The Image of the “Chaotic Child” in Folk Beliefs and Rituals

Yıl 2025, Cilt: 31 Sayı: 121, 49 - 68, 01.02.2025

Serdar Gürçay , Alev Duran

https://doi.org/10.22559/folklor.2682

Öz

The concept of childhood is a multifaceted one, both cross-culturally and within
national cultures. Perspectives associated with this concept have varied across
historical processes and different geographical regions. In the past, children were
often perceived as anonymous, uncategorized beings, frequently considered
equivalent to adults. However, in contemporary societies, children are viewed as
valuable individuals, nurtured and educated with care as the adults of the future,
with all available resources used to meet their needs to the fullest extent. The
subject and aim of our study, which evaluates data obtained through qualitative
research and document analysis, is to explore the image of the child that emerges
in folk beliefs, narratives, and rituals from a broad perspective. To achieve this, a
comparative approach has been adopted, examining the depiction of children from
the past to the present and in comparison with Western societies. In order to make
this distinction, the image of the child has been analyzed as a recurring and varied
motif in folk narratives, such as the Dede Korkut Kitabı, which reflects the Turkish
identity of the Middle Ages, and the Alevi-Bektashi velayetname (hagiographies),
which provide a realistic portrayal of the traditional perspective. Doubtlessly,
although a wide range of sources can be consulted to critically examine the image
of the child, for the specific objectives of this study, two primary sources have
been selected to facilitate a historical analysis. In our study, after the introduction,
definitions and evaluations regarding the chaotic image of the child are provided.
Then, the perspectives of societies, considered traditional, towards this image are
examined, and the place and significance of the child image in transition rituals
such as birth, circumcision, marriage, and death are deepened with examples.
Later, the role and status of the child encountered in oral folk narratives, which
are records of popular beliefs and rituals, are examined in detail. Understanding
the changes in the concept of childhood throughout history and their effects on
this concept is considered crucial for the future of societies. In this context, we
believe that harmonizing tradition with globalization will positively contribute to
the construction of society’s future.

Anahtar Kelimeler

child, ritual, folk belief, image, chaotic

Halk İnanışlarında ve Ritüellerinde Kaotik Çocuk İmgesi

Öz

Çocuk, kültürler arası ve aynı zamanda ulusal kültüre özgü çok yönlü bir kavramdır.
Bu kavramla ilintili bakış açıları tarihsel süreçler içerisinde, başka coğrafyalarda
farklılıklar göstermektedir. Geçmişte çocuklar, kimliksiz ayrıca kategorize
edilmeyen ve çoğu zaman bir yetişkinle eş değer olarak görülürken günümüz
toplumlarında çocukların, geleceğin yetişkinleri olarak özenle yetiştirilen, eğitilen ve
eldeki imkânların en üst seviyede kullanılarak tüm gereksinimleri karşılanmaya
çalışılan değerli bireyler oldukları görülmektedir. Nitel araştırma ve doküman tarama
yöntemiyle elde edilen verileri değerlendirdiğimiz çalışmamızın konusu ve
amacı, halk inanışları, anlatı ve ritüellerinde karşımıza çıkan çocuk imgelemini
geniş bir yelpazede değerlendirmektir. Bu amaçla geçmişten günümüze ve Batı
toplumlarıyla da mukayeseli olarak bir yol izlenmiştir. Bu ayrımı yapabilmek adına
çocuk imgesi, Orta Çağ’da Türk kimliğini yansıtan ve geleneğin bakış açısını
gerçekçi biçimde veren temel eserlerden Dede Korkut Kitabı, Alevi-Bektaşi
velayetnameleri gibi halk anlatılarında da çeşitli şekillerde ve sıklıkla karşımıza çıkan
bir imge olarak ele alınmıştır. Elbette çocuk imgesini değerlendirmek için pek çok
farklı kaynağa başvurulabilir ancak çalışmamızın amacı doğrultusunda tarihsel
boyutuyla analiz edebilmek amacıyla bu iki kaynaktan istifade edilmiştir.
Çalışmamızda giriş bölümünün ardından kaotik çocuk imgesi hakkında tanım ve
değerlendirmeler yapılmıştır. Ardından geleneksel olarak addedilen toplumların bu
imgeye bakışları irdelenmiş, hayatın en önemli eşiklerinden olan doğum, sünnet, evlenme,
ölüm gibi geçiş ritüellerinde çocuk imgesinin yeri ve önemi hakkında örneklerle
derinleştirilmiştir. Daha sonra halk inanış ve ritüellerinin kayıtları olan sözlü halk
anlatılarında karşılaşılan çocuğun rolü ve statüsü mercek altına alınmıştır. Çocuk
ve çocukluk kavramının tarihsel süreç içerisinde yaşadığı değişimlerin ve bunların
kavram üzerindeki etkilerinin doğru bir şekilde anlaşılması, toplumların geleceği
açısından oldukça önemli görülmektedir. Bu bağlamda geleneğin küreselleşme ile
uyumlu bağlanması neticesinde ortaya çıkacak harmoninin, toplumun da geleceğinin
inşasına olumlu yönde katkı sağlayacağı kanısındayız.

Anahtar Kelimeler

çocuk, ritüel, halk inanışı, imge, kaotik

Etik Beyan

Araştırma ve yayın etiği beyanı: Bu makale, orijinal veriler temelinde hazırlanmış özgün bir araştırma makalesidir. Yazarlar, araştırma ve yayım sürecinde etik ilkelere ve kurallara uymuşlardır. Çalışma, S. Gürçay tarafından 5. Uluslararası Çok Disiplinli Çocuk Çalışmaları Kongresi, Ankara, Türkiye, 6 - 07 Aralık 2023'te sözlü bildiri olarak sunulan çalışmanın geliştirilmiş halidir. Yazarların makaleye katkı oranları: Birinci Yazar %60, İkinci Yazar %40. Etik komite onayı: Çalışmada etik kurul iznine gerek yoktur. Finansal destek: Çalışmada finansal destek alınmamıştır. Çıkar çatışması: Çalışmada potansiyel çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Kaynakça

• Adél, V. (2017). Hungarian folk customs and traditions. Civic Review,13, 371–387.
• Aksoy, Ö. A. (1995). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 2. İnkılap.
• Araz, Y. (2000). Osmanlı toplumda çocuk olmak. Haz. Kemal Yavuz, TDK.
• Aries, P. (1962). Centuries of childhood a social history of family life. Vintage Books.
• Baldick, J. (2011). Hayvan ve Şaman Orta Asya’nın antik dinleri. (N. Şahin, Çev) Hil.
• Batuk, C. (2013). Din ve müzik: Dinler tarihi bağlamında din-müzik ilişkisine genel bir bakış denemesi.
• Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35(35), 45-70.
• Binyazar, A. (1996). Dede Korkut. Yapı Kredi.
• Boratav, P. N. (1999). 100 soruda Türk folkloru. Gerçek.
• Bruhl, L. (2016). İlkel toplumlarda mistik deneyim ve simgeler. Doğu-Batı.
• Burkett W. (1999). İlkçağ gizem tapıları. (S. Şener, Çev.) İmge.
• Çavuşoğlu, H. (2013). Çocuk sağlığı hemşireliği. Sistem Ofset.
• Delaney, C. (2012). Tohum ve toprak (Türk köy toplumunda cinsiyet ve kozmoloji) İletişim.
• Düzgün, Ü. Kara (2007). Başkurt destanlarının tipolojisi [Yayınlanmamış doktora tezi] Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm. İmge.
• Eliade, M. (2002). Mitlerin özellikleri. (S. Rifat, Çev.) Om.
• Elkind, D. (1999). Çocuk ve toplum gelişim ve eğitim üzerine denemeler. (D. Öngen, Çev.) Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2020). Divanu Lugati’t-Türk’teki şiirler ve atasözleri. Bilge Kültür Sanat.
• Ergin, M. (1971). Dede Korkut kitabı. MEB.
• Ergin, M. (1989). Dede Korkut kitabı. C. I. TDK.
• Ergin, M. (1994). Dede Korkut kitabı. TDK.
• Erkut, Z., Balcı, S. ve Yıldız, S. (2017). Tarihsel süreç içinde çocuk. Çocuk ve Medeniyet, 2(3), 17-28.
• Güçlü, S. (2016). Çocukluk ve çocukluğun sosyolojisi bağlamında çocuk hakları. Sosyoloji Dergisi, 1-22. https://www.Bbc.Com/Turkce/Haberler-Dunya-43920640, (Erişim Tarihi: 11.01.2023).
• İnal, K. (2007). Modernizm ve çocuk-geleneksel, modern ve postmodern çocukluk imgeleri. Sobil.
• İnal, K. (2017). Çocuk hakları ve siyaset. Yeni İnsan.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün Şamanizm, materyaller ve araştırmalar. TTK.
• Kılıç, E. (2010). Osmaniye ili Düziçi ilçesi halk kültüründe halk inançları, bayramlar ve törenler. (Yüksek lisans tezi) Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kızılçelik, S. ve Erjem, Y. (1994), Açıklamalı sosyoloji terimler sözlüğü. Atilla Kitapevi.
• Kocaer, Ü. (2006). Hekim ve hemşirelerin çocuk istismarı ve ihmaline yönelik farkındalık düzeyleri [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi] Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Koçak, M. (2021). Karay Türkleri’nde ‘çocuk’ ile ilgili ritüeller. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (Türklad), 5(2), 313-324.
• Korkmaz, A. (2004), Tabular ve tuhaf âdetler. Aykırı.
• Köksal, M. F. (2018). Sultan Şücaeddin velayetnamesi, (tenkitli metin). Alevilik Araştırmaları Dergisi Yayınları.
• Lambert, T. (2008). A brief history of children. A World History Encyclopedia. http://www.localhistories. org/children.htm (Erişim Tarihi: 18.03.2019).
• Marlow, D. R. (1977). Textbook of pediatric nursing. W.B. Saunders Co.
• Nasıroğlu, S. (2014). Çocuk istismarında rehabilitasyon ve tedavi merkezleri. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 6(1), 67-78.
• NTV (2010). Mitoloji başvuru kitapları. NTV Yayınları.
• Örnek, S. V. (1979). Geleneksel kültürümüzde çocuk. Saim Toraman Matbaası.
• Örnek, S. V. (2016). Türk halkbilimi. Bilgesu.
• Özcan, Ö. (2017). Orta Çağ’dan erken modern döneme çocukluğun tarihsel gelişimi. Çocuk ve Medeniyet, 2(4), 91-126.
• Petekçi, A. (1962). Bozkır’da çocuk hastalıkları tedavisi. Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, 155, 2743-2746.
• Rosenberg, D. (2003). Dünya mitolojisi. İmge.
• Taşkın, Ö. Ö. (2006). Velayette çocuğun yüksek yararı ilkesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Törüner, E. K ve Büyükgönenç L. (2012). Çocuk sağlığı-temel hemşirelik yaklaşımları. Gökçe.
• Türkoğlu, S. (1997). Osmanlı sarayında çocuk. B. Onur (Yay. Haz.) Çocuk Kültürü 1. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri İçinde (s. 105-123) Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Yalom, İ. D. (2009). Ölüm korkusunu yenmek. Kabalcı.
• Yapıcı, M. ve Yapıcı, Ş. (2004). Bir değer olarak çocukluk. Üniversite ve Toplum Bilim, Eğitim ve Düşünce Dergisi, e-dergi, 4(4). http://www.universite-toplum.org/text.php3?id=205 (Erişim Tarihi 18.03.2019).
• Yeniay, Şerife vd. (2022). Türk kültüründeki ölüm algısının tabu ve kaçınma bağlamında cenaze törenlerine etkileri, Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 6(2), 237-249.
• Yeşil, A. (2017). Anadolu’da çocuk yetiştirme kültürü. Hükümdar.
• Yolcu, M. A. ve Aça, M. (2019). Geleneksel ekolojik bilgi ve folklor. folklor/edebiyat, 25(100), 861- 871.
• Yurdakök, M. (2016). Anadolu’da çocuk hekimliğinin 12.000 yıllık öyküsü. Güneş Tıp.