Türkiye’de Ücretli ve Ücretsiz Emek Ekseninde Kadınlarla Erkeklerin Hem Kendi İçlerindeki Hem de Kendi Aralarındaki Eşitsizlikler

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 2, 33 - 55, 15.12.2022

Mustafa GÜLTEKİN

https://doi.org/10.46655/federgi.1018117

Öz

Esping-Andersen’in refah devleti üzerine olan çalışmasına (1990/2007) yönelik geliştirilen başlıca eleştirilerden biri, ailede kadınların ücretsiz çalışmasının refahın başlıca kaynağı olduğunu ihmal ettiğini ileri süren feminist eleştiridir. Söz konusu eleştiri, ücretli ve ücretsiz kadın emeğini bir bütün olarak ele almaksızın yapılan incelemelerin kadınların ve erkeklerin istihdama katılmaları bakımından oluşan eşitsizlikleri tam olarak kavrayamadığını iddia eder. Türkiye’de halihazırdaki refah rejimi neoliberal politikalarla uyumlu hale getirilen baskın aileselciliktir. Bu teorik tartışma çerçevesinde, bu çalışma, Türkiye’de 1980’lerden günümüze kadar, ücretli ve ücretsiz çalışan kadınlara ve erkeklere ve onların “eğitim durumu”,“medeni durum” ve “sosyal güvenlik kurumuna kayıtlılıkla” olan ilişkisine odaklanmıştır. Bu çalışma Türkiye İstastistik Kurumu verilerine dayanarak mütekabiliyet analiziyle bu ilişkileri ortaya çıkarmıştır. Sonuç olarak, bu çalışma, kadınlarla erkeklerin hem kendi içlerinde hem de kendi aralarında eşitsizliklerin olduğu sonucuna varmıştır.

Anahtar Kelimeler

refah rejimi, ücretli ve ücretsiz emek, toplumsal cinsiyet iş bölümü, aileselcilik, Eşitsizlikler

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Teşekkür

Bu çalışmada Tübitak’ın 2219 Yurt Dışı Doktora Sonrası Araştırma Bursu kapsamında Ekim 2020-Haziran 2021 tarihlerinde Bordeaux Üniversitesi Centre Emile Durkheim’da yürütülmüş olan projenin hem teorik kısmından hem de istatistiksel analizlerin bir kısmından yararlanılmıştır.

Inequalities Both Within and Between Women and Men in the Axis of Paid and Unpaid Labor in Turkey

Öz

One of the main criticisms against Esping-Andersen's study on the welfare state (1990/2007) is the feminist critique that it neglects women's unpaid work in the family as the main source of the welfare. This criticism suggests that studies without considering the paid and unpaid work of women as a whole fail to fully capture the inequalities in terms of the participation of women and men in employment. The current welfare regime in Turkey is a dominant familialism aligned with neoliberal policies. As part of this theoretical discussion, we focused in this study on paid and unpaid working women and men, and their relationship to "educational status", "marital status", "social security institution registration" in Turkey from the 1980s to the present day. This study revealed these relationships with the correspondence analysis based on the data from the Turkish Statistical Institute. In conclusion, this study concluded that inequalities exist between men and women as well as among themselves. 

Anahtar Kelimeler

welfare regime, paid and unpaid work, gendered division of labor, familialism, inequalities

Kaynakça

• Acar, Feride ve Gülbanu Altınok. Paths, Borders and Bridges: Impact of Ethnicity and Religion on Women’s Movement in Turkey. (Budapeşte: QUING Conference, 2009).
• Acar-Savran, Gülnur. “Kadınların Emeğini Görünür Kılmak: Marx’tan Delphy’ye Bir Ufuk Taraması” Praksis 10, (2002): 159-210.
• Acar-Savran, Gülnur. “İkinci Basıma Önsöz,” Kadının Görünmeyn Emeği: Maddeci Bir Feminizm Üzerine ed. Gülnür Acar-Savran ve Nesrin, Tura Demiryontan (İstanbul: Yordam Kitap, 2012), 9-16.
• Ayvaz Kızılgöl, Özlem. Kadınların İşgücüne Katılımının Belirleyicileri: Ekonometrik Bir Analiz” Doğuş Üniversitesi Dergisi 13, no. 1 (2012): 88-101.
• Bonoli, Giuliano. “Classifying Welfare States: a Two-dimension Approach” Journal of Social Policy, 26, no. 3 (1997): 351-372.
• Bourdieu, Pierre ve Loic Wacquant. Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar. çev., Nazlı Ökten. (İstanbul: İletişim Yayınları, 2003).
• Bourdieu, Pierre. Ayrım, Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi, çev., Derya Fırat ve Günce Berkkut. (İstanbul: Heretik Yayınları, 2015).
• Buğra, Ayşe. “Söyleşiler,” Cumhuriyet Türkiyesi’nde Sosyal Güvenlik ve Sosyal Politikalar ed. Nadir Özbek (İstanbul: Tarih Vakfı, 2006), 386-390.
• Buğra, Ayşe. “Türkiye’nin Değişen Refah Rejimi: Neoliberalizm, Kültürel Muhafazakarlık ve Yeniden Tanımlanan Toplumsal Dayanışma,” Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın ed. Saniye Dedeoğlu ve Adem Yavuz Elveren (İstanbul: İletişim Yayınları, 2017), 47-69.
• Buğra, Ayşe ve Çağlar Keyder. New Powerty and the Changing Welfare Regime of Turkey. (Ankara: UNDP, 2003).
• Buğra, Ayşe ve Çağlar Keyder. “The Turkish Welfare Regime in Transformation” Journal of European Social Policy 16, no. 3 (2006): 211-228.
• Dayıoğlu, Meltem ve Murat G. Kırdar. Türkiye’de Kadınların İşgücüne Katılımında Belirleyici Etkenler ve Eğilimler. (Ankara: T.C. DPT ve Dünya Bankası Refah ve Sosyal Politika Analitik Çalışma Programı, 2010).
• Dedeoğlu, Saniye. “Türkiye’de Refah Devleti, Toplumsal Cinsiyet ve Kadın İstihdamı,” Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın, ed. Saniye Dedeoğlu ve Adem Yavuz Elveren (İstanbul: İletişim Yayınları, 2017), 211-229.
• Dedeoğlu, Saniye ve Adem Yavuz Elveren. “Giriş: Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet, Toplum ve Refah Devleti,” Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın, ed. Saniye Dedeoğlu ve Adem Yavuz Elveren (İstanbul: İletişim Yayınları, 2017), 29-45. Dedeoğlu, Saniye, Aslı Şahankaya Adar ve Yasemin Sırali. Kurumlar Arası İşbirlikleri İle Kadın İstihdamını Desteklemek: Erken Çocukluk Bakımı ve Eğitimi Uygulamaları haz. (Ankara, Uluslararası Çalışma Örgütü, 2021).
• Dolgun, Anıl ve Reha Alpar. “Uyum Analizi,” Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistiksel Yöntemler, ed. Reha Alpar (Ankara: Detay Yayıncılık, 2013), 365-392.
• Durmaz, Nursel. ““Tamamlanmamış Devrim”in Türkiye Yansımaları,” Feminist Sosyal Politika: Bakım, Emek, Göç, ed. Çağla Ünlütürk-Ulutaş (İstanbul: Notabene Yayınları, 2018), 67-98.
• Ecevit, Yıldız. “Türkiye’de Sosyal Politika Çalışmalarının Toplumsal Cinsiyet Bakış Açısıyla Gelişimi,” Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın, ed. Saniye Dedeoğlu ve Adem Yavuz Elveren (İstanbul: İletişim Yayınları, 2017), 11-26.
• Ekiz Gökmen, Çisel. “Toplumsal Cinsiyet ve Zaman Yoksulluğu: Haneiçi Ücretli ve Ücretsiz Emek Sunumu” Çalışma ve Toplum 4, (2017): 1953-1988.
• Ekiz Gökmen, Çisel. “A new perspective on women’s care burden and employment in Turkye” New Perspective on Turkey 66, (2021): 11-34.
• Emirbayer, Mustafa. “Önsöz: İlişkisel Dönüş-Geçmiş Şimdi Gelecek,” Tözcülüğün Tasfiyesi: İlişkisel Sosyolojide Temel Yaklaşımlar, ed. Güney Çeğin ve Emrah Göker (İstanbul: Notabene Yayınları, 2012), 7-10.
• Esping-Andersen, Gøsta. Les trois mondes de l’État -providence, Essai sur le capitalisme moderne, çev., François Xavier Merrien et.al. (Paris: Presses Universitaires de France, 2007).
• Esping-Andersen, Gøsta. Tamamlanmamış Devrim. Kadınların Yeni Rollerine Uymak, çev., Selin Çağatay. (İstanbul: İletişim Yayınları, 2011).
• Esping-Andersen, Gøsta. “Le divérsite des État-Providence, Entretien avec Gøsta Esping-Andersen,” Dix Questions sur le capitalisme aujourd’hui, ed. Renaud Chartoire (Auxerre Cedex: Sciences Humaines Éditions, 2014), 73-83.
• Esping-Andersen, Gøsta. “Toplumsal Riskler ve Refah Devletleri,” Sosyal Politika Yazıları, ed. Ayşe Buğra ve Çağlar Keyder, çev., Burcu Yakut Çakar ve Utku Barış Balaban (İstanbul: İletişim Yayınları, 2018), 33-54.
• Ferrera, Maurizio, “Sosyal Avrupa’da “Güney Avrupa Refah Modeli,”” Sosyal Politika Yazıları, ed. Ayşe Buğra ve Çağlar Keyder, çev., Burcu Yakut Çakar ve Utku Barış Balaban (İstanbul: İletişim Yayınları, 2018), 195-229.
• Gal, John. “Exploring the Extended Family of Mediterranean Welfare States, or: Did Beveridge and Bismarck Take a Mediterranean Cruise Together?,” Children, Gender and Families in Mediterranean Welfare States, ed. Mimi Ajzenstadt ve John Gal (Heidelberg, London New York: Springer, 2010), 77-101.
• Gough, Ian. “Güney Avrupa’da Sosyal Yardım,” Sosyal Politika Yazıları, ed. Ayşe Buğra ve Çağlar Keyder, çev., Burcu Yakut Çakar ve Utku Barış Balaban (İstanbul: İletişim Yayınları, 2018), 231-260.
• Gümüş, İskender. “Esping-Andersen ve Refah Rejimi Tartışmaları: Teorik Bir Değerlendirme” Ekonomi Maliye İşletme Dergisi, 3, no. 1 (2020), 101-117.
• Güvenç, Murat ve Hasan Kirmanoğlu. Türkiye Seçim Atlası 1950-2009: Türkiye Siyasetinde Süreklilik ve Değişim. (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009).
• Hochschild, Arlie ve Anne Machung. The Second Shift: Working Families and the Revolution at Home. (New York: Penguin Books, 2012).
• İlkkaracan, İpek. “Uzlaştırma Politikalarının Yokluğunda Türkiye Emek Piyasasında Toplumsal Cinsiyet Eşitsizlikleri,” Emek Piyasasında Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine Doğru: İş ve Aile Yaşamını Uzlaştırma Politikaları der. İpek İlkkaracan (İstanbul: İTÜ Bilim, Mühendislik ve Teknolojide Kadın Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi, 2010), 21-57.
• İlkkaracan, İpek ve Emel Memiş. “Transformations in the Gender Gaps in Paid and Unpaid Work the Covid-19 Pandemic: Findings From Turkey” Feminist Economics 27, no. 1-2 (2021): 288-309.
• Kılıç, Azer. “The Gender Dimension of Social Policy Reform in Turkey: Toward Equal Citizenship?” Social Policy & Administration 42, no. 5 (2008): 487-503.
• Kılıç, Dilek ve Selcen Öztürk, “Türkiye’de Kadınların İşgücüne Katılımı Önündeki Engeller ve Çözüm Yolları: Bir Ampirik Uygulama” Amme İdare Dergisi 47, no. 1 (2014): 107-130.
• Lewis, Jane. “Gender and Welfare Regimes: Further Thoughts” Social Politics, 4, no. 2 (1997): 160-177.
• Lordoğlu, Ceren. İstanbul’da Bekar Kadın Olmak. (İstanbul: İletişim Yayınları, 2018). Makal, Ahmet ve Gülay Toksöz. “Sunuş,” Geçmişten Günümüze Türkiye’de Kadın Emeği, ed. Ahmet Makal ve Gülay Toksöz (Ankara: İmge Kitabevi, 2015), 9-17.
• Memiş, Emel, Umut Öneş ve Burça Kızılırmak. “Kadınların Ev-Kadınlaştırılması: Ücretli ve Karşılıksız Emeğin Toplumsal Cinsiyet Temelli Bir Analizi,” Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın, ed. Saniye Dedeoğlu ve Adem Yavuz Elveren (İstanbul: İletişim Yayınları, 2017), 159-182.
• Mingione, Enzo. “Güney Avrupa Refah Modeli ve Yoksulluk ve Dışlanmaya Karşı Mücadele,” Sosyal Politika Yazıları, ed. Ayşe Buğra ve Çağlar Keyder, çev., Burcu Yakut Çakar ve Utku Barış Balaban (İstanbul: İletişim Yayınları, 2018), 261-286.
• Moreno, Luis. “‘Süper Kadınlar’ ve Akdeniz Refahı,” Sosyal Politika Yazıları, ed. Ayşe Buğra ve Çağlar Keyder, çev., Burcu Yakut Çakar ve Utku Barış Balaban (İstanbul: İletişim Yayınları, 2018), 375-395.
• Öneş, Umut, Burça Kızılırmak ve Emel Memiş. “Türkiye’de Yoksulluk ve Haneiçi İş Zamanı Dağılımı: Analiz ve Politika Önerileri,” 2000’ler Türkiye’sinde Sosyal Politika ve Toplumsal Cinsiyet der. Saniye Dedeoğlu ve Adem Yavuz Elveren (Ankara: İmge Kitabevi, 2015), 123-146.
• Özar, Şemsa ve Burcu Yakut-Çakar. Eşi Vefat Etmiş Kadınlar İçin Bir Nakit Sosyal Yardım Programı Geliştirilmesine Yönelik Araştırma Projesi. (İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Politika Forumu, 2011).
• Özbay, Ferhunde. Kadın Emeği Seçme Yazılar der. Şemsa Özar (İstanbul: İletişim Yayınları, 2019).
• Öztan, Ece. “Türkiye’de ailecilik, biyosiyaset ve toplumsal cinsiyet rejimi” Toplum ve Bilim 130 (2014): 176-188.
• Toksöz, Gülay. “Neoliberal Piyasa, Özel ve Kamusal Patriarka Çıkmazında Kadın Emeği,” Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın, ed. Saniye Dedeoğlu ve Adem Yavuz Elveren (İstanbul: İletişim Yayınları, 2017), 103-126.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (1988) Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti. erişim adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/isgucuapp/isgucu.zul
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2000) Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti. erişim adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/isgucuapp/isgucu.zul
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2003) Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti. erişim adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/isgucuapp/isgucu.zul
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2013) Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti. erişim adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/isgucuapp/isgucu.zul
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2019) Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti. erişim adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2021) Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti. erişim adresi: https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr
• Wacquant, Loic. “Giriş,” Düşünümsel Bir Antropoloji İçin Cevaplar, ed. Pierre Bourdieu ve Loic Wacquant, çev., Nazlı Ökten (İstanbul: İletişim Yayınları, 2003), 13-45.