Yaşar Kemal ve George Orwell’in Romanlarında Distopya

Yıl 2025, Cilt: 31 Sayı: 124, 1085 - 1102, 01.11.2025

Senem Üstün Kaya

https://doi.org/10.22559/folklor.3865

Öz

20. yüzyıl kurgusunda “distopya” geleneği, ilerleyen teknoloji, makineleşme,
dünya savaşları ve ekonomik krizler sonucu post modern dönemde okuyucu ile
buluşmuştur. İstenmeyen bir dünyada kurgulanmış olan distopik romanların amacı
okuyucuları olası tehlikelere karşı uyarmak ve mevcut sistemdeki bozuklukları
eleştirmektir. Siyasi yozlaşmalar, baskıcı rejimlerin birey üzerindeki etkileri, teknolojik
gelişimin totaliter rejimdeki yansımaları ve kollektif bilincin önemi gibi konuları
içeren distopik eserlerde amaç okuyucuyu korkutucu senaryolarla sarsarak mevcut
düzeni sorgulamalarını sağlamaktır. Ancak çizilen karanlık tablonun ardında, çoğu
distopik eserde, despot iktidara karşı çıkabilen devrimci bireyler de vardır ve onlar
okuyucular için umuttur. Bu çalışmada, distopik geleneğin evrenselliğini kanıtlamak
amacıyla farklı kültürlere ait distopik romanların toplumsal eleştirinin içeriği
ve teması açısından karşılaştırmalı bir analizi yapılmıştır. Bu kapsamda, Batı
edebiyatının en önemli distopyası olan George Orwell’in Bin Dokuz Yüz Seksen Dört
ve Türk edebiyatındaki distopya örneği Yaşar Kemal’in Filler Sultanı ile Kırmızı Sakallı
Topal Karınca eserleri incelenmiştir. Karşılaştırmalı analiz sonucunda,
farklı kültürleri yansıtsalar da Orwell ve Kemal’in alegori tarzındaki eserlerinin
mevcut düzeni eleştirerek ideal toplumu göstermek adına ortak motifler içerdikleri
sonucuna varılmıştır. Orwell ve Kemal yarattıkları distopyalarda halkı ezen,
propaganda ve kitle iletişim araçları ile gözetleyen; bu şekilde bireylerin dillerini,
tarihlerini, değerlerini ve benliklerini yok eden, insanları birbirine düşman ederek
asimile eden karakterleri eleştirirler.

Anahtar Kelimeler

distopya , Bin Dokuz Yüz Seksen Dört , Filler Sultanı ile Kırmızı Sakallı Topal Karınca , alegori

Etik Beyan

Araştırma ve yayın etiği beyanı: Bu makale, orijinal veriler temelinde hazırlanmış özgün bir araştırma makalesidir. Daha önce hiçbir yerde yayımlanmamış olup başka bir yere yayımlanmak üzere gönderilmemiştir. Yazarlar, araştırma sürecinde etik ilkelere ve kurallara uymuşlardır. Yazarların katkı düzeyleri: Tek yazarlı çalışmadır. Etik komite onayı: Bu çalışma için etik kurul onayı gerekmemektedir. Finansal destek: Bu araştırma için herhangi bir finansal destek alınmamıştır. Çıkar çatışması: Bu çalışma ile ilgili herhangi bir çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Dystopia in the Novels of Yaşar Kemal and George Orwell

Öz

By the 20th century, as a result of the advancement of technology, mechanization,
world wars and economic crises, the “dystopia” tradition met with the reader in
literature in the post-modern period. The purpose of dystopian novels, set in an
undesirable world, is to warn readers against possible dangers and to criticize the
disorders in the current system. The aim of dystopian works, which include topics
such as political corruption, the effects of oppressive regimes on the individual, the
reflections of technological development in the totalitarian regime, and the importance
of collective consciousness, is to shake the reader with frightening scenarios and make
them question the current order. However, behind the dark picture painted, in most
dystopian works, there are revolutionary individuals who can oppose the despotic
government, and they are hope for the readers. In this study, a comparative analysis of
dystopian novels from different cultures was made in terms of the content and theme
of social criticism in order to prove the universality of the dystopian tradition. Within
this context, George Orwell’s Nineteen Eighty-Four, the most important dystopia
of the Western literature, and Yaşar Kemal’s Filler Sultanı ile Kırmızı Sakallı Topal
Karınca, an example of dystopia in Turkish literature, were examined. As a result of
the comparative analysis, it was concluded that although Orwell and Kemal’s works
reflect different cultures, they contain common motifs in order to criticize the current
order and portray the ideal society. Orwell and Kemal criticize the characters in
their dystopias who oppress the people, monitor them through propaganda and mass
media, thereby erasing individuals’ languages, histories, values, and identities, and
assimilating people by turning them against each other.

Anahtar Kelimeler

dystopia , Nineteen Eighty-Four , Filler Sultanı ile Kırmızı Sakallı Topal Karınca , allegorical

Kaynakça

• Ağkaya, O. (2016). Ütopya ve distopya: Siyasetin edebiyat üzerindeki etkisi. MCBÜ (Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi), 14(4), 23-48.
• Akatlı, F. (1995). Ütopyanın çevresinde. Varlık, 1051, 22-23.
• Akkoyun, T. (2016). Ütopya/distopya. Kurgu Kültür Merkezi.
• Bezel, N. (1984). Yeryüzü cennetleri. Say.
• Bloom, H. (2007). Bloom’s modern critical views: George Orwell. Chelsea House Publishers.
• Bounds, P. (2009). Orwell and Marxism: The political and cultural thinking of George Orwell. I. B. Tauris & Co Ltd.
• Cengiz, S. (2015). Bilge Karasu’dan distopik bir modernizm eleştirisi: Gece. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(37), 49-54.
• Cioran, E. M. (2017). Tarih ve ütopya. (H. Bayrı, Çev.) Metis.
• Claeys, G. (2017). Ütopya edebiyatı. İş Bankası.
• Çetin, H. (2002). Totalitarizm: İdeolojik kökenleri ve toplumsal inşa araçları. Cumhuriyet Üniversitesi SBD, 26, 15-43.
• Çiçek, M. (2018). Zaman/sız. G. Ülger (Ed.), Distopya hayal ile gerçek arasında içinde (s.31-48) Aya.
• Çiftlikçi, R. (1993). Yaşar Kemal yazar-eser-üslup [Yayımlanmamış doktora tezi] İnönü Üniversitesi.
• Çoban, B. (2016). Gözün iktidarı üzerine. B. Çoban ve Z. Özarslan (Eds.) Panoptikon: Gözün iktidarı içinde. Su.
• Düzgün, V. (2011). Aldous Huxley’in ütopya dünyası: Cesur Yeni Dünya ve Ada [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Friedrich, C. J. ve Zbigniew K. B. (1965). Totalitarian dictatorship and autocracy. Harvard University.
• Gök, F. (1999). 75 yılda insan yetiştirme eğitim ve devlet. 75 Yılda Eğitim Dergisi, 1-8.
• Kemal, Y. (1983). Filler sultanı ile kırmızı sakallı topal karınca. Toros Yayınları.
• Kumar, K. (2005). Ütopyacılık (A. Somel, Çev.) İmge.
• Kumar, K. (2006). Modern zamanlarda ütopya ve karşı ütopya (A. Galip, Çev.) Kaledon Yayıncılık.
• Küçükcoşkun, Y. (2006). 1980-2005 dönemi Türk Edebiyatı’nda ütopik romanlar ve ütopyanın kurgusu [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal B i l i m l e r Enstitüsü.
• Nowotny, H. (1984). Science and utopia: On the social ordering of the future. Nineteen-Eighty Four: Science between utopia and dystopia (Sociology of the Sciences: A Yearbook: Vol III). Reidel.
• Orwell, G. (2019). 1984. (C. Üster, Çev.) Can.
• Tekşan, M. (2021). Roman teknikleri. Paradigma Akademi.
• Tekşan, M. ve Demir, İ. (2023). Distopik ilk Türk romanı: Yaşar Kemal’in Filler Sultanı ile Kırmızı Sakallı Topal Karınca. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 12(4), 1644-1659.
• Theis, M.E. (2009). Mothers and masters contemporary utopian and dystopian literature. Peter Lang.
• Turner, J. A. (2004). Resistance and discipline: a Foucauldion reading of George Orwell’s 1984. Social and Cultural Geography, 5(1), 129-149.
• Türkeş, A. Ö. (2005). Önce hayaller ölür. Milliyet Sanat, 550, 86-87.
• Urgan, M. (1984). Edebiyatta ütopya kavramı ve Thomas More. Adam.
• Ülger, G. (2018). Distopya hayal ile gerçek arasında. Aya.
• Wadhams, S. (1984). Remembering Orwell. Penguin.
• Ziyalan, M. (1993). Ütopya ötesi: Hipertekst, Varlık, 1028.