Safiye Erol’un Romanlarında Yeme-İçme Kültürü ve Alışkanlıkları

Yıl 2023, Cilt: 29 Sayı: 116, 1007 - 1026, 02.11.2023

Nesime Ceyhan Akça

https://doi.org/10.22559/folklor.2453

Öz

Erken Cumhuriyet dönemi Türk kadın romancılarından Safiye Erol’un yazmış
olduğu dört roman (Kadıköyü’nün Romanı-1938, Ülker Fırtınası-1944,
Ciğerdelen-1946, Dineyri Papazı-1955) modern Türk romanının öncü
örneklerindendir. Bu çalışmada Safiye Erol’un romanları aracılığıyla 1930’lu
yıllardan İkinci Dünya Savaşı sonlarına kadarki İstanbul hayatında yeme-içme
kültürü ve alışkanlıklarını belirlemeyi amaçladım. Yemek, insanoğlu için hayatı
devam ettirmeye yönelik basit bir eylem değildir. Yiyeceğin temininden tüketim
aşamasına kadar geçen süreç toplumun refahı, inançları, tercihleri, teknolojisi,
gücü ve zaafları ile ilişkilidir. 1930-1950’li yıllar, Türk toplumunun Cumhuriyet
ideolojisine göre hayatını düzenlemeye çalıştığı bir dönemdir. Yeme-içme
alışkanlıklarındaki dönüşüm de bu çabanın bir parçasıdır. Bu bağlamda toplumun
yeme-içme alışkanlıklarındaki görünüm, sosyolojik olarak kıymetli veriler sunar.
Safiye Erol’un romanları ekseninde dönemin yeme-içme kültürü ve alışkanlıklarını
nitel araştırma tekniklerinden metin/içerik analizi yöntemi kullanarak tespit
etmeye çalıştım. Roman kahramanları aracılığıyla görünür hale gelen yeme-içme
kültürüne dair izleri tematik tasnife tabi tutarak sınıflandırdım ve her bir başlığı
yorumladım. Safiye Erol, romanlarında geleneksel yeme-içme kültürü ile modern
usullere birlikte yer vermiştir. Bu durum, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçen Türk
insanının iki kültür arasında kalışının bir göstergesi sayılabilir: Yeni neslin kadın-erkek
müşterek eğlencelerinde yeme-içme adeta kutsanır, içki modern yaşamın
bir parçası olarak takdim edilir. Bu, devrin siyasî-ideolojik yapısıyla ilgilidir.
Safiye Erol, kahvaltıdan, akşam yemeğine, sokak satıcılarından sandal sefalarına,
davet yemeklerine devrin birçok yemek sahnesini romanlarına taşımıştır. Safiye
Erol’un romanlarından hareketle elde ettiğim sonuçların devrin diğer romanlarının
benzer bir metotla taranarak genişletilmesine ve dönemin yeme-içme kültürü ve
alışkanlıklarıyla ilgili genel geçer tespitlere ulaşılmasına ihtiyaç vardır.

Anahtar Kelimeler

Safiye Erol, roman, yeme-içme kültürü, folklor, sosyal hayat

Eating and Drinking Culture and Habits in Safiye Erol’s Novels

Öz

Four novels (Kadıköyü’nün Romanı-1938, Ülker Fırtınası-1944, Ciğerdelen-1946,
Dineyri Papazı-1955) written by Safiye Erol, one of the Turkish women novelists of
the early Republican period, are among the leading examples of the modern Turkish
novel. In this study, I aimed at determining the eating-drinking culture and habits of
people in Istanbul mentioned in Safiye Erol’s novels between 1930 and end of the
World War II. Meal eating is not a simple action required to sustain human life. It
can be said that meal eating is the process from obtaining of food to its consumption
and is associated with well-being, beliefs, preferences, technology, power, and the
frailty of society. The years between 1930 and 1950 represent a period in which
Turkish society tried to adapt to a Republican ideology. Changes in the eatingdrinking habits are also a part of this endeavour. In this context, the outlook in eatingdrinking habits of society provides us useful sociological data. I tried to specify the
eating-drinking culture and habits of the abovementioned period, as stated in Safiye
Erol’s novels using text/content analysis. I thematically classified the eating-drinking
culture of the heroes in the novels and later interpreted each title in detail. Safiye
Erol gives place to both traditional and modern eating-drinking cultural methods in
her novels. This may be an indicator that Turkish people remained between both the
Ottoman and Republican cultures. In the joint entertainments of men and women
of a new generation, eating and drinking are sanctified and drinking alcohol comes
out as a part of modern life. This situation is relevant with the political-ideological
structure of that period. Safiye Erol includes many food scenes of this period in her
novels ranging from breakfast to dinner, from street vendors to rowing boats, and
banqueting. There is a need to expand the results I obtained from Safiye Erol’s the
novels via searching through other novels published in the same period with a similar
method to reach general results regarding the eating-drinking culture and habits.

Anahtar Kelimeler

Safiye Erol, novel, eating-and drinking culture, folklore, social life

Kaynakça

• Ayverdi, S. (1976). Âbide şahsiyetler. Kubbealtı Cemiyeti.
• Balıkhâne Nazırı Ali Rıza Bey (2017). Eski zamanlarda İstanbul hayatı (A.Ş. Çoruh, Haz.). Kitabevi.
• Belge, M. (2018). Tarih boyunca yemek kültürü. İletişim.
• Beşirli, H. (2010). Yemek, kültür ve kimlik. Milli Folklor, 22 (87), 159-169.
• Boratav, P.N. (1988). 100 soruda Türk folkloru (inanışlar, töre ve törenler, oyunlar). Gerçek.
• Çetin, A (2016). Memluk devletinde yemek kültürüne genel bir bakış. Milli Folklor, 18 (72), 107-117.
• Çoruh, A.Ş. (1995). Cumhuriyet devri Türk romanında Beyoğlu. Kitabevi.
• Delon, J. (1996). Eski İstanbul’un (yaşayan) tadı. Remzi.
• Duhani, S.N. (1990). Beyoğlu’nun adı Pera iken (geri dönmeyecek zamanlar) (N. Önol, Çev.) İstanbul Kütüphanesi.
• Enginün, İ. (2002). Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı. Dergâh.
• Erbay, E. (2005). Safiye Erol’un romanları üzerine bir inceleme. Suna.
• Erol, S. (2002). Makaleler (1. bs.) (H. Açıkgöz, ). Kubbealtı.
• Erol, S. (2003). Kadıköyü’nün romanı (3. bs.). Kubbealtı.
• Erol, S. (2006). Ülker fırtınası (3. bs.). Kubbealtı.
• Erol, S. (2007a). Ciğerdelen (6. bs.). Kubbealtı.
• Erol, S. (2007b). Dineyri papazı (2. bs.). Kubbealtı.
• Erol, S. (2011). Leylak mevsimi (2. bs.). Kubbealtı.
• Fırat, M. (2014). Yemeğin ideolojisi ya da ideolojinin yemeği: Kimlik bağlamında yemek kültürü. Folklor/Edebiyat, 80 (4), 129-140.
• Giz, A. (1998). Bir zamanlar Kadıköy. İletişim.
• Güreşir, S.K. (2019). Hayattan esere: Ahmet Hamdi Tanpınar’da yeme içme kültürü. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 14, 78-102.
• İleri, S. (2010). Oburcuğun edebiyat kitabı. Doğan.
• İleri, S. (2013). İstanbul’un sandık odası. Everest.
• İnci, H. (2004). Eski ağza yeni taam: Alaturkadan alafrangaya Türk romanında sofra. Kitaplık (Edebiyatımızda yeme-içme), (78).
• Karay, R.H. (2014a). Mutfak zevkinin son günleri (T. Birkan, Haz.) İletişim.
• Karay, R.H. (2014b). Yemek yiyen nesil gıda alan nesil. Mutfak zevkinin son günleri (T. Birkan, Haz.) İletişim.
• Karay, R.H. (2014c). Mutfak medeniyeti: Mutfak zevkinin son günleri (T. Birkan, Haz.) İletişim.
• Kartal, S.G. (2017). Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın eserlerinde kahve ve kahve kültürü. Folklor/Edebiyat, 23 (91), 211-236.
• Özer, H. (2013). Ciğerdelen romanında metinlerarası ilişkiler. Türkiyat Mecmuası, 23, 99-116.
• Öztek, U. (2019). Selim İleri’nin eserlerinde yeme içme kültürü [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sülker, K. (1985). Osmanlı’dan günümüze içki ve toplum. Süreç.
• Tanpınar, A.H. (1988). 19’uncu asır Türk edebiyatı tarihi. Çağlayan.
• Tırlı, N. (2018). Safiye Erol’un kurmaca metinleri üzerine tematik bir inceleme [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Topuz, E. (2012). Edebiyat ve yemek: Bir kronotop olarak yemek [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi].
• Yeditepe Üniversitesi Karşılaştırmalı Edebiyat.
• Uçman, A. (2020). Safiye Erol. TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt: Ek-1, 418-419.
• Uslu Üstten, A. (2014). Türk romanının somut olmayan kültürel miras aktarımı açısından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 2 (3), 20-31.
• Yardım, M.N. (2003). Safiye Erol kitabı. Benseno.