Devrim Dilbilim İlişkisi Ekseninde Nikolay Marr’ın Yafetik Teorisi

Yıl 2024, Cilt: 30 Sayı: 117, 179 - 200, 05.02.2024

Hanife Saraç Badegül Can Emir

https://doi.org/10.22559/folklor.2587

Öz

Rusya’da 1917 yılında gerçekleşen Ekim Devrimi ve akabinde Sovyetler Birliği’nin
kurulması beraberinde köklü bir paradigma değişimini getirir. Hayatın her alanına
sirayet eden söz konusu değişimden genelde bilimin özelde ise dilbilimin etkilenmemesi
mümkün değildir. Bu, büyük ölçüde Vladimir Lenin ve Josef Stalin’in
gütmüş olduğu dil siyasetinin sonucudur. Yeni rejimin benimsenmesi ve güven
kazanması demokratik unsurların ön plana çıkarılmasını gerekli kılar. Lenin bu
bağlamda dillerin ve halkların eşitliğini önceleyen milliyetler politikasını devreye
sokar. Bu kapsamda ülkedeki gayrı Rus halkların dilleri desteklenir, alfabesi olmayan
halkların dilleri için alfabe oluşturulur, ana dilde eğitim desteklenir. Bu gelişmelerin
millî duyguları kabartması J. Stalin’in hoşuna gitmez ve 1920’lerin sonuna
doğru mevcut dil siyasetini revize ihtiyacı doğar. Bu noktada Nikolay Yakovleviç
Marr ve onun Marksist unsurlar içeren Yafetik Dil Teorisi dönemin dil politikasının
ihtiyaçlarına karşılık verir. İlerleyen süreçte Marrizm adında bir harekete dönüşecek
teori, önemli tartışmaları beraberinde getirerek Sovyet dilbilim tarihine damga
vurur. Bu çalışmada N. Marr’ın Yafetik Dil Teorisi’nin içeriği, hangi yönleriyle
dönemin ihtiyaçlarına karşılık geldiği, nasıl popülerlik kazandığı incelenmekte ve
teorinin dil bilimi alanına etkileri mercek altına alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sovyet Rusya, dil politikaları, Yafetik Teori, Nikolay Marr, Marrizm

Etik Beyan

Araştırma ve yayın etiği beyanı: Bu makale tamamıyla özgün bir araştırma olarak planlanmış, yürütülmüş ve sonuçları ile raporlaştırıldıktan sonra ilgili dergiye gönderilmiştir. Araştırma herhangi bir sempozyum, kongre vb. sunulmamış ya da başka bir dergiye değerlendirilmek üzere gönderilmemiştir. Research and publication ethics statement: This is a research article, containing original data, and it has not been previously published or submitted to any other outlet for publication. The author followed ethical principles and rules during the research process. In the study, informed consent was obtained from the volunteer participants and the privacy of the participants was protected. Yazarların makaleye katkı oranları: Birinci yazar %50, ikinci yazar %50. Contribution rates of authors to the article: First author %50, second author %50. Etik komite onayı: Çalışmada etik kurul iznine gerek yoktur. Ethics committee approval: Ethics committee approval is not required for the study. Finansal destek: Çalışmada finansal destek alınmamıştır. Support statement: No financial support was received for the study. Çıkar çatışması: Çalışmada potansiyel çıkar çatışması bulunmamaktadır. Statement of interest: There is no conflict of interest between the authors of this article.

“Japhetic Theory” of Nikolai Marr as Part of the Relationship Between Revolution and Linguistics

Öz

The October Revolution of 1917 and the subsequent foundation of the Soviet Union
were accompanied by a radical paradigm shift in Russia. As the shift extended into
all the spheres of life, it also inevitably affected science, in the general sense, and
linguistics, in particular. To a great extent, this was an outcome of the linguistic
policies pursued by Vladimir Lenin and Joseph Stalin. The adoption of a new
regime and the trust invested in it require an emphasis on democratic properties. In
this sense, Lenin invoked the nationalities policy which prioritized equality among
both languages and peoples. What followed was the support to the languages of
non-Russian peoples in the country, creation of alphabets for those who didn’t have
one and promotion of education in native language. Joseph Stalin, however, regards
with disfavour the emergence of national feelings due to such developments, and
there arises a need to revise the language policy in force toward the late 1920s.
At this point, Nikolai Yakovlevich Marr and, comprising Marxist elements, his
Japhetic Linguistic Theory answer to the linguistic policy needs of the period. To
gain popularity later as a movement called Marrism (марризм), the theory would
leave its mark in the history of Soviet linguistics entailing significant discussions.
This study examines the contents of the Japhetic Linguistic Theory of N. Marr and
how it addressed the needs of the period and analyses its influence in linguistics.

Anahtar Kelimeler

Soviet Russia, language politics, japhetic theory, Marrism, Nikolai Marr

Kaynakça

• Abayev, V. İ. (1960). N. Ya. Marr (1864-1934). (N. Ja. Marr 1864-1934). Voprosı yazıkoznaniya, №1, 90-99.
• Alpaslan, E., Aydın, T. (2017). Bir Cumhuriyet aydını olarak dil ve kültür politikaları ışığında Hasan Reşit Tankut. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 60, 23-53.
• Alpatov, V. M. (2004). İstoriya odnogo mifa: Marr i marrizm. (The History of a Myth: Marr and Marrism). URSS.
• Alpatov, V. M. (1993). Marr, marrizm i stalinizm (Marr, Marrism and Stalinism). Filosofskiye issledovaniya, № 4, 271-288.
• Alpatov, V. M. (2017). Novoye uçeniye o yazıke (The New Teaching about Language), İçinde Bolşaya rossiyskaya entsiklopediya. https://old.bigenc.ru/linguistics/text/2667627
• Aniçkov, İ. Ye. (2001). Oçerk sovetskogo yazıkoznaniya. Sumerki lingvistiki. İz istorii oteçestvennogo yazıkoznaniya. Antologiya. Sostavleniye i kommentarii V. N. Bazıleva i V.P. Neroznaka. Pod obşçey redaktsiyey prof. V. P. Neroznaka (Essay of Soviet linguistics. Twilight of linguistics. From the history of Russian linguistics. Anthology. Compilation and comments by V.N. Bazylev and V. P. Neroznak. Under the general editorship of Prof. V.P. Neroznak). Academia.
• Badulin, D. Ye. (2021). Marrizm, ili Novoye uçeniye o yazıke Nikolaya Marra (Marrism or The New Teaching about Language), Molodoy uçyenıy, № 18(360), 289-292. https://moluch.ru/archive/360/80481/
• Başindjagyan, L. G. (1937). İnstitut yazıka i mışleniya imeni N. Ya. Marra (N. Ja. Marr Institute of Language and Thought). Vestnik Akademii Nauk SSSR, № 10, 251-265.
• Cikia, S. (2019). Nikolay Yakovleviç Marr ve Türk dilleri (Çev. İlyas Üstünyer). Dil Araştırmaları, №24, 151-159.
• Çernışeva, A.S. (2021), İdeologiya i lingvistika v SSSR: iz istorii formirovanii kognitivnoy lingvistiki v Rossii (po materialam jurnala “Voprosı yazıkoznaniya”, Territoriya novıh vozmojnostey). (Ideology and Linguistics in the USSR: From the history of the formation of cognitive linguistics in Russia (based on the materials of the journal “Questions of Linguistics”. The territory of new opportunities). Vestnik Vladivostokskogo gosudarstvennogo universiteta ekonomiki i servisa, Т. 13, № 4, 257–266. https://doi.org/10.24866/VVSU/2073-3984/2021-4/257-266
• Deborin, A. M. (1935). Novoye uçeniye o yazıke: dialektiçeskiy materializm (The New Teaching about Language: Dialectical Materialism). Akademiya nauk SSSR.
• Derjavin, N. S. (1930). Yafetiçeskaya teoriya akademika N. Ya. Marra (The japhetic theory of academician N. Ja. Marr), Nauçnoye slovo, № 1, 3-39.
• Erş, İ. (2023, Eylül 18). Sam’in çadırından oturan Yafet’i Düşünüyorum. http://www.dusunuyorumdergisi.com/samin-cadirinda-oturan-yafet/
• Gorbanesvki, M. V. (1991). V naçale bılo slovo….(In the beginning was the Word…) İzdatel’stvo Universiteta Drujbı Narodov.
• Gulyamov, A. G. (1948). Razvitie uzbekskogo literaturnogo yazıka v Sovetskiy Period (Development of the Uzbek literary language in the Soviet period), UzSSC Fenler Akademiyasining Ahboroti, № 5, 15-22.
• Jirmunski, V. M. (1952). Lingvistiçeskaya paleontologiya N. Ya. Marra i istoriya yazıka (Linguistic paleontology of N. Ja.. Marr and the history of language) İçinde (Serebrennikov, B. A. Vinogradov, V. V. Ed.) Protiv vul’garizatsii i izvraşçeniya marksizma v yazıkoznanii: sbornik statey. T.1-2
• (ss.178-208). (Against the vulgarization and perversion of Marxism in Linguistics: collection of articles. Vol.1-2.). İzd-vo Akademii nauk SSSR.
• Kolçinski, E. İ. (1991). Nesostoyavşiysya “soyuz” filosofii i biologii (20–30-ye gg.). (The failed union of philosophy and Biology. 20–30s). (M. G. Yaroşevski, Ed.) İçinde Repressirovannaya nauka. Nauka. http://www.ihst.ru/projects/sohist/books/os/34-70.htm
• Kornilov N. V. (2014). Akademik N. Ya. Marr (Academician N. Ja.. Marr), Aktual’nıye Problemı Gumanitarnıh i Yestestvennıh Nauk, № 10, 271-283.
• Kusikyan, İ. K. (1933). N. Ya. Marr i yego uçenie o yazıke (N. Ja. Marr and his teaching about language), Prosveşçeniye natsionalnostey, №6, 5-12.
• Marr, N. Ya. (1925a.). Doklad na soveşçanii direktorov nauçnıh uçrejdeniy (Report at the meeting and directors of scientific institutions). SPF ARAN. F. 800. Op. 1. Yed. xp. 1638.
• Marr, N. Ya. (1925b.). Osnovnıye dostijeniya yafetiçeskoy teorii (doklad proçitannoy na uçreditel’nom s’yezde Gorskoy krayevedçeskoy assotsiatsii v g. Mahaç-Kala). (The main achievements of the japhetic theory (a report read at the founding congress of the Mountain Local History Association in Makhachkala). Burevestnik.
• Marr, N. Ya. (1933a). Avtobiyografiya. İzbrannıye rabotı. T.1.: Etapı razvitiya yafetiçeskoy teorii (Autobiography. Selected works. Vol.1.: Stages of development of the Japhetic theory). İzdatel’stvo. GAİMK.
• Marr, N. Ya. (1933b). Etapı razvitiya yafetiçeskoy teorii Т. 1. (Stages of development of the japhetic theory Vol.1). GAİMK.
• Marr, N. Ya. (1934). Yazık i obşçestvo Т. 3. (language and society Vol.3). GSEİ.
• Marr, N. Ya. (1935). Etno- i glottogoniya Vostoçnoy Yevropı Т. 5. (Ethno and glottogony of Eastern Europe Vol.5). GSEİ.
• Marr, N. Ya. (1936a). Osnovnıye voprosı yazıkoznaniya. Т. 2 (The main issues of linguistics, Vol.2). GSEİ.
• Marr, N. Ya. (1936b). Mesto gruzinskogo yazıka v mirovoy istorii sozidaniya i razvitiya reçi (The place of the Georgian language in the world history of creation and development of speech). İçinde F. V. Kiparisov, Yazık i istoriya: Sbornik pervıy. OGİZ-Gosudarstvennoye sotsial’no-ekonomiçeskoye izdatel’stvo.
• Marr, N. Ya. (1937). Osnovnıye voprosı istorii yazıka (The main issues of the history of the language). Т. 4. GSEİ.
• Marr, N. Ya. (ed.1935). Problemı istorii dokapitalistiçeskih obşçestv (Problems of the history of precapitalist societies). № 3-4. OGİZ.
• Meşçaninov, İ. İ. (1929). Vvedeniye v yafetidologiyu (Introduction to Japhetidology). İzdatelstvo Priboy.
• Militarev, A. Yu. (1983). Vstupitel’naya statya (Introductory article). İçinde S. S. Mayzels, Puti razvitiya kornevogo fonda semitskih yazıkov (Ways of development of the root fund of Semitic languages)(ss. 6-30). Nauka.
• Muhurcişi, Y. (2016). Nikolay (Yakovleviç) Marr (Nikolai Yakovlevich Marr), İçinde N. Marr, Lazistan’a Yolculuk (Voyage to Lazitan) (Çev. Y. Muhurcişi, ss. 7-11). Aras.
• Polivanov, Ye. D. (1931). Za marksistskoye yazıkoznaniye (For Marxist linguistics). URSS.
• Reznik V. (2007). Succession or subversion: Professional strategies of Soviet cultural revolution: The case of Nikolai Marr. Slavonica, 13/ 2, 150–167.
• Robinson, M. A. (2004). Sud’bı akademiçeskoy elitı: oteçestvennoye slavyanovedeniye (1917-naçalo 1930-h godov) (The Fate of the Academic Elite: Russian Slavic Studies (1917-early 1930s). İndrik.
• Serebrennikov, B. A. (1983). O Materialistiçeskom podhode k yavleniyam yazıka (On the materialistic approach to the phenomena of language). Nauka.
• Sidorçuk, İ. V. (2011). N. Ya. Marr i Gosudarstvennaya kul’turnaya politika 1917–1930 gg (N. Ja. Marr and the state cultural policy of 1917-1930..), Vestnik SPBGU, 2 /4, 88-93.
• Sivrioğlu, U. T. (2012). Tek parti döneminde Orta Asya ve Sümer Hitit araştırmaları [Doktora tezi]. Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Bölümü.
• Stalin, J. (1950). Marksizm i Voprosı Yazıkoznaniya (Marxism and questions of linguistics), İzdatelstvo Pravda.
• Şilkov, Yu. M. (2004). Yafetiçeskaya filosofiya yazıka N. Ya. Marra (The Japhetic philosophy of language by N. J. Marr). Veçe. Al’manah russkoy filosofii i kul’turı. Vıpusk 16. İzdatelstvo SanktPeterburgskogo Universiteta.
• Torçinov, V. A., Leontyuk, A. M. (2000). Vokrug Stalina. İstoriko-biografiçeski spravoçnik (Around Stalin. Historical and biographical directory). Filologiçeskiy fakul’tet Sankt-Peterburg. gos. un-ta.
• Uzman, M. (2017). Sovyetler Birliği’nde dil politikası. Liberal Düşünce Dergisi, (88), 41-56.
• Üre, P. (2016, Mayıs 9). Yüzyıl başında dilbilim ve siyaset: Nikolay Marr’ın Lazistan Yolculuğu. Aras. https://www.arasyayincilik.com/basindan/yuzyil-basinda-dilbilim-ve-siyaset-nikolay-marrinlazistan-yolculugu/?v=ebe021079e5a
• Vinogradova T.V. (1997). Alpatov, Marr, marrizm i stalinizm (Alpatov, Marr, Marrism and Stalinism). Filosofskiye İssledovaniya. 1993, № 4, 271-289, Sotsial’nıye i gumanitarnıye nauki. Oteçestvennaya i zarubejnaya literatura. Rferativnıy kurnal, Seriya 8, 1993,98-106.
• Zvyagintsev, V. A. (1960). İstoriya yazıkoznaniya XIX i XX vekov v oçerkah i izvleçeniyah. Çast’ 2 (The history of linguistics of the XIX and XX centuries in essays and extracts. Part 2). Gosudarstvennaya uçebno-pedagogiçeskoye izdatel’stvo Ministerstva prosveşeniya RSFSR.