Şekil Değiştirme Motifi Bakımından Bir Türk Masalı ile İran Masalının Karşılaştırılması: Sır Saklamayan Padişah Kızı-Mehrinnegar ile Sultan Mar

Yıl 2024, Cilt: 30 Sayı: 117, 101 - 124, 05.02.2024

Nejla Orta , Mahin Rahavi

https://doi.org/10.22559/folklor.2582

Öz

Türk masallarındaki konu ve motif benzerliği İran masallarında da görülmektedir.
Bu çalışma kapsamında Türk masallarından Sır Saklamayan Padişah Kızı ve
İran masallarından Mehrinnegar ile Sultan Mar metne dayalı analiz yöntemiyle
karşılaştırılarak değerlendirilmektedir. Sır Saklamayan Padişah Kızı ve
Mehrinnegar ile Sultan Mar masalları şekil değiştirme (yılan donuna girme)
motifinin incelenmesi başta olmak üzere Türk ve İran masalları karşılaştırılarak bu
masalların motif, dil, üslup ve kültür açısından metin incelemeleri yapılmaktadır.
Olay örgüsünün, kahramanların, motiflerin, temaların, olağanüstülüklerin birbirine
çokça benzediği görülmektedir. Masalların motif indeksi içinde yer alan biçim
değiştirme motifi yılan hayvanı üzerinden bu çalışmadaki her iki masalda yer
almaktadır. Horasan bölgesinde anlatılan İran masalını annesinden dinlediğini
ifade eden kaynak kişiden derlenen Mehrinnegar ile Sultan Mar masalının bazı
varyantlarına/versiyonlarına birkaç kaynakta ulaşılmıştır. Bu çalışma masalın bir
başka versiyonunu ortaya koymasının yanında kuş ya da geyik donuna girmek
kadar sık rastlanmayan yılan donuna girme motifinin göksel bir arketipin yansıması
olarak Türk ve İran kültürü içinde verilip değerlendirilmesi açısından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

karşılaştırmalı kültür ve edebiyat, şekil(don) değiştirme, Türk masalları, İran masalları, yılan

Etik Beyan

Research and Publication Ethics Statement: This is a research article, containing original data, and it has not been previously published or submitted to any other outlet for publication. The author followed ethical principles and rules during the research process. In the study, informed consent was obtained from the volunteer participants and the privacy of the participants was protected. Araştırma ve yayın etiği beyanı: Bu makale tamamıyla özgün bir araştırma olarak planlanmış, yürütülmüş ve sonuçlarıyla birlikte sonrasında ilgili dergiye gönderilmiştir. Araştırma herhangi bir sempozyum, kongre vb. sunulmamış ya da başka bir dergiye değerlendirilmek üzere gönderilmemiştir. Contribution rates of authors to the article: The contribution of first author to the article is 70%, and the contribution of second author to the article is 30%. ISSN 1300-7491 e-ISSN 2791-6057 https://www.folkloredebiyat.org 116 Yazarların makaleye katkı oranları: İlk yazarın makaleye katkısı %70, ikinci yazarın makaleye katkısı %30’dur. Ethics committee approval: The present study does not require any ethics committee approval. Etik komite onayı: Çalışmada etik kurul iznine gerek yoktur. Financial support: The study received no financial support from any institution or project. Finansal destek: Çalışmada finansal destek alınmamıştır. Conflict of Interest: The author declares no conflict of interest. Çıkar çatışması: Çalışmada potansiyel çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Comparison of a Turkish Folktale and an Iranian Folktale in Terms of the Shape-shifting Motif: Sır Saklamayan Padişah Kızı-Mehrinnegar and Sultan Mar

Öz

The similarity of themes and motifs in Turkish folk tales can also be seen in Iranian
folk tales. In this study, the Turkish folk tale Sır Saklamayan Padişah Kızı (The
Sultan’s Daughter Who Doesn’t Keep a Secret) and the Iranian tales Mehrinnegar
and Sultan Mar are compared and evaluated using the text-based analysis method.
The textual analysis of these folk tales in terms of motif, language, style, and culture
is carried out by comparing Turkish and Iranian folk tales, especially by examining
the motif of changing shape (entering the snake’s body) in the folk tales of Sır
Saklamayan Padişah Kızı and Mehrinnegar and Sultan Mar. It can be seen that
the plot, heroes, motifs, themes, and supernatural phenomena are very similar. The
shape-shifting motif, which is included in the motif index of the tales, is included
in both tales in this study through the snake animal. Some variants/versions of the
tale of Mehrinnegar and Sultan Mar, collected from the source person who stated
that he heard the Iranian folk tale told in the Khorasan region from his mother, were
found in several sources. In addition to presenting another version of the tale, this
study is important in terms of presenting and evaluating the motif of transforming
into the serpent/snake, which is not as common as turning into a bird or deer, as a
reflection of a celestial archetype in Turkish and Iranian culture.

Anahtar Kelimeler

comparative culture and literature, shape-shifting, Turkish tales, İranian tales, serpent

Kaynakça

• [Behrangi, S.] ( ناجيابرذآ ياه هناسفا .( 1978 [Azerbaycan masalları]. لين تاراشتنا [Nil], 155-165.
• ىلع نيسح ،ىقهيب [Beyhaqi, H.A.] ( ىناسارخ هناسفا لهچ“ .( 2001 ” [Forty tales of Khorasan (Horasan’ın kırk masalı)]. 27-35 ,،ىمالسا داشرا و گنهرف ترازو ،تاراشتنا و پاچ نامزاس .
• Boratav, P.N. (2000). 100 soruda Türk halk edebiyatı. Gerçek.
• Boulvin, A. (1975). Contes populaires Persans de Khorassan band 2: Trente-six contes, traduits par A. Boulvin et E. Chocourzadeh. C. Klincksieck, Tale nr. 4, 10-14.
• Campbell, J. (2010). Kahramanın sonsuz yolculuğu. Kabalcı.
• Ekici, M. ve Sarpkaya, S. (2021). Tebrizli İran Türklerinde masal anlatıcısı tipolojisi ve kültürel kimlik. Milli Folklor, 17 (130), 58-69.
• Eliade, M. (1971). The myth of the eternal return: Cosmos and history. Princeton UP. Elçin, Ş. (1997). Halk edebiyatı araştırmaları I, Akçağ.
• Ergun, P. (2014). Türk masal anlatıcısının kimliği. Millî Folklor, 26 (104), 33-45.
• Ergun, M. (Haz.) (1997). Türk dünyası efsanelerinde değişme motifi. C. I. (A.B. Ercilasun ve F. Türkmen, İnceleyenler), Ankara Üniversitesi.
• Hekmat, F. (1974). Folk tales of Ancient Persia. (Retold Forough Hekmat with the collaboration of Yann Lovelock, Illustrated by Muhammad Bahrami), Caravan Books.
• قداص ،تياده [Hidayet, S.] (1999). « ناريا مدرم ۀنايماع گنهرف “ [İran halk kültürü]. 298-301 ,همشچ رشن . Höpfner, I. (2014). Märchen aus Persien. Fischer Taschenbuch Verlag.
• Kanar, M.(2010). Periler şahının kızı İran masalları. YKY.
• Karadavut, Z. (2010). Kırgız masallarında mitolojik unsurlar. Millî Folklor, 22 (85), 71-80.
• Karakaş, R. (2013). Şiir efsane ve halk inanışlarında yılan miti. folklor/edebiyat, 19 (73), 49-62.
• Konuk, D. (2008). Fazlullah-i Muhtedî (Subhî) ve Kıssehâ-yi Subhî adlı eserinden çeviri masalları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Küçük, M.A. (2020). Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk geleneğinde “don değiştirme”. bilig-Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 94, 97-122.
• Lüthi, M. (1990). Märchen. Metzler Verlag.
• Marzolph, U. (1984) Typologie des Persischen volksmärchens. Orient-Institut Der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, 31, 84-85.
• Mir-Kiyani, M. (2002). Uzun gece masalları - İran masalları. (A. Güleryüz, Çev.) Can.
• Ocak, A.Y. (2002). Alevî ve Bektaşî inançlarının İslam öncesi temelleri. İletişim.
• Османов, Магомет [Osmanov, Magomet] ve Нури Османович [Nuri Osmanoviç] (1987). Персидские народные сказки [Fars halk masalları]. Наука Главная редакция восточной литературы [Nauka Doğu Edebiyatının Ana Yazı İşleri Ofisi], 301-306.
• Ozan, M. ve Öztürk, A. O. (2022). Şahmaran ile fantastik yolculuk - Musa Abdi’den Ignácz Kúnos ve Oğuz Tansel’e. Paradigma Akademi.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi. C. II. Türk Tarih Kurumu.
• Ölçer Özünel, E. (2011). Yazının izinde masal haritalarını okuma denemesi: Masal tarihine yeniden bakmak. Millî Folklor, 23 (91), 60-71.
• Ромаскевич [Romaskevich], Александр [Alexander] (1934). Персидские народные сказки [Fars halk masalları]. Academia, 145-153.
• Propp, V. (1987). Masalların yapısı ve incelemesi. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Sakaoğlu, S. (2002). Gümüşhane ve Bayburt Masalları. Akçağ.
• Sarpkaya, S. (2018). İran Türklerinin masallarıyla ilgili İran’da yapılan çalışmalar üzerine bir inceleme. Ege Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (1), 56-69.
• Sarpkaya, S. (2020). Tebriz Türk masalları üzerinde bir inceleme. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Seyidoğlu, B. (1998). Kültürel bir sembol: Yılan. Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, 86-92. Thompson, S. (1928). Motif Index of Folktale, Helsinki.
• Tulu, S. (2009). Horasan Türklerinden masallar ve halk hikâyeleri. Kömen.
• Türkan, K. (2008). Türk masallarında kahramanın ve şamanın don değiştirmesi arasındaki benzerlikler. Türkbilig, (15), 136-154.
• Uther, H.-J. (2004). The types of international folktales: A classification and bibliography, based on the system of Antti Aarne and Stith Thompson. Suomalainen Tiedeakatemia, Academia Scientiarum Fennica.
• Yeşildal, Ü.Y. (2018). Bir arketip olarak yılan. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6 (13), 420-431.
• Zipes, J. (2011). The enchanted Screen: The unknown history of fairy-tale films. London and New York: Routledge.
• Elektronik Kaynak: URL- یرهم ن راگن و ناطلس رام : 1 . https://vista.ir/m/c/qsw4h نیرهم %E2%80%8C راگن-ناطلس- -رام
• URL-2: Yılan (2013). https://islamansiklopedisi.org.tr/yilan
• Sözlü Kaynaklar: Moazzami, H. (2019). 1953, Horasan, emekli mühendis.
• Rahavi, M. (2020). 1968, Tahran, Uppsala Üniversitesi’nde yüksek lisans öğrencisi.
• Ekler: Ek A: Moazzami (2019) ve Rahavi’den (2020) derlenmiştir. Farsçadan çeviren Mahin Rahavi; Redaksiyon: Nejla Orta.