Kanaryalar ve Son Dönem Osmanlı Kültür Hayatındaki Yerleri

Yıl 2023, Cilt: 29 Sayı: 115, 766 - 790, 31.07.2023

Ümüt Akagündüz

https://doi.org/10.22559/folklor.2414

Öz

Bu çalışmada kanaryanın insanlık tarihindeki yeriyle son dönem Osmanlı kültüünde
ve gündelik hayatında edindiği konum değerlendirilmiştir. İnsanın toplayıcı-avcı
toplumlardan itibaren doğayla kurduğu bağ uygarlık tarihinin gelişimiyle
bütünleşerek bugüne ulaşmıştır. Bu bağın özgün örneklerinden olan kanaryaların
dahil oldukları serinus cinsi, erken tarihlerden itibaren insani ilişki ve iletişimlerin
çekim alanına girmiştir. Ancak XV. ve XVI. yüzyıllarda coğrafi keşiflerin
getirdiği yeni olanaklar Kanarya Adası’ndaki özgün serinusu kapitalist bir tüketim
aracına dönüştürmüştür. Kanarya merakı ve ticareti Osmanlı toplumunda da ilgiyle
karşılanmıştır. Göçebe Türklerin hayvanlarla, kuşlarla kurdukları bağlar Selçuklu
ve Osmanlı kültürel öğelerini etkileyerek kanaryayı Osmanlı gündelik hayatının
parçalarından birisi haline getirmiştir. Özellikle Osmanlı Devleti’nin son yıllarında
edebi metinlere, folklorik öğelere, kitaplara ve arşiv belgelerine bu canlının
çeşitli anlatımlarla yansıtıldığı görülmektedir. Kanaryaların geçmişini ve Osmanlı
kültürel hayatına yansımalarını açığa çıkartmayı amaçlayan bu çalışma nitel bir
araştırmadır. Araştırmanın verileri günümüz literatürü ile XIX. yüzyılın sonlarıyla
XX. yüzyılın başlarında yoğunlaşan belgelerden, kitaplardan, makalelerden elde
edilmiştir. Bu çalışma kanaryaların insanlık tarihinin yanı başında, kültürel, ekonomik
ve estetik tanımlamalara maruz kaldıklarını açığa çıkartmıştır.

Anahtar Kelimeler

kanarya, Osmanlı Devleti, ticaret, kapitalizm

Canaries and Their Role in Late Ottoman Cultural Life

Öz

This study evaluates the historical significance of canaries in human history as
well as their position in late Ottoman culture and daily life. The relationship, that
people have developed with nature since hunter-gatherer societies, has evolved
to its present state by becoming integrated with the advancement of civilization.
The genus Serinus, to which the canaries belong, and which is one of the original
examples of this bond, has been in the field of interest of human relations and
communications since early times. However, the original Serinus genre of the
Canary Islands, was transformed into a capitalist consumption commodity as
a result of new geographic discoveries in the XV and XVI centuries. Curiosity
regarding canaries and their trade was met with interest in the Ottoman society too.
The bonds that the nomadic Turks formed with animals and birds influenced Seljuk
and Ottoman cultural elements, making the canary a part of Ottoman daily life. It
is noteworthy that this creature was reflected in literary texts, folkloric elements,
books, and archive documents with various narratives, particularly in the last years
of the Ottoman Empire. This study is a qualitative inquiry into the history of the
Canaries and how they influenced Ottoman cultural life. The data of the study
were obtained from documents, books, and articles from the late XIX and early
XX centuries, including today’s literature. This study reveals that throughout the
course of human history, canaries have been subjected to cultural, economic, and
aesthetic definitions and perceptions.

Anahtar Kelimeler

canary, Ottoman, trade

Kaynakça

• Abdülaziz Bey (1995). Osmanlı adet, merasim ve tabirleri. Tarih Vakfı Yurt.
• Ahmet Hamdi. (1881, Temmuz 28). Kanarya. Çocuklara Arkadaş, 1 (8), 171-172.
• Ahmet Refik. (1893, Eylül 21). Ekalim-i mutedile kanaryası. Maarif, 133-134.
• A.Nadir. (1896, Temmuz 23). Kanaryacığım. Malumat, 2 (44), 982.
• Akalın, L. S. (1993). Türk folklorunda kuşlar. T. C. Kültür Bakanlığı.
• Akalın, Ş. (2002). Kuşevi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı, 472-473.
• Alabaş R., ve Yinilmez Akagündüz S. (2021). The ethical value of human and environmental relations: the place of environmental ethics in geography curriculum and textbooks in turkey. İnternational Journal of Education and Scientific Researches, 5(16), 1851-1906. http://dx.doi.org/10.35826/ijetsar.388.
• Arıkan, R. (2013). Araştırma yöntem ve teknikleri. Nobel.
• Arnaiz-Villene, A., Areces, C., & Ruiz-del-Valle, V. (2012, Mayıs). El origin de los canarios.
• Ornitología Práctica (53), 3-11. https://www.academia.edu/38957732/El_ori_gen_de_los_Canari_os
• Avis, R. (1872). The canary: Its history, varieties, management and breeding. London: Groombridge and Sons. Berge, B. L., & Lune, H. (2015). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Eğitim.
• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi). (1861a, Temmuz 2). HR.MKT./382-79, 1-7.
• BOA. (1861b, 16 Temmuz). HR.MKT. 384/85.
• BOA. (1878, 24 Aralık). TS.MA.d/2905.
• BOA. (1891, 23 Mayıs). HR.SFR.04.727/95, 1-2.
• BOA. (1893, 14 Temmuz). Y..PRK.SGE. /5-87, 1-2.
• BOA. (1899, 6 Mayıs). HR.TH.. /226-24, 1-3.
• BOA. (1903a, 2 Temmuz ). Y..PRK.EŞA./43-14, 1-4.
• BOA. (1903b, 13 Ekim). ZB./372-98, 1-2.
• Boratav, P. N. (1984). 100 Soruda Türk Folkloru. Gerçek
• Burton, C. (2014). Risking life and wing: Victorian and edwardian conceptions of coal-mine canaries. Victorian Review, 40 (2), 143-159. https://www.jstor.org/stable/24877720.
• Buturovic, A., & Schıck, İ. C. (2009). Osmanlı döneminde Balkan kadınları: Toplumsal cinsiyet, kültür, tarih. İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Cevat Rüştü. (1918, 17 Kanun-u Sani). Osmanlılarda ehli kuşlar, tavuklar. İkdam (7520), 2.
• Cansız, D. (2021). II. Meşrutiyet döneminde hayvan hakları (1908-1918). Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 5 (2), 187-215.
• Cullag, F. M. (2005). Abdülhamid’in düşüşü. Epsilon.
• Çakılcı, D. (2018). Sultan II. Abdülhamid’in hayvan merakı: Yıldız Sarayı’nda kuşluk-ı hümâyûn teşkilatı. Tarih Dergisi, 2 (68), 57-100. doi: 10.26650/TurkJHist.2018.18013.
• Çolak, İ. (2015a, 1 Eylül). Osmanlı’da hayvan sevgisi ve hayvan hakları-I. İstanbul, Fatih, Türkiye. 18.10.2022 . Erişim adresi: https://yenidunyadergisi.com/blog/osmanlida-hayvan-sevgisi-ve-hayvan-haklari-1.
• Çolak, İ. (2015b, 1 Ekim). Osmanlı’da hayvan sevgisi ve hayvan hakları-II. 26.10.2022 Erişim adresi: https://yenidunyadergisi.com/blog/osmanlida-hayvan-sevgisi-ve-hayvan-haklari-2
• Enderuni Mehmet Muhiddin. (1899/1900). Kanarya yetiştirmek usulü. Mahmut Bey Matbaası.
• Emiroğlu, K. (2000). Trabzon’da XIX. yüzyıldan XX. yüzyıla kahvehane ve kitabevi bağlamında toptabakalanma, kültür ve siyaset. Kebikeç (10), 187-222.
• Ersoylu, H. (2015). Türk kültüründe kuşlar. Ötüken.
• Fehmi. (1891, 7 Ekim). Bir tefekkür. Maarif (11), 162-163.
• Fikriyat. (2019, 3 Eylül). Doğu’nun ilk kuduz tedavi merkezi: Dârü’l-kelb Tedavihanesi. 24.10.2022 Erişim adresi: https://www.fikriyat.com/galeri/tarih/dogunun-ilk-kuduz-tedavi-merkezi-drul-kelb-tedavihanesi.
• Hüseyin Arif. (1910/1911). Kanarya yetiştirmek. Şirket-i Mürettibiye Matbaası.
• Hakkı Mahmut. (1923). Kanarya yetiştirmesi ve hastalıkları. Mahmut Bey Matbaası.
• İBB Atatürk Kitaplığı. (t.y.). Tarihsiz k.1 1. İstanbul.
• İmzasız. (1893, 28 Eylül). Kanarya kuşları. Servet-i Fünun, 6 (133), 39-42.
• İmzasız. (1894, 14 Aralık). Kanarya sergisi. Sabah (1557), 3.
• İmzasız. (1905, 9 Şubat). Kanarya beslemek. Çocuklara Mahsus Gazete, 9 (47), 749-750.
• İmzasız. (1910, 5 Aralık). Kanarya. Piyano (15), 179-180.
• İndex to Organism Names. (2022, 5 Aralık). Clarivate analiytics, Erişim adresi: http://www.organismnames.com/details.htm?lsid=353.
• İrtem, S. K. (2004). Meşrutiyetten mütarekeye: Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküş yılları (1909-1918). Temel.
• İşçen, Y. (2000). Eski çağlarda Türklerde ve Osmanlılarda güvercin yetiştiriciliği. 24.10.2022 Erişim adresi: http://www.guvercinbirligi.com/Arsiv_Makaleleri/Akademi/eskiturkveosmanli.htm
• Karasar, N. (2011). Bilimsel araştırma yöntemleri: Kavramlar, ilkeler, teknikler. Nobel.
• Koçu, R. E. (2003). Tarihte İstanbul esnafı. Doğan.
• Koçu, R. E. (2004). Yeniçeriler. Doğan.
• Mehmet Enisi. (1891, 4 Haziran). Kanaryası ölmüş bir masumeye. Mirsad Mecmuası (11), 83.
• Mehmet Zihni. (1913). Kanarya meraklılarına rehber. Ziraat Matbaası.
• M. Ayn. (1892/1893). Kanarya. İbrahim Efendi Matbaası.
• M. Ragıp. (1904, 14 Aralık). Kanarya kuşu. Çocuklara Mahsus Gazete, 9 (41), 651-652.
• Menekşe, M. (2022, Nisan). Osmanlı medeniyetinde hayvan sevgisinin mesleğe dönüşümü: Mancacılık.
• SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi (55), 84-101. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ sufesosbil/issue/69783/935157
• Minas. (1893/1894). Kanarya meraklılarına hediye: Kanarya terbiyesiyle hastalıkları. A. Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası.
• Necip Asım. (1885, 11 Temmuz). Kanarya kuşu. Tercüman-ı Hakikat (2113), 4.
• N. Taymaz. (t.y.). Kanarya. İBB Atatürk Kitaplığı.
• Özçakı, M. (2020). Kuş evleri üzerine düşünmek ve yeniden tasarlamak: ilk yıl tasarım stüdyosu deneyimi. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 10 (4), 479-493. https://
• dergipark.org.tr/tr/pub/tojdac/issue/56985/764911
• Özçakı, M. (2021). Türk kültüründe güvercinlik ve kuş evleri ve günümüze yansımaları. Sanat ve Tasarım Dergisi, 10 (2), 238-261. https://doi.org/10.20488/sanattasarim.876545 Özdemir, N. (2005). Cumhuriyet dönemi Türk eğlence kültürü. Akçağ.
• Pollock, C. (2016). The canary in the coal mine. Journal of Avian Medicine and Surgery, 30(4), 386- 391. https://www.jstor.org/stable/44805832
• Rettich, A. (1903). Profitable canary breeding as practised in Germany. W. Rudd.
• Russ, J. (2011). Avrupa düşüncesinin serüveni: Antikçağlardan günümüze batı düşüncesi. Doğu-Batı. Sarıca. (1898, 31 Mart). Bir kanaryadan mektup. Çocuklara Rehber Mecmuası (50), 1-3.
• Sunar, M. M. (2015). Hayvanlar. Osmanlı İmparatorluğunda Çevre ve Şehir. İstanbul Medeniyet Üniversitesi, 191-231. Sunar, M. M. (2018). Osmanlı Devleti’nde Arslanhane. Toplumsal Tarih (292), 36-41.
• Şehbal. (1910, 14 Ağustos). Kanarya. Şehbal (24), 447.
• Wallace, R. L. (1904). The canary book. Charles Scribner’s Sons.
• Wetmore, A. (1916). Canaries their care and management. United States Department of Agriculture.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin