DTCF Sergi Salonu’nda Davulu Elinde Şaman Mankeninin Etnografik Analizi

Yıl 2024, Cilt: 30 Sayı: 120, 891 - 916, 01.11.2024

Anastasiia Zherdieva , İskender Yıldırım

https://doi.org/10.22559/folklor.2763

Öz

Bu çalışmanın konusu, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde (DTCF)
bulunan bir şaman başlığı, kıyafeti, davulu ve tokmağının analizidir. Bugüne kadar bu
eşyaların hangi etnik gruba ait olduğu bilinmiyordu. Bu makalenin amacı, bu objelerin
Türkiye’ye nereden, ne zaman ve hangi sebeple geldiğini ortaya koymak ve Rusya
bilim insanlarının teorilerine dayanarak şamanın kıyafetindeki detayların ve davulun
üzerindeki çizimlerin ritüelistik önemini yorumlamaya çalışmaktır. Araştırmalar sonucu,
SSCB’nin davulu elinde şaman mankenini 1929’da Türkiye Cumhuriyeti’ne hediye
ettiği ve karşılığında Türkiye Cumhuriyeti’nin 1930’da bir derviş kostümünü SSCB’e
gönderdiği ortaya çıkmıştır. Bu çalışma sırasında AEM’in 1942 yılında davulu elinde şa-
man mankenini eğitim-öğretim amacıyla DTCF’ye verdiği tespit edilmiştir. Şamanizm
konusunda tanınmış bir uzman olan Mihaly Hoppal, 1999 yılında DTCF’ye ziyarette
bulunmuştur. Ziyareti sırasında Hoppal, bu şaman mankenini görmüş ve sonrasında bu
malzemeleri bir çalışmasında yorumlamıştır. Bu makalede Hoppal’ın davulla ilgili çalışırken
onun etnik kökenini yanlış belirlediği tespit edilmiş ve Hoppal’ın davul çizimleriyle ilgili analizi
de ayrıca tartışılmıştır. Şamanın kıyafetlerinin ve davulunun Hakas
kültürüne (Kaçlar ve Sagaylar) ait olduğu tespit edilmiştir. Şaman davulunun ön ve arka
yüzleri detaylı olarak tanımlanmış ve analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

şaman kıyafeti, şaman başlığı, şaman davulu, Hakaslar, mitolojik inanışlar

Etik Beyan

Araştırma ve yayın etiği beyanı: Bu makale tamamıyla özgün bir araştırma olarak planlanmış, yürütülmüş ve sonuçları ile raporlaştırıldıktan sonra ilgili dergiye gönderilmiştir. Araştırma herhangi bir sempozyum, kongre vb. sunulmamış ya da başka bir dergiye değerlendirilmek üzere gönderilmemiştir. Yazar, araştırma sürecinde etik ilke ve kurallara uymuştur. Yazarların makaleye katkı oranları: Birinci yazar %50, ikinci yazar %50. Etik komite onayı: Çalışmada etik kurul iznine gerek yoktur. Finansal destek: Çalışmada finansal destek alınmamıştır. Çıkar çatışması: Çalışmada potansiyel çıkar çatışması bulunmamaktadır.

The Ethnographic Analysis of the Shaman’s Manikin with the Drum, Located at the DTCF Exhibition Hall

Öz

The subject of this study is a shaman’s headdress, costume, drum, and drumstick, which
are housed at Ankara University in the Faculty of Language, History, and Geography
(DTCF). Until recently, the ethnic origins of these items were unknown. The aim of this
article is to investigate where, when and for what purpose these objects were brought to
Turkey and, based on the theories of Russian scholars, to analyze the ritual significance
of the details of the shaman’s clothing and the drawings on the drum. During the research,
it was discovered that the USSR presented the shaman mannequin and drum to
Turkey in 1929 and in exchange, the Republic of Turkey gifted dervish clothing in 1930.
It was confirmed that, ithe Ethnographic Museum in Ankara donated the shaman mannequin
and drum to DTCF for educational purposes in 1942. In 1999, Mihály Hoppál,
a renowned expert on shamanism, visited DTCF. During his visit, Hoppál examined the
shaman mannequin and drum, later interpreting these items in his book Shamanism in
Eurasia. This article argues that Hoppál misidentified the ethnicity of the drum and disputes
his analysis of the drum’s drawings. It was determined that the shaman’s clothing
and drum belonged to the Khakas culture, specifically to the Kachin and Sagai ethnic
groups. Both the front and back of the shaman’s drum were analyzed.

Anahtar Kelimeler

shaman costume, shaman keaddress, shaman drum, Khakas, mythological beliefs

Etik Beyan

Research and publication ethics statement: This is a research article, containing original data, and it has not been previously published or submitted to any other outlet for publication. The author followed ethical principles and rules during the research process. Contribution rates of authors to the article: First author %50, second author %50. Ethics committee approval: Ethics committee approval is not required for the study. Support statement: No financial support was received for the study. Statement of interest: There is no conflict of interest between the authors of this article.

Kaynakça

• Alekseev, N. (1984). Sibirya’nın Türkçe konuşan halklarının şamanizmi. Alansal karşılaştırmalı çalışma deneyimi. Nauka.
• Basilov, V. (1984). Ruhlar tarafından seçilen. Politizdat.
• Biçeldey, U., Anai-Khaak, D. ve Byrynnay, S. (2019). Tuva Millî Müzesi fonlarındaki şaman davulları koleksiyonu. Novıye İssledovaniya Tuvı, 2, 151-160.
• Blagova, G. (2008). Nikalay Samoyloviç: Bilimsel yazışmalar. Biyografi. Vostoçnaya literatura.
• Burnakov, V. (2020). Fetishes of tos in the traditional worldview of Khakass (End of the 19th - the Middle of the 20th Century). IAET SB RAS Publishing.
• Butanayev, V. (1992). Hakas şamanlarının hizmet tös ruhları. İzvestiya SO AN SSSR. İstoriya, Filosofiya i Filologiya, 1, 54-58.
• Butanayev, V. (1995). Hakaslar: Etnografik bir yazı. İnsan.
• Butanayev, V. (2006). Hongoray geleneksel şamanizmi. Hakas Devlet Üniversitesi Yayınevi.
• Dırenkova, N. (2012). Altay-Sayan bölgesindeki Türkler: Makaleler ve etnografik materyaller. Nauka.
• Funk, D. (2005). Şamanların ve hikâye anlatıcılarının dünyaları. Nauka.
• Hoppal, M. (2009). Avrasya’da şamanlar. Iskry.
• Hoppal, M. (2012). Avrasya’da şamanlar. Yapı Kredi.
• Işın, E. (2003). Elemterefiş. Anadolu’da büyü ve inanışlar. Yapı Kredi Kültür Sanat.
• İvanov, S. (1954). Tarihi bir kaynak olarak Sibirya halklarının süslenmesi. XIX - XX yüzyılın başlarındaki malzemeler üzerine. Nauka.
• İvanov, S. (1955). Altay-sayan platosu halklarının antik kült nesnelerindeki imgelerin anlamı hakkındaki soruya. Sbornik Muzeya Antropologii i Etnografii, 19,165-264.
• İvanov, S. (1979). Altay, Hakas ve Sibirya Tatarlarının heykelleri. Nauka.
• Karaduman, H. (2016). Ulus-devlet bağlamında belgelerle ankara etnografya müzesi’nin kuruluşu ve millî müze. Bilgin Kültür Sanat.
• Katanov, N. (1890). Minusinsk Tatarları tarafından tarif edildiği şekliyle bir şaman davulu ve tokmağı. İzvestiya Tomskogo Universiteta, 2, 237-239.
• Katanov, N. (1893). N. F. Katanov’un Sibirya ve Doğu Türkistan’dan Mektupları. Prilojeniye k Tomu Zapisok İAN, 3, 1-113.
• Katanov, N. (1907). Türk boylarının halk edebiyatından örnekler. Uryanhaylar (Soyotlar), Abakan Tatarları ve Karagasların ağızları. Akademiya Nauk.
• Mazay, L. (2014). Manifestation of shaman neotraditionalism in the Republic of Khakassia. Vestnik Buryatskogo Gosudarstvennogo Universiteta, 6(1), 138-141.
• Mazay, L. (2013). Şamanı davulun anlamı ve hakas kültüründekı̇ ı̇şlevlerı̇. Vestnik Hakasskogo Gosudarstvennogo Universiteta, 3, 87-89.
• Potapov, L. (1981). Etnografik koleksiyonların eşsiz bir konusu olarak kaçların şaman davulu. Materialnaya Kultura i Mifologiya: Sbornik MAE, 36, 125-137.
• Prokofyeva, E. (1961). Şaman davulları. M. Levin, L. Potapov (Ed.) İstoriko-Etnografiçeskiy Atlas Sibirii içinde (s. 435-492).
• Prokofyeva, E. (1971). Sibirya halklarının şaman kıyafetleri. Religioznıye Predstavleniya i Obryadı Narodov Sibiri v XIX - naçale XX veka, 27, 5-100.
• Suhovskiy, V. (1901). Minusinskom Okruge/Minusinsk bölgesinde şamanizm üzerine. İzvestiya Obşçestva Arheologii, İstorii i Etnografii, 17, 1-9.
• Tıjnov, P. (1902). Hastalar üzerinde kamlama. Eniseyskie Eparhialnıye Vedomosti, 11(12), 339-344. Tugujekova, V. (2008). Khakass Ethnic Group at the Turn of the Century (Late 20th-Early 21st Centuries). Khakass book publishing house.
• Yusupova, T. ve Kozintcev, M. (2024). Everywhere was i greeted with great courtesy: V.V. Bartold’s research visit to Turkey on the pages of his 1926 Constantinople diary. Pis’mennye Pamiatniki Vostoka, 21(2), 87-104.