Teşhir mi Temsil mi?: Epik Tiyatroda Kadın Bedeninin Pornografik Göstergesi Olarak Asiye

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 2, 42 - 79, 17.12.2025

Merve Esra Özgürbüz

https://doi.org/10.46655/federgi.1714698

Öz

Bu çalışma, Vasıf Öngören’in Asiye Nasıl Kurtulur adlı epik tiyatro metni ile Atıf Yılmaz’ın aynı adlı film uyarlamasını feminist görsel kültür kuramları ve epik tiyatro estetiği çerçevesinde karşılaştırmalı olarak incelemektedir. Metin ve uyarlama, kadın bedeninin temsilinde epik tiyatronun yabancılaştırma ilkesi ile görsel teşhirin erotik boyutu arasında kurulan gerilimli bir yapı temelinde inşa edilmektedir. Asiye karakterinin trajik öyküsü ataerkil şiddet, sınıfsal tahakküm ve cinsiyetlendirilmiş mekânlar üzerinden ele alınırken temsilin biçimsel ve ideolojik sınırları feminist kuramsal yaklaşımlarla tartışılmaktadır. Çözümleme, öncelikle Judith Butler’ın toplumsal cinsiyetin performatifliği kuramı aracılığıyla Asiye’nin sahnede ve perdede tekrar eden kadınlık kimliklerini değerlendirmektedir. Ardından Laura Mulvey’nin erkek bakışı kavramı doğrultusunda anlatıdaki müdahil erkek anlatıcının kadın bedeninin görsel ve anlatısal kontrolünü nasıl kurduğu irdelenmektedir. Linda Williams’ın pornografik sinema teorisinden hareketle teşhir ve performans ayrımı bağlamında Asiye’nin travmatik bedeninin hem politik bir tanıklık hem de potansiyel bir voyerist haz nesnesi olarak sahnelenişi analiz edilmektedir. Elin Diamond’ın epik tiyatronun toplumsal cinsiyet ideolojilerini görünür kılma potansiyeline ilişkin saptamaları çerçevesinde temsilin eleştirel olanakları ile teşhirin estetik riskleri karşılaştırmalı şekilde tartışılmaktadır. Son olarak Bertolt Brecht’in yabancılaştırma estetiği ile feminist tiyatronun sahneleme stratejileri birleştirilerek kadın bedeninin özneleşme imkânları ve seyircinin etik-politik konumlanışı incelenmektedir. Bu bağlamda çalışma tiyatro metninde ve sinema uyarlamasında kadın bedeninin temsili ile seyir pratiği arasında kurulan çelişkili yapıyı analiz etmekte; temsil ile teşhir, tanıklık ile voyerizm, politik eleştiri ile erotik görsellik arasındaki sınırları sorunsallaştırarak seyircinin konumunu eleştirel biçimde yeniden düşünmeye davet etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Epik Tiyatro , Feminist Tiyatro Kuramı , Temsil ve Teşhir , Pornografi , Seyirci Konumu

Display or Representation?: Asiye as a Pornographic Signifier of the Female Body in Epic Theatre

Öz

This study offers a comparative analysis of Vasıf Öngören’s epic play Asiye Nasıl Kurtulur and Atıf Yılmaz’s film adaptation of the same title through the framework of feminist theories of visual culture and the aesthetics of epic theatre. Both the play and the film adaptation construct a tense representational structure that moves between the Brechtian alienation effect and the erotic dimension of visual exhibitionism in the representation of the female body. Asiye’s tragic story is analysed in terms of patriarchal violence, class-based oppression and gendered spaces, while the formal and ideological limits of representation are questioned through feminist theoretical approaches. The analysis first looks at Judith Butler’s theory of the performativity of gender to examine Asiye's repetitive enactments of femininity on stage and screen. Laura Mulvey’s concept of the male gaze will then be explored to determine how the male narrator, as an intervening figure, exerts visual and narrative control over the female body. Drawing on Linda Williams’ theory of pornographic cinema, the study analyses the staging of Asiye’s traumatic body as a site of political witnessing and as a potential object of voyeuristic pleasure through the lens of the distinction between performance and exhibition. Elin Diamond’s insights into the potential of epic theatre to expose gender ideologies will be used to compare the critical possibilities of representation with the aesthetic risks of objectification. Finally, Brecht’s alienation techniques will be re-evaluated alongside feminist staging strategies to assess the conditions under which the female body can become a political subject and the audience an ethically and critically engaged participant. In this context, the study examines the contradictory dynamics between representation and viewing practises in both theatre and film. It problematises the boundaries between representation and exhibition, witnessing and voyeurism, political critique and erotic spectacle and ultimately invites the viewer to critically reflect on their own position within this visual and ideological economy.

Anahtar Kelimeler

Epic Theatre , Feminist Theatre Theory , Representation and Exhibition , Pornography , Spectatorship

Kaynakça

• Araz, Lisa Gül. 2023. “Bireysel Kurtuluşun İronisi: Asiye Nasıl Kurtulur?” Görüntü Dergi, 24 Mart 2023. https://www.goruntudergi.com/post/ bireysel-kurtulusun-ironisi-asiye-nasil-kurtulur.
• Art-izan. 2007. “Brechtyen Teori ve Feminist Tiyatro Üzerine.” Art-izan Arşivi, 23 Eylül 2007. https://www.art-izan.org/artizan-arsivi/brechtyen-teorive-feminist-tiyatro-uzerine-1/.
• Benjamin, Walter. 2000. Brecht’i Anlamak. Translated by Haluk Barışcan and Güven Işısağ. İstanbul: Metis Yayınları.
• Brecht, Bertolt. 1977. Me-Ti: Tarihte Diyalektik. Translated by Ahmet Cemal. İstanbul: Günebakan Yayınları.
• Brecht, Bertolt. 1977. Sinema Yazıları ve Brecht, Sinema, Sanat İlişkileri Üstüne Yazılar. Translated by Bertan Onaran and Yurdanur Salman. İstanbul: Görsel Yayınlar.
• Brecht, Bertolt. 1993. Tiyatro İçin Küçük Organon. Translated by Ahmet Cemal. İstanbul: Mitos-Boyut.
• Brecht, Bertolt. 1997. Epik Tiyatro Üzerine. Translated by Kâmuran Şipal. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Butler, Judith. 1993. Bodies That Matter: On the Discursive Limits of “Sex”. New York: Routledge.
• Butler, Judith. 2014. Bela Bedenler. Translated by Cüneyt Çakırlar. İstanbul: 77 fe dergi Teşhir mi Temsil mi? Pinhan.
• Butler, Judith. 2018. Cinsiyet Belası: Feminizm ve Kimliğin Altüst Edilmesi. Translated by Başak Ertür. İstanbul: Metis.
• Case, Sue-Ellen. 2014. Feminism and Theatre. New York: Methuen. Conquergood, Dwight. 1985. “Performing as a Moral Act: Ethical Dimensions of the Ethnography of Performance.” Literature in Performance 5 (2): 1–13.
• Diamond, Elin. 1997. Unmaking Mimesis: Essays on Feminism and Theater. London and New York: Routledge.
• Dolan, Jill. 2005. Utopia in Performance: Finding Hope at the Theater. Ann Arbor: University of Michigan Press.
• Fuchs, Elinor. 1993. “EF’s Visit to a Small Planet: Some Questions to Ask a Play.” Theater 23 (3): 4–9. https://doi.org/10.1215/01610775-23-3-4.
• Genette, Gérard. 1997. Palimpsests: Literature in the Second Degree. Lincoln and London: University of Nebraska Press.
• İKSV. 2020. “How to Save Asiye To Be Restored by the 39th İstanbul Film Festival.” İKSV Film Festivali. https://film.iksv.org/en/news/how-tosave-asiye-to-be-restored-by-the-39th-istanbul-film-festival.
• Jameson, Fredric. 1991. Postmodernism, or, the Cultural Logic of Late Capitalism. Durham: Duke University Press.
• Kodallı, Aslı A. 2018. Vasıf Öngören’in “Asiye Nasıl Kurtulur” Adlı Oyun Metninin Atıf Yılmaz Yönetmenliğindeki Sinema Uyarlamasının 78 fe dergi Özgürbüz İncelenmesi. Master’s thesis, Haliç Üniversitesi, İstanbul.
• Kracauer, Siegfried. 1960. Theory of Film: The Redemption of Physical Reality. New York: Oxford University Press.
• Lefebvre, Henri. 1991. The Production of Space. Translated by Donald Nicholson-Smith. Oxford: Blackwell.
• Mulvey, Laura. 2004. “Visual Pleasure and Narrative Cinema.” In Film Theory and Criticism: Introductory Readings, edited by Leo Braudy and Marshall Cohen, 837–848. Oxford: Oxford University Press.
• Öngören, Vasıf. 2017. Bütün Oyunları: Almanya Defteri, Asiye Nasıl Kurtulur, Oyun Nasıl Oynanmalı, Zengin Mutfağı. İstanbul: Mitos-Boyut.
• Padron, M. n.d. “Judith Butler ve Toplumsal Cinsiyet.” Ek Dergi. https:// ekdergi.com/judith-butler-ve-toplumsal-cinsiyet/.
• Patterson, Zabet. 2014. “J.G. Ballard and the Pornographic Imaginary.” The Scholar & Feminist Online. Barnard Center for Research on Women. https://sfonline.barnard.edu/zabet-patterson-j-g-ballard-and-thepornographic-imaginary/.
• Phelan, Peggy. 1993. Unmarked: The Politics of Performance. London and New York: Routledge.
• Pollock, Della. 1998. “Performing Writing.” In The Ends of Performance, edited by Peggy Phelan and Jill Lane, 73–103. New York: New York University Press.
• Prendergast, Monica. 2011. “Utopian Performatives and the Social Imaginary: Toward a New Philosophy of Drama/Theater Education.” Journal of 79 fe dergi Teşhir mi Temsil mi? Aesthetic Education 45 (1): 58–73.
• Schneider, Rebecca. 2011. Performing Remains: Art and War in Times of Theatrical Reenactment. London and New York: Routledge.
• Sontag, Susan. 2015. “On the Pain of Others.” The Last One Thousand and One Nights, 16 Haziran 2015. https://thelastonethousandandonenights. wordpress.com/2015/06/16/sontag-regarding-the-pain-of-others/.
• Stanzel, Franz K. 1984. A Theory of Narrative. Cambridge: Cambridge University Press.
• Taşdemir, M. Emin. 2019. “Kitle iletişiminde pornografi.” Elyazmaları, 31 Mayıs 2019. https://elyazmalari.com/2019/05/31/kitle-iletisimindepornografi/.
• Williams, Linda. 1989. Hard Core: Power, Pleasure, and the “Frenzy of the Visible”. Berkeley: University of California Press.
• Williams, Linda. 1991. “Film Bodies: Gender, Genre, and Excess.” Film Quarterly 44 (4): 2–13.
• Yıldırım Sağlam, Burcu. 2021. “Vasıf Öngören’in Asiye Nasıl Kurtulur? Oyunu ile Atıf Yılmaz’ın Aynı Adlı Uyarlamasına Anlatıbilimsel Bir Bakış.” Söylem Filoloji Dergisi 6 (2): 351–367. https://doi.org/10.29110/ soylemdergi.944572.