Düşüşe Yazgılı Yükseliş: Psikomitoloji Çerçevesinde Halit Ziya Uşaklıgil’in Mai ve Siyah Romanı

Yıl 2024, Cilt: 30 Sayı: 119, 709 - 726, 01.08.2024

Gökhan Tunç Özge Gamsız Tunç

https://doi.org/10.22559/folklor.2731

Öz

Bu makalede; modern Türk romanının önemli isimlerinden biri olan Halit Ziya
Uşaklıgil’in Mai ve Siyah adlı eserini psikomitoloji kavramı çerçevesinde inceledik.
Bu bağlamda, birçok araştırmacı tarafından Halit Ziya Uşaklıgil’in “en önemli
eserlerinden biri” olarak vasıflandırılan Mai ve Siyah’ın psikomitolojik açıdan
değerlendirilmesiyle hem yazarın hem de yazarın inşa ettiği karakterlerin bilincinin
açığa çıkarılabileceğini; yazarın alt metinde vermek istediklerinin ve karakterlerin
derinlemesine anlaşılabileceğini göstermeyi amaçladık. Söz konusu süreçte ise
İkaros kompleksini esas aldık ve metin merkezli bir inceleme gerçekleştirdik.
Bahsedilen amacın gerçekleştirilmesinde psikomitoloji kavramı işlevsel bir önem arz
etmektedir. Mitoloji ve psikolojinin birleşiminden oluşan psikomitoloji; mitolojik
öykü, masal veya hikâyelerin psikodinamik açıdan yorumlanmasını içermektedir.
Bununla birlikte psikomitoloji; mitolojik hikâyelerin, sembollerin ve şekillerin insan
psikolojisi üzerindeki etkilerini, yansımalarını incelemektedir. Psikomitolojinin, kurgusal
dünyadaki kişilerin bilinçlerinin incelenmesi açısından önemli bir değere sahip olduğu
görülmektedir. Bu makalede, Ahmet Cemil’in babasının ölümünün; çocukluk döneminden s
onra özerk bir birey olarak kendi kanatlarıyla uçma
çabasının; şöhretli bir şair olma, sevdiği kişiyle kavuşma gibi tutkularıyla “hayatın
fevkine” çıkarak yükselme arzusunun; hayatın gerçekleri ve toplumsal kurallar neticesinde
trajik bir şekilde “tepetaklak” düşüşünün; birer birer bütün sahip olduklarını yitirmesinin ve
metaforik ölümünün İkaros kompleksiyle uyumlu olduğunu
bulguladık. Böylelikle Mai ve Siyah romanının derin yapıda İkaros kompleksiyle
psikomitolojik açıdan anlamlı bir ilişki içinde olduğu sonucuna ulaştık. Ayrıca Halit Ziya
Uşaklıgil’in, İkaros kompleksinin Stoacı düşünceyle yorumlanmasında olduğu gibi,
akılcı düşünerek hayatın yasalarına uygun hareket etmenin gerekliliğine
dair bir düşünceyi metnin alt katmanına yerleştirdiğini ortaya koyduk.

Anahtar Kelimeler

Halit Ziya Uşaklıgil, Mai ve Siyah, roman, psikomitoloji, İkaros kompleksi

Etik Beyan

Araştırma ve Yayın Etiği Beyanı: Bu makale tamamıyla özgün bir araştırma olarak planlanmış, yürütülmüş ve sonuçları ile raporlaştırıldıktan sonra ilgili dergiye gönderilmiştir. Araştırma herhangi bir sempozyum, kongre vb. sunulmamış ya da başka bir dergiye değerlendirilmek üzere gönderilmemiştir. Yazar, araştırma sürecinde etik ilke ve kurallara uymuştur. Yazarların Makaleye Katkı Oranları: Birinci yazar %60, ikinci yazar %40. Etik Komite Onayı: Çalışmada etik kurul iznine gerek yoktur. Finansal Destek: Çalışmada finansal destek alınmamıştır. Çıkar Çatışması: Çalışmada potansiyel çıkar çatışması bulunmamaktadır.

The Ascension Doomed to Decline: An Analysis of Halit Ziya Uşaklıgil’s Novel Mai ve Siyah within the Framework of Psychomythology

Öz

In this article, we examine Mai ve Siyah by Halit Ziya Uşaklıgil, one of the
prominent figures in modern Turkish literature, within the framework of the
concept of psychomythology. In this context, we aim to demonstrate that an
evaluation of Mai ve Siyah, considered by many researchers as one of Halit Ziya
Uşaklıgil’s “most important works,” from a psychomythological perspective can
reveal the consciousness of both the author and the characters he has constructed.
This approach also allows for a deeper understanding of the author’s underlying
messages and the complexities of the characters. Throughout this process,
we focused on the Icarus complex and conducted a text-centered analysis. The
concept of psychomythology plays a functional role in achieving this objective.
Psychomythology, which arises from the integration of mythology and psychology,
involves the psychodynamic interpretation of mythological stories, tales, or
narratives. Additionally, psychomythology examines the effects and reflections of
mythological stories, symbols, and figures on human psychology. It is observed
that psychomythology holds significant value for analyzing the consciousness of
fictional characters. In this article, we have found that the death of Ahmet Cemil’s
father; his effort to navigate life independently as an autonomous individual after
his childhood; his desire to ascend to the “heights of life” through ambitions such
as becoming a renowned poet and reuniting with his beloved; his tragic downfall
due to life’s realities and societal rules; his gradual loss of all possessions; and
his metaphorical death are consistent with the Icarus complex. Consequently, we
concluded that the deep structure of the novel Mai ve Siyah exhibits a significant
psychomythological relationship with the Icarus complex. Furthermore, we have
demonstrated that Halit Ziya Uşaklıgil embeds within the subtext of the novel the
notion of the necessity of acting in accordance with the laws of life through rational
thought, akin to the Stoic interpretation of the Icarus complex.

Anahtar Kelimeler

Halit Ziya Uşaklıgil, Mai ve Siyah, novel, psychomythology, Icarus complex

Etik Beyan

Research and Publication Ethics Statement: This is a research article, containing original data, and it has not been previously published or submitted to any other outlet for publication. The author followed ethical principles and rules during the research process. Contribution Rates of Authors to the Article: First author %60, second author %40. Ethics Committee Approval: Ethics committee approval is not required for the study. Support Statement: No financial support was received for the study. Statement of Interest: There is no conflict of interest between the authors of this article.

Kaynakça

• Abiç, T. (2019). Buket Uzuner’in “Uyumsuz Defne Kaman’ın Maceraları: Toprak” adlı romanında psikomitolojik unsurlar. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12(27), 749-757.
• Afacan, A. (2020). Şiir ve mitologya: Cumhuriyet dönemi şiirinde Yunan ve Latin mitologyası. Everest.
• Akcan, G. (2019). Psikoloji çerçevesinde mitoloji olgusunun incelenmesi, (İ.Gümüş, Ed.), Mitoloji Araştırmaları içinde (s. 47-71) Hiperyayın.
• Akça, H. (2019). Leyla Erbil’in Eski Sevgili hikâyesine psikomitolojik bir yaklaşım. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8(4), 2086-2108.
• Akgül, M. (2012). Mit, din ve toplum ilişkisi (R. Duran, Ed.). Mitoloji ve din içinde (s. 20-42) T. C. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi.
• Arslanoğlu, A.A. (2002). Halit Ziya Uşaklıgil’in romanlarında aşk ve nesne ilişkileri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bakırcıoğlu, R. (2012). Ansiklopedik eğitim ve psikoloji sözlüğü. Anı.
• Bayat, F. (2005). Mitolojiye giriş. Ötüken.
• Bonnefoy, Y. (2000). Antik dünya ve geleneksel toplumlarda dinler ve mitolojiler sözlüğü II. Cilt K-Z. (L. Yılmaz, Çev.) Dost.
• Cömert, B. (1999). Mitoloji ve ikonografi. Ayraç.
• Daldal, M.L. (2021). Ömer Seyfettin’in “At” hikâyesinde temanın kurgulanışına psikomitolojik bir yaklaşım. KARE-Uluslararası Karşılaştırmalı Edebiyat, Tarih ve Düşünce Dergisi, 11, 354-363.
• Dinçmen, K. (2006). Psykhiatria ve mythos (4. Baskı) Pan.
• Erhat, A. (2007). Mitoloji sözlüğü. Remzi.
• Estin, C. ve Laporte, H. (2002). Yunan ve Roma mitolojisi (M. Eran, Çev.) TÜBİTAK Popüler Bilim.
• Fromm, E. (1992). Rüyalar, masallar, mitoslar (Sembol dilinin çözümlenmesi). (A. Arıtan ve K. H. Ökten, Çev.) Arıtan.
• Gürel, E. ve Muter, C. (2007). Psikomitolojik terimler: Psikoloji literatüründe mitolojinin kullanılması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 537-569. http: 1. Erişim adresi: http://humanum. online.fr/Site/Mythes/figureicare.htm
• Hagen, R.M ve Hagen, R. (2000). Bruegel:The cpmplete paintings. Taschen.
• Kanter, B. (2009).Servet-i Fünûn edebiyatı romanlarında aile, kadın ve çocuk [Yayımlanmamış doktora tezi] Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koçak, O. (1996). Kaptırılmış ideal: Mai ve Siyah üzerine psikanalitik bir deneme. Toplum ve Bilim, 70, 94-152.
• Leeming, D.A. (2009). Creation myths of the world: an encyclopedia (2nd Edition) Bloomsbury.
• Rank, O. (2016). Kahramanın doğuş miti: Mitolojinin psikolojik yorumu (G. Yavaş, Çev.) Pinhan.
• Salis, G. (2016). The Icarus complex: The Influence of the Greek myth of Icarus and Daedalus in 20th century literature. Galaxy: An International Multidisciplinary Research Journal, 5(4), 37-52.
• Saydam, M.B. (2011). Deli Dumrul’un bilinci: Türk-İslam ruhu üzerine bir kültür psikolojisi denemesi (2. Baskı) Metis.
• Saydam, M.B. (2015). Psikomitoloji: ‘Ara-Da-Lığın’ bir karmaşa olarak inşası. Doğu Batı, 18(71), 33-79.
• Saydam, M.B. (2018). Psikomitoloji kavramlar/kuramlar. M. Bilgin Saydam ve H. Kızıltan (Ed.), Psikomitoloji: İnsanı öykülerinde aramak-1 içinde (s. 10-47) İthaki.
• Saydam, M.B. (2023). Oidipus-psikomitoloji: Psikanalitik ve klinik yorumlar. Yapı Kredi.
• Sperber, M.A. (1969). Albert Camus: Camus’ The Fall: The Icarus complex. The Johns Hopkins University Press, 26(3), 269-280.
• Uşaklıgil, H.Z. (2004). Mai ve siyah ( E. Doğan,Haz.) Özgür.