Kent Distopyasına Doğru: Cesur Yeni İstanbul

Yıl 2025, Cilt: 31 Sayı: 124, 955 - 980, 01.11.2025

Serap Aslan Cobutoğlu

https://doi.org/10.22559/folklor.4997

Öz

Ütopyacı dürtüden beslenerek sanat vasıtasıyla düşünüş biçimini ütopik ve
distopik itkinin ardından yansıtmayı başaran kimi yazarların eserlerinde yitik
cennet, ideal kent, masal ülkesi ideallerine rastlamak mümkündür. Eserlerini
bireysel yahut toplumsal bir ideal arayışına yaslayan bu yazarlar, çoğu kez
ideal sistemi temellendirecekleri mekân tasavvurlarına yönelirler. Dünya üzerinde
“ölüm karşısında umut resimlerini” aktaran kimi eserleri ile ütopyaya kapı aralarken,
aynı zamanda cehennem tasvirleriyle de entropi’nin, dünyada düzensizliğe ve
yıkıma doğru sürüklenişin kent düzlemindeki distopik görüntülerini açığa çıkarırlar.
Toplumsal bağlamın ipuçlarına gönderme yapan kent distopyaları, kent ütopyalarının
aksine ideal yer fikrinden değil “kötü yer” fikrinden hareket eder. Gerçekleşmesi
için fazla kötü olarak tasarlanan bu kurgusal kent tasvirlerinde kültürel
ve politik problemler, siyasi yozlaşma, totaliter yapı, teknolojik ve sosyal kontrol,
ekolojik tehlike, yabancılaşma, öjeni gibi konuların ne tür sonuçlar doğurduğu ve
gelecekteki boyutu öne çıkarılır.
Bir “uyarı” olarak da değerlendirmenin mümkün olduğu distopik anlatılarda yazar,
yaşadığı dönemdeki olumsuz durumlardan yola çıkarak bunların gelecekte yaratabileceği
tehlikeleri anlatmaya ve okurda farkındalık uyandırmaya çalışır. Türk
edebiyatında içinde yaşadığımız modern dünyanın çeşitli kırılma noktalarını ve
zayıflıklarını distopyanın kara gözlüğünden aktaran ve kent özelinde distopyaya kapı
aralayan yazarların 2099 İstanbul’una atfen kaleme aldıkları ve İstanbul
2099 adlı kitapta bir araya getirdikleri öyküleri bu çalışmanın kapsamı içerisindedir.
İstanbul’un nüfus, iklim, ulaşım, teknolojik gelişmeler, kitle iletişim araçları,
yönetim, yozlaşma, toplumsal kaos vb. konularındaki gidişatına dair farkındalık
yaratma sorumluluğundan hareket eden on altı yazar tarafından kurgulanan
öykülerde negatif kent tasarısına dair alternatif bakış açıları önerilmektedir. Bu bağlamda
makalemde, farklı yazarların kaleminden tasarlanan ve kötü gelecek kurgusu
olarak dikkati çeken İstanbul 2099 anlatılarına odaklanmakta, edebi söylemde
İstanbul’a dair açılan karanlık pencereyi Distopya Edebiyatı’nın terim, kavram ve
temaları çerçevesince aralamaktayım.

Anahtar Kelimeler

distopya , distopya edebiyatı , kent , İstanbul

Etik Beyan

Araştırma ve yayın etiği beyanı: Bu makale, orijinal veriler temelinde hazırlanmış özgün bir araştırma makalesidir. Daha önce hiçbir yerde yayımlanmamış olup başka bir yere yayımlanmak üzere gönderilmemiştir. Yazar, araştırma sürecinde etik ilkelere ve kurallara uymuştur. Yazarların katkı düzeyleri: Birinci yazar %100. Etik komite onayı: Bu çalışma için etik kurul onayı gerekmemektedir. Finansal destek: Bu araştırma için herhangi bir finansal destek alınmamıştır.

Towards an Urban Dystopia: Brave New Istanbul

Öz

In the works of some writers, nourished by the utopian impulse and succeeding in
reflecting their way of thinking through art, following the utopian and dystopian
impulse, one can find ideals of a lost paradise, an ideal city, and a fairy-tale land.
These writers, who base their works on an individual or social quest for ideals,
often turn to spatial envisioning on which to base their ideal system. While some
of their works, which portray “pictures of hope in the face of death,” open the
door to utopia, they also reveal, through their depictions of hell, dystopian images
of entropy, the global drift toward disorder and destruction, on the urban plane.
Urban dystopias, which allude to clues about social context, unlike urban utopias,
operate not from the idea of an ideal place but from the idea of a “bad place.”
These fictional depictions of cities, designed to be too bad for real, highlight the
consequences and future implications of cultural and political problems, political
corruption, totalitarianism, technological and social control, ecological hazards,
alienation, and eugenics. In dystopian narratives, which can also be interpreted
as a “warning,” the author, drawing on the negative circumstances of their time,
attempts to explain the dangers these situations could pose in the future and raise
awareness in the reader. This study covers the stories of 2099 Istanbul, written by
Turkish literary writers who portray the various breaking points and weaknesses of
the modern world we live in through the dark lens of dystopia and who open the
door to a dystopian city in particular. The stories, written by sixteen writers driven
by a responsibility to raise awareness of Istanbul’s progress in terms of population,
climate, transportation, technological advancements, mass media, governance,
and so on, offer alternative perspectives on the negative urban landscape. In this
context, my article focuses on the 2099 Istanbul projects, reflected in the writings
of various writers and considered as negative future fictions, within the framework
of the terms, concepts, and themes of dystopian literature.

Anahtar Kelimeler

dystopia , dystopian literature , urban , Istanbul

Kaynakça

• Adorno, T. & Horkheimer, M. (2010). Aydınlanmanın diyalektiği. Kabalcı.
• Akkoyun, T. (2016). Ütopya / distopya. Kurgu.
• Aslan Cobutoğlu, S. (2023). İdeoloji ve ütopya: Ankara ve Baybiçe romanlarında cumhuriyet ütopyası (S. Kırlı & A. Sınar Uğurlu, Ed.) Cumhuriyetin 100. yılına armağan içinde (s. 191-216) TürkOcakları Derneği Bursa Şubesi.
• Atwood, M. (2020). Sunuş. Cesur yeni dünya içinde (s. 7-17). İthaki.
• Aydoğan, E. (2015). Marx ve öncüllerinde yabancılaşma kavramı. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (54), 273-281.
• Baktimur, T. (2018). Kadınsız yeni dünya. G. Ülger (Ed.) Distopya hayal ile gerçek arasında içinde (s. 137-157) Aya Kitap.
• Carpenter, E. (2008). Batı uygarlığının krizi. Külliyat.
• Claeys, G. (2018). Distopyanın kökenleri: Wells, Huxley ve Orwell (G. Claeys, Haz.) Ütopya edebiyatı içinde (s. 155-190) Türkiye İş Bankası.
• Foucault, M. (2021). Özne ve iktidar. Ayrıntı.
• Göle, N. (2004). Modern mahrem. Metis.
• Hall, S. (2010). Kitle iletişim kuramları anlamlandırma, temsil, ideoloji. Ütopya.
• Herman, E. S. & Chomsky, N. (2012). Rızanın imalatı kitle medyasının ekonomi politiği. BGST.
• Jameson, F. (1994). Postmodernizm ya da geç kapitalizmin kültürel mantığı (N. Zekâ, Der.) Postmodernizm içinde (s.59-116). Kıyı.
• Jameson, F. (2017). Ütopya denen arzu. Metis.
• Kumar, K. (2005). Ütopyacılık. İmge.
• Kumar, K. (2006). Modern zamanlarda ütopya ve karşı ütopya. Kalkedon.
• Kurtyılmaz, D. (2020). Ütopya, karşı-ütopya ve modernite. DBY.
• Kutlu, K. & Tohumcu, A. (2018). İstanbul 2099 (1.Baskı) Doğan Kitap.
• Nietzsche, F. (2005). Putların batışı. İthaki.
• Orwell, G. (2021). 1984. Can.
• Paliçko, E. (2022). Isınan fanustaki insan: Selim Erdoğan’ın Kurbağa Adası-Bir İstanbul Distopyası, G. Çopur (Ed.) Edebiyatta ütopya distopya içinde (s. 124-138) Ihlamur.
• Postman, N. (2022). Televizyon öldüren eğlence. Ayrıntı.
• Şen Sönmez, Ü. (2020). Bir ekodistopya olarak Köpekli Çocuklar Gecesi’nde ekomarksizmin izleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 60 (1), 389-424.
• Usta, S. (2014). Türk ütopyaları. Kaynak.
• Ülger, G. (2018). Ütopyadan distopyaya (G. Ülger, Ed.) Distopya hayal ile gerçek arasında içinde (s. 9-27) Aya Kitap.
• Vattimo, G. (1999). Modernliğin sonu. İz.
• Yamaç, C. (2013). Sinemada gözetleyen iktidar distopyaları [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi ] Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.