Enformel Sektörün Hane İçine Yansımaları: Gaziantep’te Fıstık Kıran Kadınlar

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 1, 35 - 49, 10.06.2022

Hikmet Çağrı Yardımcı Büşra Öztekin

https://doi.org/10.46655/federgi.1003104

Öz

Bu çalışma, kadın emeğinin yoğun bir çalışma biçimi olan enformel alanda ev eksenli çalışmayı, eleştirel feminist kuramsal ve yöntemsel tartışmaların ışığında yerel işleyişe örnek teşkil edebilecek fıstık kıran kadınlar üzerinden incelemiştir. Bu kapsamda ilk olarak enformel sektörün hem dünyada hem de Türkiye’deki emek piyasalarına yansımaları kavramsal ve tarihsel izleklerde kısaca tanıtılmıştır. Daha sonra ana akım iktisadi yöntem ve istatistiklerin enformel sektördeki emek-sermaye çelişkisini gözden kaçırdığı ve bu çelişkinin en dramatik sonuçlarının kadınlar tarafından tecrübelendiği gösterilmiştir. Bu girizgaha mukabil Gaziantepli fıstık kıran kadınların enformel emeğin hangi süreçlerinden geçtiği, esnek istihdam politikaları ve neo-liberalizm ile beraber bu emeğin nasıl dönüştüğü sorgulanmıştır. Bu bağlamda kadın emeğinin hem rekabetçi kapitalizm hem de ataerkil siyasal-kültürel pratikler aracılığıyla sömürülmesi, Gaziantepli fıstık kıran kadınların enformel ev içi emek süreçleri ile örneklenmiştir. Bununla beraber mülakatlar kadınların ev içinde sıradan addedilen işlerinin “görünmezliğinin” arttığını göstermiştir. Nihai olarak enformel sektörün yoksulluk ve sosyal güvencesizlik gibi belirgin karakteristik özelliklerine mülakat yapılan kadınların ifadelerinde de rastlanmış, sermaye ve patriyarka birlikteliğinin kadının ikincil konumunu sağlamlaştırdığı saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Enformel emek, kapitalizm, kadın emeği, ev eksenli çalışan kadınlar, fıstık kırma

Reflections of the Informal Sector on Households: Women Cracking Pistachio in Gaziantep

Öz

This study examines home-based work in the informal field, which is an intense working form of women, in the light of critical feminist theoretical and methodological discussions, through women who break pistachios, which would set the context for local working conditions. Within this framework, reflections of the informal sector on the labor markets both in the world and in Turkey are briefly introduced in conceptual and historical themes. Later, labor-capital contradictions in the informal sector and the most dramatic consequences of this contradiction experienced by women which were overlooked by mainstream economic methods and statistics, will be discussed. In response to this introduction, the processes of informal labor the pistachio-cracking 6 women in Gaziantep went through and how this labor was transformed with flexible employment policies and neo-liberalism have been questioned. In this context, the exploitation of women's labor through competitive capitalism and patriarchal political-cultural practices are exemplified by the informal domestic labor processes of the pistachio-cracking women in Gaziantep. Beside these discussions, interviews have shown that the “invisibility” of women's work, which is considered mundane in the home, has increased. However, despite these negativities, it has been determined that women also meet their vital needs with this capital they have obtained. Finally, the distinctive characteristics of the informal sector, such as poverty and social insecurity, were also encountered in the statements of the interviewed women and it was determined that the combination of capital and patriarchy strengthened the secondary position of women.

Anahtar Kelimeler

ınformal labor, capitalism, women’s labor, home-based women, cracking pistachio

Kaynakça

• Acar-Savran, G. ve Tuna-Demiryontan, N. Kadının Görünmeyen Emeği (3. Baskı). (İstanbul: Yordam Kitap, 2016).
• Ansal, H., Küçükçifçi, S., Onaran, O. ve Orbay, Z. B. Türkiye Emek Piyasasının Yapısı ve İşsizlik. (Friedrich Ebert Vakfı: Türk Tarih Vakfı, İstanbul, 2000).
• Atasü-Topçuoğlı Reyhan. “Kapitalizm ve Ataerkillik Enformel Alanda Nasıl Etkilenir? Bilinçli Saklama ve Saklayarak Değersizleştirme Mekanizmalarının Ev Eksenli Çalışmada İşleyişi”. Kapitalizm, Ataerkillik ve Kadın Emeği ed. Saniye Dedeoğlu ve Melda Yaman Öztürk (İstanbul: Sosyal Araştırmalar Vakfı, 2010), 81-133.
• Ayata, Sencer, Kapitalizm ve Küçük Üreticilik, (Ankara: Yurt Yayınları, 1987).
• Ayata, Sencer. “Bir Yerel Sanayi Odağı olarak Gaziantep’te Girişimcilik, Sanayi Kültürü ve Ekonomik Dünya ile İlişkiler,” İlhan Tekeli için Armağan Yazılar ed. Selim İlkin, Orhan Silier ve Murat Güvenç (İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2004), 559-590.
• Bangasser, Paul E. “The ILO and the Informal Sector: An İnstitutional History, Employment Paper 2000/9,” (Geneva: International Labour Office, 2000).
• Bedirhanoğlu Pınar ve Yalman L. Galip. “Neoliberal Küreselleşme Sürecinde Türkiye’de ‘Yerel’ Sermaye: Gaziantep, Denizli ve Eskişehir’den İzlenimler,” Praksis, 19 (2012) http://www.praksis.org/TR/sayilar/0019/neoliberal-kuresellesme-surecinde-turkiyede-yerel-sermaye-gaziantep-denizli-ve-eskisehirden-izlenimler-pinar-bedirhanoglu-galip-l-yalman/
• Beneria, Lourdes. Gender, Development and Globalization: Economics As If All People Mattered (London: Routledge, 2003).
• Boratav, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi 1908-2009 (Ankara: İmge Kitabevi, 2016).
• Bulutay, Tuncer. Employment, Unemployment and Wages in Turkey (Ankara: International Labor Office and SIS, 1995).
• Castells, Manuel and Portes, Alejandro. “World Underneath: The Origins, Dynamics and Effects of the informal Economy,” The informal Economy: Studies in Advanced and Less Developed Countries ed. Alejandro Portes, Manuel Castells, and Lauren A. Benton (Baltimore: John Hopkins University Press, 1989).
• Carr, Marilyn, Martha Alter Chen. “Globalization, Social Exclusion and Work: With Special Reference to Informal Employment and Gender”, Working Paper No. 20, Policy Integration Department World Commission on the Social Dimension of Globalization ILO: Geneva (2004) https://www.wiego.org/sites/default/files/migrated/publications/files/Chen-Globalisation-Social-Exclusion.pdf.
• Chen Martha, Vanek Joann and Heintz James. “Informality, Gender and Poverty: A Global Picture” Economic and Political Weekly, Vol. 41, No. 21 (2006) https://wappp.hks.harvard.edu/files/wappp/files/4418269_128_103_193_201_20_08_2014_16_17.pdf
• Chen, Martha Alter. The Informal Economy: Definitions, Theories and Policies, WIEGO Working Paper No:1. (2012) https://www.wiego.org/sites/default/files/publications/files/Chen_WIEGO_WP1.pdf
• Dedeoğlu, Saniye. ve Öztürk, Yaman Melda. “Kapitalizm ve Ataerki İlişkisi Çerçevesinde Kadın Emeği,” Kapitalizm, Ataerkillik ve Kadın Emeği ed. Saniye Dedeoğlu ve Melda Yaman Öztürk (İstanbul: Sosyal Araştırmalar Vakfı, 2010), 11-25.
• Ecevit, Yıldız. “Küreselleşme, Yapısal Uyum ve Kadın Emeğinin Kullanımında Değişmeler,” Küresel Pazar Açısından Kadın Emeği ve İstihdamındaki Değişimler: Türkiye Örneği ed. Ferhunde Özbay (İstanbul: İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı, 1998b) 31–79.
• Ergüneş, Nuray. “Kadınlara Yönelik Kredi Biçimleri ve Kadın Emeğinin Enformelleşmesi,” Kapitalizm, Ataerkillik ve Kadın Emeği ed. Saniye Dedeoğlu ve Melda Yaman Öztürk (İstanbul: Sosyal Araştırmalar Vakfı, 2010), 183-215.
• Fields, Gary S. “Labour Market Modelling and The Urban Informal Sector: Theory and Evidence,” The Informal Sector Revisited ed. David Turnham, Bernard Salomé and Antonie Schwarz (Paris: Organisation for Economic Cooperation and Development, 1990), 49-69.
• Hart, Keith. “Informal Income Opportunities and Urban Employment in Ghana,” The Journal of Modern African Studies, 11 no. 1 (1973). https://www.jstor.org/stable/pdf/159873.pdf
• Hartmann, Heidi I. The Unhappy Marriage Of Marxism And Feminism: Towards A More Progressive Union, Capital and Class 3 no. 2 (1979). https://web.ics.purdue.edu/~hoganr/SOC%20602/Hartmann_1979.pdf
• Harvey, David. Yeni Emperyalizm (İstanbul: Everest Yayınları, 2004).
• ILO. Decent Work and the Informal Economy: Report VI (Geneva: International Labour Office, 2002).
• ILO. Fifteenth International Conference of Labour Statisticians: Report III, Statistics of Employment in the Informal Sector (Geneva: International Labour Office, 19-28 January 1993).
• ILO. Women and Men in The Informal Economy: A Statistical Picture (Geneva: International Labour Office, 2018).
• Keleş, Ruşen. “Kent, Kentleşme ve Enformel Kesim”, Enformal Kesim I ed. Tuncer Bulutay (Ankara: Devlet İstatistik Kurumu, 2000). 1-21.
• Kümbetoğlu, Belkıs. “Gizli İşçiler: Kadınlar ve Bir Alan Araştırması,” Kadın Araştırmalarında Yöntem ed. Serpil Çakır ve Necla Akgökçe (İstanbul: Sel Yayıncılık, 1996), 230–238.
• Leibenstein, Harvey. (1957) Economic Backwardness and Economic Growth: Studies in the Theory of Economic Development (New York: John Wiley, 1957).
• Lewis, W. Arthur. “Economic Development with Unlimited Supplies of Labour,” The Manchester School, 2 no. 22 (1954). https://la.utexas.edu/users/hcleaver/368/368lewistable.pdf
• Lordoğlu Kuvvet. “Enformel İstihdam ve Türkiye Kaynakları,” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası. 55 no. 1 (2011). https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/8040
• Marx, Karl ve Engels, Friedrich. Komünist Manifesto ve Komünizmin İlkeleri (Ankara: Sol Yayınları, 2011).
• Mehta, Meera. “Urban Informal Sector Concepts, Indian Evidence and Policy Implications,”Economic and Political Weekly, 20 no. 8 (1985). https://www.jstor.org/stable/pdf/4374112.pdf?casa_token=lZqw8UsxYlcAAAAA:qmbtRPTTKN_yXWDY2g74jZUGEmZxKnO-UUvoZ2DS6AcTdv2A2_ZzE3oCeREPRXhmF3U0xxjHOR81fZHoWkqmozE-VHudJWwYqbOHk3YFg9nsyEBWRpPEpg
• Memiş Emel ve Özay Özge. “Eviçi Uğraşlardan İktisatta Karşılıksız Emeğe: Türkiye Üzerine Yapılan Çalışmalara İlişkin Bir Değerlendirme,” Birkaç Arpa Boyu:21. Yüzyıla Girerken Türkiye'de Feminist Çalışmalar ed. Serpil Sancar (İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2011), 239-268.
• Özşuca, Şerife Türcan ve Toksöz, Gülay. Sosyal Koruma Yoksunluğu: Enformel Sektör ve Küçük İşletmeler (Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları: No 591, 2003).
• Öztürk, Yaman Melda. (2010). “Ücretli ve Ücretsiz Bakım Hizmeti Eksninde Kadın Emeği,” Kapitalizm, Ataerkillik ve Kadın Emeği ed. Saniye Dedeoğlu ve Melda Yaman Öztürk, (İstanbul: SAV Yayınları, 2010), 25-78.
• Pearce, Diane. (1978); “The Feminization of Poverty: Women, Work and Welfare,” Urban and Social Change Review, 11 no. 1 (1978).
• Prebisch, Raul. The Economic Development of Latin America and Its Principal Problems (New York: United Nations Publication, 1949).
• Rostow, W. Whitman. The Stages of Economic Growth: A Non-communist Manifesto (Cambridge: Cambridge University Press, 1960).
• Sayın Aysun, Avrupa Birligi’nde Çalışma Yaşamında Kadın Erkek Eşitliği (KEIG, 2008).
• Selçuk, F. Ülkü. Örgütsüzlerin Örgütlenmesi: Enformal Sektörde İşçi Örgütleri (Ankara: Atölye Yayınevi, 2002).
• Suğur, Nadir, Suğur, Serap ve Şavran Temmuz Gönç. “Türkiye'de Orta Sınıfın Mazbut Hizmetkârları: Kapıcılar, Gündelikçiler ve Çocuk Bakıcıları,” Ankara Siyasal Bilgiler Dergisi 63 no. 3 (2008). https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/35990
• Tekeli, İlhan. (1974). "Kalkınma Sürecinde Marjinal Kesim ve Türkiye Üzerinde Bir Deneme," Türkiye'de Kentleşme Yazıları İ. Tekeli, (Ankara: Turhan Kitabevi, 1982).
• Tokman, Victor E. “The Informal Sector in Latin America: Fifteen Years Later”, The Informal Sector Revisited ed. David Turnham, Bernard Salomé and Antonie Schwarz (Paris: Organisation for Economic Cooperation and Development, 1990), 93-110.
• Toksöz, Gülay. Kalkınmada Kadın Emeği ( İstanbul: Varlık Yayınları, 2018).
• Wallerstein, Immanuel. Dünya Sistemleri Analizi: Bir Giriş (İstanbul: BGST Yayınları, 2011).
• White, Jenny B. Para İle Akraba: Kentsel Türkiye’de Kadın Emeği (İstanbul, İletişim Yayınları, 1999).
• Yeldan, Erinç. Küreselleşme Sürecinde Türkiye Ekonomisi: Bölüşüm, Birikim ve Büyüme (İstanbul: İletişim, 2011).
• Yükseler, Zafer. “1994, 2002 ve 2003 Yılları Hanehalkı Gelir ve Tüketim Harcamaları Anketleri: Anket Sonuçlarına Farklı Bir Bakış,” Tartışma Metni, (Türkiye Ekonomi Kurumu, 2004).