Çeviribilim ve Çeviri Olgusu Açısından İdeoloji

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 108, 1093 - 1108, 01.11.2021

Nurdan Maral Faruk Yücel

https://doi.org/10.22559/folklor.1794

Öz

Çeviri eylemi ve olgusunun dilbilimsel/metinsel ya da iletişimsel aktarıma indirgenemeyeceği gerçeği, artık çeviri alanında araştırma yapan ve çevirinin toplumdaki işlevi hakkında düşünen herkesin kabul ettiği bir gerçektir. Tek düzlemli bir aktarım olarak ele alınmaması gereken çeviri olgusu, zaman/uzama bağlı görece
bir güç aracına dönüşebilir. Tarih boyunca düşüncenin gelişmesinde ve değişmesinde önemli rol oynayan dini, siyasi, felsefi ve bilimsel metinlerin oluşumunda
ya da üretilmesinde çevirilerin etkisi düşünüldüğünden daha fazladır. Toplumlar, sosyal tarihi biçimlendiren düşünce ve kültürlerin gelişmesinde kaçınılmaz olarak birbirlerini olumlu ya da olumsuz etkilemiştir. Bu etki alanlarından biri kuşkusuz çeviri ile ilgilidir. Bunun nedeni, metinlerin toplumu şekillendirmede en etkili araçlardan biri olmasıdır. Çeviriler bir toplumda ya da kültürde algı yönetimini biçimlendirmede bir araç olarak da kullanılabilmektedir. Çeviri denilen ürünler, belli bir zaman ve uzamda bir güç odağı tarafından planlı ve kasıtlı belli bir etki yaratarak toplumu değiştirmeye ya da yönlendirmeye çalışılıyorsa, burada ideolojik bir yapılanmadan söz edilebilir. Bu çalışmada, çeviribilim çalışmalarında ideoloji kavramının nasıl tartışıldığı ve çeviri sürecinde alınan kararlarda ideolojinin etkisi ele alınmaktadır. Bu bağlamda, ideoloji kavramının açılımı ve anlamı sorgulanarak ideolojinin çeviri ile olan ilişkisi irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

çeviribilim, ideoloji, çevirmen kararları, çeviri süreci

Translation Studies and Ideology in terms of Translation

Öz

The act and phenomenon of translation cannot be reduced to mere linguistic /
textual or communicative transfer, an argument agreed by all researchers in the
field and others interested in the function of translation in society. The phenomenon
of translation should be seen not as transfer on a single level, but as a tool, whose
power is related to developments in a particular time and space. Thus, the effects
of translations may have been underestimated, since translation is important in the
formation or production of religious, political, philosophical and scientific texts
that have played an important role in the development and change in thought
throughout history. Societies have inevitably influenced each other, both positively
or negatively, in shaping the ideas and cultures throughout history. Translation is
undoubtedly one of the means by which this influence occurs. Translations can
also be used as a tool for perception management in a society or culture. The
products called as translation may attempt to change or direct society through
certain planned and deliberate effects via a power focus at a certain time and
space, thus creating an ideological structuring. This study provides a discussion
of the concept of ideology in translation studies, and the effect of ideology on the
decisions taken in the translation process. In this context, this study examines the
meaning of the concept of ideology, and also its relationship with the concept of
translation.

Anahtar Kelimeler

translation studies, ideology, translator's decisions, translation process

Kaynakça

• Akarsu, B. (1998). Felsefe terimleri sözlüğü. İnkılap.
• Akarsu, B. (1998b). Wilhelm von Humboldt’ta dil-kültür bağlantısı. İnkılap.
• Althusser, L. (1970). Ideology and ideological state apparatuses (B. Brewster, Trans.) Lenin and Philosophy and Other Essays, pp. 142–147, Monthly Review Press, 166-76.
• Althusser, L. (2000). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları (Y. Alp, M. Özışık, Çev.) İletişim.
• Aslan, K. (2004). Haber nasıl okunur? Anahtar Kitaplar.
• Barrett, M. (2004). Marx’tan Foucault’ya ideoloji (A. Fethi, Çev.) Doruk.
• Bassnett, S. and Lefevere, A. (1990). Translation, history and culture. Pinter Publishers.
• Benjamin, W. (2008). Çevirmenin görevi (A. Cemal, Çev.) Çeviri Seçkisi II. Çeviri(bilim) Nedir? Başkasının bakışı (M. Rifat, Ed.) Sel, 25-35.
• Bhabha, H. K. (2000). Die Verortung der kultur (M. Schiffmann und J. Freudl, Trans.) Stauffenburg.
• Bulut, A. (2008). Basından örneklerle çeviride ideolojik çeviri. Multilingual.
• Eagleton, T. (1981). Edebiyat eleştirisi üzerine (H. Gönen, Çev.) Eleştiri.
• Eagleton, T. (1996). İdeoloji: Giriş (M. Özcan, Çev.) Ayrıntı.
• Even-Zohar, I. (1990). Introduction [to polysystem studies]. Poetics Today (11:1) (B. McHale, Ed.) Duke University Press.
• Fawcett, P. ve Jeremy, M. (2009). Ideology. Routledge encyclopedia of translation studies. Oxfordshire /Routledge Routledge.
• Hatim, B. ve Mason, I. (1990). Discourse and the translator. Routledge.
• Hermans, T. (1997). Çeviri anlatıda çevirmenin sesi (A. Bulut, Çev.) Kuram Dergisi, 15, 63-68.
• Humboldt, W. von (1988.) On language (P. Heath, Ed) Cambridge University Press.
• Kanca, Ö.Y. (2009). Türkiye’deki gazetelerde dış kaynaklı haberlerin çevirisinde ideolojik yaklaşımlar. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Çeviribilim Anabilim Dalı.
• Kazancı, M. (2006). Althusser, ideoloji ve ideoloji ile ilgili son söz. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 24, 67-93.
• Larrain, J. (1994). İdeoloji ve kültürel kimlik. Sarmal.
• Lefevere, A. (1992). Translation, rewriting and the manipulation of literary fame. Routledge.
• Marx, K. ve Engels, F. (2013). Alman ideolojisi (T. Ok ve O. Geridönmez, Çev.) Evrensel.
• Mason, I. (2012). Discourse, ideology and translation (M. Baker, Ed.) Critical Readings in Translation, 83-96, Routledge.
• Munday, J. (2007). Translation and Ideology. The Translator, 13 (2), 195-217.
• Nord, C. (2003). Textanalyse und Übersetzen: Theoretische Grundlagen, Methoden und Didaktische Anwendungen einer übersetzungsrelevanten Textanalyse, Gross.
• Schäffner, C. (2003). Third ways and new centres - ideological unity or difference? (M. C. Pérez, Ed.) Aprosos of Ideology: Translation studies on ideology - ideologies in translation studies, 23-41.
• TDK (1998). Türkçe Sözlük II (İ. Parlatır, N. Gözaydın, H. Zülfikar, Ed.) Türk Dil Kurumu. Thompson, J. B. (1984). Studies in theory of ideology. University of California Press.
• Tahir-Gürçağlar, Ş. (2014). The translation bureau revisited: Translation as symbol (M. C. Pérez, Ed.) Apropos of ideology: Translation studies on ideology, ideologies in translation studies, 112-129, Routledge.(pp.113-129). http://dx.doi.org/10.4324/9781315759937.
• Thompson, J. B. (2013). İdeoloji ve modern kültür. Kitle iletişim çağında eleştirel toplum kuramı (İ. Çetin, Çev.) Dipnot.
• Tymoczko, M. (2014). Ideology and the Position of the Translators: In what sense is a translator in between? (M. C. Perez, Ed.) Apropos of Ideology: Translation studies on ideology – Ideologies in translation studies, 181-201, Routledge.
• van Dijk, T. A. (1998). Ideology: A multidisciplinary approach. Sage.
• van Dijk, T. A. (2001). Discourse, ideology and context, Folia Linguistica XXX (1–2): 11–40.
• Venuti, L. (1995). Translator’s invisibility: A history of translation. Routledge.