Billur Köşk ve Grimm Masalları Örnekleminde Masalın Karşı Öznesinin Koşulluluk Bakımından Analizi

Yıl 2023, Cilt: 29 Sayı: 115, 669 - 690, 31.07.2023

Mehmet Akif Duman

Öz

Güç yahut edim ekseninde yardımcının karşısında bulunan engelleyici sadece yalınkat
yahut karikatür olarak nitelenen tip özelliği göstermez; karşı özne fiziksel,
psikolojik, kişilerarası ve kültürel özellikler bir araya getirilerek oluşturulmuş ruhsal
derinliğe sahip karakter yapısında da karşımıza çıkabilmektedir. Bu bağlamda
tip ve karakter arasındaki en mühim ayrımlardan olan kurgu boyunca değişmeden
kalmak bazı karşı özneler için geçerli değildir. Masalların karşı öznesini Propp,
Greimas ve Lüthi gibi araştırmacıların yöntemleri ekseninde incelediğimde sonuncusu
tip-karakter geçişini doğrudan ispatlayan altı analiz maddesi tespit ettim:
(1) Karşı öznenin olağanüstülük durumu, (2) saldırganın kötü olma sebebi, (3)
kötülük için kullanılan yöntem, (4) kahraman ile çatışmanın şekli ve (5) kötünün
cezalandırılma biçimi temel maddelerdir. Bunlara ilave ettiğim son madde koşullu
iyi ve koşullu kötü adlarını taşımaktadır. Masallarda aslen iyi iken kötülük yapan
yahut aslen kötü iken iyilik yapan kişilere rastlanır. Bu değişimi nitelemek için (6)
aslında kötü olup da içinde bulunduğu şartlar gereği iyi davranan kişilere koşullar
gereği iyi manasında koşullu iyi; aslında iyi olup da şartlar gereği kötü davranan
kişilere de koşullar gereği kötü manasında koşullu kötü demeyi uygun gördüm.
Dolayısıyla tipin koşulluluk taşıması onu karakter yapısına yaklaştıracaktır. Doğu
Batı ekseninde Billur Köşk Masalları’nın tamamını (on dört masal) aldım ve basit
rastgele örnekleme yöntemiyle Grimm Masalları’ndan on dört örnek seçtim. Billur
Köşk Masalları’nda altı koşullu kötü ve üç koşullu iyiye, Grimm Masalları’nda
da dört koşullu kötüye ve üç koşullu iyiye rastladım. Takriben her iki masaldan
birinde kötünün karakteristik özellikler taşıması engelleyicinin stereotyp olarak
nitelendirilmesi hükmünün tekrar tartışılması gerektiğini de ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

masal, Billur Köşk masalları, Propp

Kaynakça

• Alangu, T. (1961). Billur köşk masalları. Yükselen.
• Belge, M. (1998). Edebiyat üzerine yazılar. İletişim.
• Bilkan, A. F. (2001). Masal estetiği. Timaş.
• Boratav, P. N. (1969). 100 soruda Türk halk edebiyatı. Gerçek.
• Boratav, P. N. (1979a). Billur köşk. İslam Ansiklopedisi, C.2, Milli Eğitim Basımevi, 613-614.
• Boratav, P. N. (1979b). Billur köschk. Enzyklopädie des Märchens. (K. Ranke, Ed.) C.2, de Gruyter, 377-9.
• Boratav, P. N. (2009). Zaman zaman içinde. İmge.
• Duvall, J. N. (1982). Using Greimas’ narrative semiotics: signification in Faulkner’s The Old People. College Literature, 9 (3), 192-206.
• Elçin, Ş. (1998). Halk edebiyatına giriş. Akçağ.
• Fiske, J. (2006). Mitler ve mitleri yapanlar. İlya.
• Forster, E. M. (2001). Roman sanatı (Ü. Aytür, Çev.) Adam.
• Frey, D. (2017). Psychologie der märchen. Springer.
• Fromm, E. (1987). Märchen, mythen, träume. Rowohlt.
• Gmelin, O. F. (1972). Böses kommt aus Kinderbüchern. Die verpaßten Möglichkeiten kindlicher Bewußtseinsbildung, Kindler.
• Grätz, M. (1988). Das märchen in der Deutschen aufklärung. J. B. Metzlersche Verlagsbuchhandlung.
• Greimas, A. J. (1971): Strukturale semantik. methodologische untersuchungen, (J. Ihwe, Çev.) Friedr. Vieweg + Sohn.
• Greimas, A. J. (1990). The social sciences: A semiotic view. University of Minnesota.
• Günay, V. D. (2002). Göstergebilim yazıları. Multilingual.
• Güney, E. C. (1966). Folklor ve eğitim. Millî Eğitim Basımevi.
• Hafızoğlu, T. (2003). Billur köşk hikâyeleri. Selis Kitaplar.
• Hébert, L. ve Tabler, J. (2019). An ıntroduction to applied semiotics. Routledge.
• Kılıç, S. (2013). Örnekleme yöntemleri. Journal of Mood Disorders, (3/1), 44-6.
• Kıran, A. E., ve Kıran, Z. (2011). Yazınsal okuma süreçleri. Seçkin.
• Kúnos, I. (2001). Türk halk edebiyatı (T. Gülensoy, Haz.) Akçağ.
• Lüthi, M. (2004). Märchen. Springer.
• Mallet, C. H. (1985). Kopf ab! Gewalt im märchen. Rasch und Röhring.
• Menzel, T. (1923). Billur Köschk-Türkische märchen. Orient-Buchhandlung Heinz Lafaire.
• Miller, W. (1993). Senaryo yazımı (Y. Büyükerşen, Y. Demir ve N. Esen, Çev.) Anadolu Üniversitesi.
• Moran, B. (2013). Edebiyat kuramları ve eleştiri. İletişim.
• Neemann, H. (1999). Piercing the magic veil: Toward a theory of the conte. Gunter Narr. Nutku, Ö. (1983). Dram sanatı. DEÜ GSF.
• Propp, V. (1985). Masalın biçimbilimi (M. Rifat ve S. Rifat, Çev.) BFS.
• Radloff, W. ve Kúnos, I. (1998). Proben der volksliteratur der Türkischen stämme VIII (S. Sakaoğlu ve M. Ergun, Haz.) TTK.
• Renger, A. B. (2006). Zwischen märchen und mytos. J.B.Metzler.
• Rifat, M. (2013). XX. yüzyılda dilbilim ve göstergebilim kuramları. Yapı Kredi.
• Rifat, M. (1992). Göstergebilimin ABC’si. Simavi.
• Rifat, M. (2018). Açıklamalı göstergebilim sözlüğü. Alfa.
• Sakaoğlu, S. (1999). Masal araştırmaları. Akçağ.
• Saluk, R. G. (2018): Menzel’in dilinden billur köşk masalları. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi (2/1), 41-51.
• Schleifer, R. (2017). A. J. Greimas and nature of meaning. Linguistics, Semiotics and Discourse Theory. Routledge.
• Tezel, N. (2009). Türk masalları. Bilge Kültür Sanat.
• Uçan, H. (2003). Edebiyat bilimi ve eleştiri. Hece.
• Uçan, H. (2016). Yazınsal eleştiri ve göstergebilim, kuram-uygulama, çözümleme örnekçeleri. İz.
• Wundt, W. (1904). Völkerpsychologie. Verlag von Wilhelm Engelmann.
• Yücel, T. (2005). Yapısalcılık. Can Sanat.