Yokluğun Yüceltilmesi ve Kendiliğin Nesneleşmesi Üzerine Bir Tartışma: “Adem Kasidesi”

Yıl 2023, Cilt: 29 Sayı: 115, 833 - 848, 31.07.2023

Birsel Sağıroğlu

https://doi.org/10.22559/folklor.2361

Öz

Bu çalışmada, Jean Paul Sartre (1905-1980)’ın Varlık ve Hiçlik başlıklı çalışmasından
hareketle şiir öznesinin “yokluk”la ilişkisini varoluşsal bağlamda çözümlemeye çalıştım.
“Adem Kasidesi”ndeki yokluk fikrini açığa çıkarmada kavram
analizi yöntemini kullanarak Sartre’ın “yabancılaşma”, “kendinde varlık”, “kendi
için varlık” ve “başkası için varlık” kavramlarından yararlandım. Kavram şiirde,
öznenin dış gerçeklikle bağının zayıflaması sonucunda iki farklı şekilde ortaya çıkar.
Çalışmanın tezi, kavramın şiirde “kendiliğin nesneleşmesi”nden çok “yüceltme”
şeklinde kullanıldığını ortaya koymaktır. Kendiliğin nesneleşmesinden kasıt,
öznenin toplumsal alanla bağının kopmasıdır. Ne var ki şiirde özne, dış gerçekliten
bütünüyle kopmaz, kamusal alanı dışlar ve onu hiçlikle tehdit eder. Kavram
yüceltilerek varlığı rahatsız eder. Şiir öznesi dış dünyaya yabancıdır, parçalı da
olsa yeni bir “ben” inşa eder. Özne kendisini yerleşik bilincin dışında bir kavramla
dolayısıyla yoklukla konumlandırır. Bunun sonucunda da yabancılaşmayı başlatır.
Ego (kendi-için-varlık), Sartre’a göre ilksel ve doğal olan varlığın (kendinde varlığın)
dışında yer alan kültürel özneyi tanımlar. Yabancılaşma kişinin kültürel özneyi
fark etmesinin ve reddetmesinin bir sonucudur. Şiirde özne, ilk olarak kamusal
alanın dışına çıktığı için yabancılaşır. Sonrasında yokluğu yücelterek dış gerçekliği
yabancılaştırır. Böylece varlık-yokluk ilişkisi, yerleşik algıda olduğu gibi birbirini
tamamlamaz, yokluk varlığı belirleyen yüceltici bir değer olarak yeniden özneeşme
sürecine katkı sağlar. Öznenin eksiklik-arzu-bütünlük ilişkisi, sorunlu bir
ilişkidir ve şiirde özne, bu bütünlüğü yoklukla yakalamaya çalışır. Sürekli olarak
yoklukla tehdit etme isteği, hiç bitmeyecek özneleşme sürecine işaret eder. Yokluk
şiirde özneyi iyileştiren semptom ya da artı değerdir, “kendi için varlık”ın yanılsamalı
bir bütünlük kurmasını sağlayan olasılıklardan biri olarak yanılsamalı da olsa
bütünlüklü bir özne görüntüsü verir.

Anahtar Kelimeler

yabancılaşma, Adem kasidesi, yokluk

A Discussion on the Glorification of Absence and the Objectification of the Self: “Adem Kasidesi”

Öz

In this study, I tried to analyze the subject of poetry’s relationship with “absence”
through Jean Paul Sartre’s (1905-80) work titled Being and Nothingness. I utilized
the concept analysis method to uncover the idea of nothingness in the “Adem
Kasidesi” using Sartre’s concepts of “alienation, “being-in-itself,” “being-foritself,”
and “being-for-others.” Absence appears in the poetry in two different ways,
resulting from the weakening of the subject’s bond with external reality. This study
asserts that absence appears in poetry as “glorification” rather than “objectification
of the self.” The latter means the disengagement of the subject from the social
sphere. However, the subject does not entirely disconnect from external reality in
the poetry but ignores the public sphere and threatens it with absence. Absence is
exalted and disturbs the existence. The subject in the poetry is alien to the external
world. It constructs a new “self,” albeit fragmented. The subject in the poetry
positions itself, with a concept outside of the established consciousness, therefore,
as nothingness. Consequently, the subject initiates alienation. According to Sartre,
the Ego (being-for-itself) defines the cultural subject that is outside the primordial
and natural being (being-in-itself). Alienation results from one’s recognition and
rejection of the cultural subject. The subject of poetry becomes alienated initially as
it exits the public sphere. Afterward, glorifying absence alienates external reality.
Therefore, the presence-absence relationship does not complement each other,
as in common sense. Absence contributes to the re-subjectivation process as a
glorifying value that determines presence. The subject’s lack-desire-completeness
relationship is problematic, and in poetry, the subject seeks completeness with
absence. The desire to constantly threaten with absence indicates a continuous
process of subjectivation. Absence in poetry is a symptom healing the subject or
an additional value. Absence is a possibility for constructing a unified “being-fortself,”
giving the impression of a complete subject, though illusion.

Anahtar Kelimeler

absence, alienation, Sartre

Kaynakça

• Bourdieu, P. (2006). Sanatın kuralları: Yazınsal alanın oluşumu ve yapısı (N. K. Sevil, Çev) Yapı Kredi.
• Gökmen, Ü. (2018). Tanzimat devri Türk şiirinde bir paradigma olarak batı felsefesi (1839-1885). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü [Yayımlanmamış Doktora Tezi].
• İzmir, M. (2019). Öznenin diyalektiği: Hegel, Sartre ve Lacan. İmge.
• Kaplan, M. (2015). Şiir tahlilleri 1- Tanzimat’tan Cumhuriyet’e. Dergâh.
• Kracauer, S. (2019). Katmanlar. Polisiye roman (S. Kılıç, Çev.) Metis, 11-18.
• Kojêve, A. (1996). Hegel felsefesine giriş (S. Hilav, Çev.) Yapı Kredi.
• Kolcu, A. İ. (2008). Yokluk fikri ve Âkif Paşa’nın Adem kasidesi. Akçağ.
• Moretti, F. (2005). Mucizevi göstergeler (Z. Altok, Çev.) Metis.
• Pilav, S. (2002). Akif Paşa (1787-1845) ve Tabsıra. Ankara Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi].
• Sartre, J. P. (2009). Varlık ve hiçlik (T. Ilgaz-G. Esen, Çev.) İthaki.
• Sartre, J. P. (2017). Varlık ve hiçlik fenomenolojik ontoloji denemesi (T. Ilgaz-G. Ç. Esen Çev.) İthaki.
• Şahin, S. (2011). Alan teorisi, edebiyat haritaları ve çoklu uyum analizi. Kültürel sermaye, şehir ve kibar hırsız. Bağlam, 127-147.
• Tanpınar, A. H. (1997). 19. Asır Türk edebiyatı. Çağlayan.
• Uçman, A.(1998). Âkif Paşa. TDV İslam ansiklopedisi. (2), 1170-1182.
• Zizek, S. (2019). İdeolojinin yüce nesnesi (T. Birkan, Çev.) Metis.
• Zizek, S. (2022). Gerçeklik ve maruz kaldığı değişimler. Yamuk bakmak (T. Birkan, Çev) Metis, 40-77.