Selcen Ergun’un Kar ve Ayı Filminde Ayı Etrafındaki Bazı İnanmalar

Yıl 2025, Cilt: 31 Sayı: 123, 679 - 692, 01.08.2025

Berk Yılmaz

https://doi.org/10.22559/folklor.3857

Öz

İslamiyet öncesi Türk inanışında doğa önemli bir yer tutmakta, etrafında bir tabiat
kültü meydana getirmektedir. Doğanın bir parçası olan; sular, ormanlar, ağaçlar ve
hayvanlar da kült kabul edilmektedir. Türk boyları arasında ayıya karşı saygı ve
korku hisleri beslenmekte; bu hayvanın, insanın atası olduğuna ve içinde kutsal
bir varlık taşıdığına dair inanışlar bulunmaktadır. 2023 yılında gösterime giren,
Selcen Ergun’un yönettiği, senaryosunu da Yeşim Aslan’la kaleme aldığı Kar ve
Ayı filminde İslamiyet öncesi animizm eksenli Türk Şamanizminden İslamiyet
sonrası döneme kadar ayı etrafında oluşturulmuş inanışların izleri bulunmaktadır.
Kar ve Ayı’nın senaryosunun önemli noktalarında doğa büyük bir rol oynamakta;
filmde, ayının ormanın ruhu olduğu ve insana mahsus bazı özellikler taşıdığı, ayı
avlamanın bazı kaçınmalar gerektirmesi gibi ayı kültünden doğan bazı inanmalar
yer almaktadır. Filmdeki karakterlerin kişilik yapılarında da eski Türk inancına dair
kimi izler bulunmaktadır. Ayrıca filmde Saha Türkleri arasında gelenekselleşen
ayı törenini anımsatan bir sahne bulunmaktadır. Kar ve Ayı, bu özellikleri ile
Türk sinemasındaki benzerlerinden ayrılmaktadır. Çalışma bu doğrultuda filmin
insan-doğa ilişkisine yaklaşımını tabiat kültü bağlamında ele almakta ve filmdeki
Şamanizm yansımalarını irdelemektedir.

Anahtar Kelimeler

şamanizm , tabiat kültü , ayı kültü , Türk sineması , Kar ve Ayı

Etik Beyan

Araştırma ve yayın etiği beyanı: Bu makale, orijinal veriler temelinde hazırlanmış özgün bir araştırma makalesidir. Yazar, araştırma ve yayım sürecinde etik ilkelere ve kurallara uymuştur. Yazarların katkı düzeyleri: Birinci yazar %100. Etik komite onayı: Çalışmada etik kurul iznine gerek yoktur. Finansal destek: Çalışmada finansal destek alınmamıştır. Çıkar çatışması: Çalışmada potansiyel çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Certain Beliefs About the Bear in Selcen Ergun’s Movie Sow and the Bear

Öz

Nature holds an important place in ancient Turkic beliefs. In the ancient Turkic
belief system, there is a “cult” centered on nature. Elements of nature such as
water, forests, trees, and animals are also considered sacred and are associated
with this cult. Among Turkic tribes, the bear has been regarded with both reverence
and fear. There are long-standing beliefs that the bear is the ancestor of humans
and carries a sacred essence within itself. The film Snow and the Bear (Kar ve
Ayı), directed by Selcen Ergun and written by Yeşim Aslan and Selcen Ergun, was
released in 2023. The story of the film reflects traces of ancient beliefs surrounding
the bear, extending from the animistic period of Turkic Shamanism to the postIslamic
era. Nature plays a central role in key moments of the film’s narrative. The
movie incorporates various beliefs related to the bear cult, such as the idea that the
bear is the spirit of the forest, that it embodies certain human qualities, and taboos
associated with bear hunting. Additionally, the film reveals traces of ancient Turkic
beliefs in the personality traits of its characters. With these features, Snow and the
Bear distinguishes itself from other works in Turkish cinema. This study examines
the film’s approach to the human–nature relationship within the context of nature
cults and analyzes the reflections of Shamanistic traditions in its narrative.

Anahtar Kelimeler

shamanism , the cult of nature , the bear cult , Turkish cinema , Snow and the Bear

Kaynakça

• Balaban, T. (2013). Amasya efsane, menkabe ve memoratları (derleme-inceleme-metin) [Yayımlanmamış doktora tezi] Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Başkapan, H. (2022). İspir yöresi efsane ve inanç anıları (memoratları) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Bayat, F. (2012). Türk mitolojik sistemi II (Kutsal dişi-mitolojik ana, umay paradigmasında ilkel mitolojik kategoriler-iyeler ve demonoloji) Ötüken.
• Bazancir, R. (2010). Bingöl efsaneleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Boratav, P. N. (2012). Türk mitolojisi-Oğuzların, Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin mitolojisi. BilgeSu.
• Çelik, T. (2020). Uşak’tan derlenen efsaneler üzerine bir inceleme. Paradigma Akademi.
• Çıblak, N. (2005). Mersin Tahtacıları. Ürün.
• Çoruhlu, Y. (1999). Türk mitolojisinin abc’si. Kabalcı.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk mitolojisinin ana hatları. Kabalcı.
• Doğan, O. (2020). Bitlis’ten derlenen efsanelerin psiko-sosyal ve arketipsel tahlili [Yayımlanmamış doktora tezi] Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Duranlı, M. (2004). Yakut efsaneleri [Yayımlanmamış doktora tezi] Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü.
• Duyar, S. (2019). Hayvan düşüncesinin tarih boyunca değişimi ve sinemadaki imajlarda gösterimi [Yayımlanmamış doktora tezi] Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dündar, F. K. (2021). Osmaniye yöresinde efsane ve memoratlar [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Düzen, B. N. (2021). Artvin doğaüstü anlatılarda cazı/ cazi memoratları ve motifsel incelemesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Artvin Çoruh Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Ekmekçi, D. N. (2020). Muş efsaneleri (inceleme-metin) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Elmas, M. (2024). Islık dili kültürünü aktarmada sinemanın rolü: Toplumsal kimlik arayışı ve Sibel filmi. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 17(45), 98-112. https://doi.org/10.12981/mahder.1409065
• Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Ergin, M. (1989). Dede Korkut kitabı I. Türk Tarih Kurumu.
• Ergin Zengin, S. (2021). Av tutkusu: Avlanma, ekofeminizm ve erkeklikler. Moment-Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Kültürel Çalışmalar Dergisi, 8(1), 205-226. https://doi.org/10.17572/mj2021.1.205226
• Ergun, P. (2004). Türk kültüründe ağaç kültü. Atatürk Kültür Merkezi.
• Genç, E. (2023). Yüksel Aksu filmlerinde halk kültürü unsurlarının kullanımı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gölpınarlı, A. (1984). Mesnevî tercemesi ve şerhi. İnkılap ve Aka Kitapevi Basımevi.
• Gündüz Alptürker, İ. (2022). Derviş Zaim’in Devir filminin halk bilimi açısından değerlendirilmesi: Yünüm böğet şenliği. Millî Folklor, 17(135), 119-135.
• Güvenç, A. Ö. (2020). Folklor ve sinema. Ötüken.
• Hallaç, A. T. (2017). Memorat türü ve Adana memoratları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hançerlioğlu, O. (2000). Dünya inançları sözlüğü. Remzi.
• Harva, U. (2014). Altay panteonu mitler, ritüeller, inançlar ve tanrılar (Ö. Suveren, Çev.) Doğu Kütüphanesi.
• Havuz, H. (2018). Artvin ilçe merkez ve köylerinde derlenen memoratların söz varlığı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Artvin Çoruh Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İnan, A. (1976). Eski Türk dini tarihi. Milli Eğitim.
• İnan, A. (1986). Tarihte bugün ve şamanizm (materyaller ve araştırmalar) Türk Tarih Kurumu.
• Kayhan Demir, F. (2023). İnsan-hayvan dostluğu bağlamında sinemada hayvan temsili [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kızıloğlu, M. (2013). Tortum ve köylerinde derlenen memoratlar üzerine bir araştırma [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Killi Yılmaz, G. (2008). Sibirya Türklüğünde Ayı ile İlgili İnanışlar (E. Gürsoy Naskali & H. Oytun Altun, Ed.) Av ve Avcılık Kitabı içinde (433-454), Kitabevi.
• Killi Yılmaz, G. (2023). Saha (Yakut) Bilmecelerinde Ayı: Kültürdilbilimsel Bir İnceleme (V. Koçoğlu Gündoğdu vd., Ed.) Sibirya Çalışmaları 1 içinde (181-200) Nobel Bilimsel Eserler.
• Küçük, A. (2016). Sümela’nın şifresi: Temel” filmi ö rneğinde sinema v e k ültürel k imliğin ifadesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi/ The Journal of International Social Research, 9(44), 159-163.
• Lvova, E. L. vd. (2013). Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri kâinat ve zaman- nesneler dünyası (M. Ergun, Çev.) Kömen.
• Metin Basat, E. (2017). Deli Deli Olma filminde âşıklık geleneği. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], 58, 377-387.
• Olgunsoy, B. (2007). Balıkesir yöresinden derlenmiş bitki ve hayvanlarla ilgili inanış ve uygulamalar üzerine bir araştırma [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Onay, E. (2011). Gölgesizler’de masal, efsane ve büyülü gerçekçilik. Millî Folklor, 23(91), 221-225.
• Ögel, B. (1995). Türk mitolojisi (kaynakları ve açıklamaları ile destanlar). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Pala, C. ve Erdoğdu, E. (2007). Doğası, tarihi ve folkloruyla Simav. Akmat.
• Roux, J. P. (2000). Hayvanlar: Türk ve Moğol dinlerinde öncelikleri. Kavimsel mitler ve av ritüelleri, (Y. Bonnefoy, Haz., L. Yılmaz, Haz., G. Yılmaz, Çev.) Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü içinde (377-381). Dost Kitabevi.
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da kutsal bilgiler ve hayvanlar (A. Kazancıgil & L. Aslan, Çev.) Kabalcı.
• Topaç, T. (2024). Tokat’tan derlenen efsaneler üzerine bir araştırma (inceleme-metin) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Saltaş Korkmaz, E. (2024). Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi halk inanışları (Kars, Ardahan, Artvin) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ardahan Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Sarpkaya, S. (2014). Türk dünyası efsanelerinde ayı tasavvurunun değişim ve dönüşümü. Millî Folklor, 26(101), 149-161.
• Selçuk, A. (2004). Tahtacılar. Yeditepe.
• Soysal, İ. (2021). Mersin halk kültüründe av ve avcılık [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uraz, M. (1994). Türk mitolojisi. Adam Yayınları.
• Yakar, B. (2023). Kemaliye ilçesinde oluşan efsaneler [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yıldız, T. (2012). Piyasadan endüstriye, melodramdan mitolojiye sinemanın yarım kalan hikâyesi: 1950-1980 yılları arasında Türk sineması eleştirisi, Millî Folklor, 24 (96), 148-156.
• Yüksel, G. (2011). Kastamonu efsaneleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Elektronik Kaynaklar: Berger, J. (2013, Haziran 6). Modernliğin abideleri: müzeler, hayvanat bahçeleri (E. Gen, Çev.). E-Skop Sanat Tarihi-Eleştiri Dergisi https://www.e-skop.com/skopbulten/pasajlar-modernligin-abidelerimuzeler-hayvanat-bahce-leri/1316 (Erişim tarihi: 12.05.2024).
• Büte, E. B. (2023, Eylül 10). Selcen Ergun ile Kar ve Ayı Üzerine Söyleşi: karanlık bir masal. Altyazı Dergisi https://altyazi.net/soylesiler/selcen-ergun-ile-kar-ve-ayi-uzerine-soylesi/(Erişim tarihi: 13.05.2024).
• Çalışkan, E. (2023, Eylül 8). Bir atmosfer filmi yaratmak: Selcen Ergun ile Kar ve Ayı üzerine. Bantmag Dergisi https://bantmag.com/selcen-ergun-kar-ve-ayi-roportaj/(Erişim tarihi: 16.05.2024).
• Ergun, S. (2022). Kar ve Ayı [Film]. Başka Sinema. URL-1 https://fest.ucansupurge.org.tr/film/kar-ve-ayi/ (Erişim tarihi: 16.04. 2024).