi üzerinden Halide Edip’in düşüncesinde muhafazakârlık. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 10 (38), 161-180.
• Uygun Aytemiz, B. (2001). Halide Edib Adıvar ve feminist yazın. Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi) Ankara.
• Uyguner, M. (1994). Halide EdipA dıvar: Yaşamı sanatı yapıtlarından seçmeler. Ankara: Bilgi.
• Uyguner, M. (1979). Olaylar-yansımalar: Halide Edib Adıvar ve batı sorunu. Türk Dili, 328 (Ocak), 62-66.
• Yılmaz, A. (2013). Halide Edip’te kadın hakları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 20, (1), 119-134.