From Oral Memory to Archival Documents: The Transformation of Deli Şükrü’s Exile Story into a Folk Song

Yıl 2025, Cilt: 31 Sayı: 121, 85 - 118, 01.02.2025

Muhammed Avşar

https://doi.org/10.22559/folklor.3836

Öz

It is possible to find the character, emotional richness and cultural codes of
Turkish society in folk songs, which are the product of thousands of years
of oral tradition. Reşadiye region is unique in its region with its richness of
folk songs and its unique melody structure. One of these original folk songs
performed in the region is ‘Deli Şükrü’ in the form of a folk song with a story.
The folk song, which is registered in the TRT Repertory with the number 2640,
was sung after Deli Şükrü was sent into exile. Since the first singer of the folk
song is not known, it has become anonymous. This study has emerged with
the idea of tracing the hero of the folk song on the basis of the folk song ‘Deli
Şükrü’ and its story. In this direction, a comprehensive research was conducted
in the Ottoman Archives based on the name Reşit Pasha mentioned in the folk
song. As a matter of fact, at the end of the research, all the documents related
to Deli Şükrü in the Ottoman Archives were reached. The documents were
obtained by online scanning method and translated into today’s alphabet. The
evaluation of Deli Şükrü, who is known as ‘the madman of the rich and saint
of the poor’ in the popular memory, as a gang leader in official documents
constituted the problem situation and the starting point of this study. In the
study, it is aimed to reach the most accurate information about the folk song
and its hero by comparing the data in archival documents with the stories
about Deli Şükrü in folk imagination. During the research, literature review
and interview methods were utilised. In particular, an oral history study was
conducted with Deli Şükrü›s family members or people who have a good
knowledge of the subject, and an interdisciplinary study was carried out by
comparing the data obtained with official history records. In the light of the
information obtained; many data about Deli Şükrü that remained in the dark
were brought to light.

Anahtar Kelimeler

Deli Sukru, folk song with story, oral history, official history, folk literature

Sözlü Bellekten Arşiv Belgelerine: Deli Şükrü’nün Sürgün Hikâyesinin Türküye Dönüşümü

Öz

Binlerce yıllık sözlü geleneğin ürünü olan türkülerde, Türk toplumunun karakterini,
duygusal zenginliğini ve kültürel kodlarını bulmak mümkündür. Reşadiye
yöresi, türkü zenginliği ve kendine özgü ezgi yapısıyla bulunduğu bölgede özgünlük
taşımaktadır. Yörede icra edilen bu özgün türkülerden biri de hikâyeli türkü
formundaki “Deli Şükrü”dür. TRT Repertuvarında 2640 numarasıyla kayıtlı olan
türkü Deli Şükrü’nün sürgüne gönderilmesi üzerine yakılmıştır. Türkünün ilk söyleyicisi
bilinmediği için türkü anonimleşmiştir. Bu çalışma, “Deli Şükrü” türküsü
ve hikâyesi temelinde türkünün kahramanının izinin sürülmesi düşüncesiyle ortaya
çıkmıştır. Bu doğrultuda, türküde geçen Reşit Paşa isminden hareketle Osmanlı
Arşivlerinde kapsamlı bir araştırma yapılmıştır. Nitekim araştırmalar sonunda
Osmanlı Arşivindeki Deli Şükrü’yle ilgili bütün belgelere ulaşılmıştır. Belgeler
çevrimiçi tarama yöntemi ile elde edilerek günümüz alfabesine çevrilmiştir. Halk
belleğinde “zenginin delisi, fakirin velisi” olarak bilinen Deli Şükrü’nün, resmî
belgelerde bir çete reisi olarak değerlendirilmesi bu çalışmanın problem durumunu ve
hareket noktasını oluşturmuştur. Çalışmada; Deli Şükrü’yle ilgili halk muhayyilesinde
anlatılanlarla arşiv belgelerindeki verileri mukayese ederek türkü ve
kahramanıyla ilgili en doğru bilgilere ulaşmak amaçlanmıştır. Araştırma esnasında kaynak
taraması ve görüşme yöntemlerinden faydalanılmıştır. Özellikle Deli
Şükrü’nün soyundan gelen ya da meseleye hâkim kişilerle sözlü tarih çalışması
yapılmış, elde edilen veriler resmî tarih kayıtlarıyla mukayese edilerek disiplinler
arası bir çalışma yürütülmüştür. Elde edilen bilgiler ışığında; Deli Şükrü hakkında
karanlıkta kalan birçok verinin gün yüzüne çıkması sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Deli Şükrü, hikâyeli türkü, sözlü tarih, resmî tarih, halk edebiyatı

Etik Beyan

Araştırma ve yayın etiği beyanı: Bu çalışmanın özet metni, bire bir aynı olmamakla birlikte, 21-23 Mart 2024 tarihlerinde Ankara Müzik ve Güzel Sanatlar Üniversitesi tarafından düzenlenen “I. Uluslararası Bilim, Sanat ve Toplumda Âşıklık Geleneği Sempozyumu- Âşık Veysel” adlı bilimsel toplantının Bildiri Özet Kitabı’nda yer almış ancak çalışmanın tam metni hiçbir kitap, dergi ya da akademik mecrada yayımlanmamıştır. Ayrıca yazar, araştırma sürecinde etik ilkelere ve kurallara uymuştur. Yazarların katkı düzeyleri: Makale tek yazarlıdır, yazarın katkı düzeyi %100’dür. Etik komite onayı: Bu çalışma için Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurulunun 10.04.2024 tarihindeki 14 numaralı oturumunun 14.07 sayılı kararı ile etik kurul izni alınmıştır. Finansal destek: Çalışmada finansal destek alınmamıştır. Çıkar çatışması: Çalışmada potansiyel çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Kaynakça

• Aşkun, V. C. (1945). Eski Sivas valilerinden Reşid Akif Paşa. Yayla Dergisi, (34-35), 7.
• Bahar, M (1978). Deli Şükrü. Metin plak müzik.
• Boratav, P. N. (1995). 100 soruda Türk halk edebiyatı. Gerçek.
• Carr, E. H. (1993). Tarih nedir? (M. G. Göktürk, Çev.) İletişim.
• Counce, S. (2001). Sözlü tarih ve yerel tarihçi (B. B. Can, A. Yalçınkaya, Çev.) Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Çakır, C. (2020). Osmanlı nüfus defterlerinde Reşadiye (1835-1843) Vav Medya.
• Çebi, S. (2000). Ordu şehri hakkında derlemeler, hatıralar. Orsev.
• Çevik, M. (2013). Türkü ve algı- Türkü kültüründe değişim süreci. Ürün.
• Çevik, M. (2022). Türkü çözümlemeleri. Ürün.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık tarzı kültür geleneği ve destan türü. Akçağ.
• Dorson, R. (2006). Günümüz folklor kuramları. (S. Gürçayır, Y. Özay, Çev.) Geleneksel.
• Elçin, Ş. (1986). Halk edebiyatına giriş. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Ersoy, R. (2004). Sözlü kültür ortamı kaynaklarının medyada kullanımı bağlamında Gaziantep’te nevruzla ilgili bir inancın dansa dönüştürülmesi serüveni. TÜBAR, (16), 85- 94.
• Ersoy, R. (2009). Sözlü tarih folklor ilişkisi Baraklar örneği. Akçağ.
• Goody, J. ( 1977) The Domestication of the savage mind. Cambridge University Press.
• Gökdemir, O. (2011). Tarih yazımında iki yeni yaklaşım: sözlü ve yerel tarih (A. Şimşek, Ed.) Tarih nasıl yazılır? Tarih yazımı için çağdaş bir metodoloji içinde (s. 199- 222) Tarihçi Kitabevi.
• Gül, A. (2017) 1893 sayımına göre Mamüratül- Aziz vilayetinin nüfus ve etnik yapısı. AKRA Uluslararası Kültür, Sanat, Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi, (12), 77- 97.
• Kayabaşı, R. G. (2018). Saza vuran sözler. Kömen.
• Kaya, D. (1999). Anonim halk şiiri. Akçağ.
• Koyuncu, H. (1991). Reşadiye yöresi türkülerinden Deli Şükrü ve öyküsü. TKA Dergisi, (2), 44.
• Koyuncu, H. (2010). Öyküleriyle türkülerimiz Tokat yöresi. Arı Ofset.
• Küçük, Y. (2006). Doğu Karadeniz bölgesi eşkıya ve kabadayıları. Serander.
• Köprülü, F. (1943). Anadolu Selçukluları tarihinin yerli kaynakları. Belleten, 7 (27), 379- 521.
• Ong, W. (2014). Sözlü ve yazılı kültür/ sözün teknolojileşmesi, (S. P. Banon, Çev.) Metis.
• Özbek, M. (1981). Folklor ve türkülerimiz. Ötüken.
• Öztelli, C. (1972). Halk türküleri/ evlerinin önü. Hürriyet.
• RKKHGB (1998). Türkiye Cumhuriyeti’nin 75. yılında dünden bugüne Reşadiye. Reşadiye Kaymakamlığı Köylere Hizmet Götürme Birliği.
• Thompson, P. (1999). Geçmişin sesi: Sözlü tarih (Ş. Layıkel, Çev.) Tarih Vakfı Yurt.
• Timurtaş, F. K.(1964). Osmanlıca grameri. İ.Ü. Edebiyat Fakültesi.
• Togan, Z. V. (1985). Tarihte usul. Enderun.
• TRT (2006). Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi 1-2. TRT Müzik Dairesi Yayını.
• Turhan, S, Adıgüzel, S. (2008). Tokat türküleri ve oyun havaları. Cem Veb Ofset.
• Uzunöz, E. (2019). Tokat türküleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Üçer, M. (1989). Sivas’ın ünlü valilerinden: Reşit Akif Paşa (1862-1920) Sivas Kültür-Sanat Dergisi, (4),13.
• Yakıcı, A. (2007). Halk şiirinde türkü. Akçağ.
• Yakıcı, A. (2009). Ozan Dili Çevik Olur. Gazi.
• Yapıcı, S. (2009). Osmanlı salnamelerinde Harput (1869- 1908) Örnek Matbaası.
• Yıldırım, D. (1989). Sözlü gelenek kültürü. Milli Folklor, 1 (1), 6-7.
• Yıldırım, D. (1989). Sözlü kültür ve folklor kavramları üzerine düşünceler. Milli Folklor, 1(3), 16-17.
• Yıldırım, D. (1998). Tarih yazımı ve sözlü ortam kaynakları. Türk bitiği içinde. Akçağ.
• Yıldırım, D. (2000). Türk özel kültüründe süreklilik “Osmanlı hanedanlığı döneminden cumhuriyete”. Türkbilig, (1), 32-45.
• Yıldırım, D. (2004). Sözel tarih belgesi: Sözel tarih metinleri. Türkbilig, (8), 131- 154.
• Yıldırım, V. (1999). Halk edebiyatında kahramanlık öğelerinin müziğe yansıması Köroğlu-Kozanoğlu Dadaloğlu. Toplum Bilim, (9), 25-30.
• Sözlü Kaynaklar:KK.1: Ender Aldemir (Deli Şükrü’nün torunu), lise mezunu, 76 yaşında, görüşme tarihi ve yeri: 21 Mayıs 2024/ Tokat.
• KK.2: Cafer Aldemir (Deli Şükrü’nün torunu), lise mezunu, 66 yaşında, emekli memur, görüşme tarihi ve yeri: 17 Mart 2024/ Reşadiye.
• KK.3: Hayrettin Aldemir, 81 yaşında, lisans mezunu, emekli öğretmen, görüşme tarihi ve yeri: 17 Mart 2024/ Reşadiye.
• KK.4: Kamil Aldemir, 76 yaşında, ortaokul mezunu, emekli memur, görüşme tarihi ve yeri: 17 Mart 2024/ Reşadiye.
• KK.5: Mustafa Yıldırım, 76 yaşında, lisans mezunu, emekli öğretmen, görüşme tarihi ve yeri: 22 Ağustos 2024/ Reşadiye.
• KK.6: Hakan Baş, 47 yaşında, doktora, öğretim üyesi-bestekâr, görüşme tarihi ve yeri: 27 Temmuz 2024/ Tokat.
• KK.7: Necdet Kurt, 60 yaşında, doktora, müzikolog, görüşme tarihi ve yeri: 28 Temmuz 2024/ Tokat.
• Elektronik Kaynaklar: URL.1: https://tr.wikipedia.org/wiki/Re%C5%9Fid_Akif_Pa%C5%9Fa#cite_note-3 (Erişim tarihi: 10.07.2024).
• URL-2: https://www.repertukul.com/GONAKLAR-YAPTIRDIM-UZUN-CARSIYA-2640 (Erişim tarihi: 15.07.2024).
• URL-3: https://www.youtube.com/watch?v=aHIpxeYuTK0 (Video) (Erişim tarihi: 25.07.2024).
• URL-4: https://www.youtube.com/watch?v=D9Z1miRVMWo (Video) (Erişim tarihi: 25.07.2024).
• URL-5: sozluk.gov.tr
• Arşiv Kaynakları: T.C. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu (DH-TMIK.M). 155-25-1, 2, 3, 4, 5, 6, H-18-07-1321
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO), 2510 – 188222, 1 H-17-12-1322
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO), 2527 – 189471- 1,2, H-08-01-1323
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO), 2529 - 189603-1,2, H-11-01-1323
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu (DH-TMIK.M). 941 – 60- 1, 2, 3, 4, 5, H-19-01-1323
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD). 1813-14, 1, 2, 3, 4, 5, 6,7, H-09-07-1323