Bir Epistemik Mücadele Örneği Olarak Türkiye’de Pandemi Döneminde Yükselen Feminist Hareket

Yıl 2024, Sayı: 1, 227 - 262, 24.12.2024

Elif Gençkal Eroler

https://doi.org/10.46655/federgi.1561153

Öz

Bu çalışma, AB’ye aday ülke olan Türkiye’nin koronavirus pandemisi dönemindeki toplumsal cinsiyete ilişkin politikalarına odaklanır ve feminist hareketi erkek egemen bilgi üretiminin yarattığı epistemik adaletsizliğe karşı bir epistemik mücadele olarak inceler. Söz konusu mücadele, muhafazakâr patriyarkanın erkeği kadına önceleyen hiyerarşik bakış açısının eleştirisini içerdiği ve erkek-egemen bakış açısının inşa ettiği ve kadını ikincil konuma düşüren “normalleri” eleştirdiği ölçüde epistemik bir mücadele olarak ele alınabilir. Muhafazakâr popülizmin dünya çapındaki başarısını açıklayabilmek için toplumsal cinsiyet perspektifine ihtiyaç duyulduğunu öne süren literatürü takip ederek, bu çalışma pandemi gibi felaketlerin muhafazakâr popülistler tarafından toplum üzerindeki güç ve hegemonyalarını artıracak şekilde toplumsal olarak kurgulandığını öne sürer. Bu çalışmada, pandemi döneminde Türkiye’de yükselen toplumsal cinsiyet karşıtı politikalara karşı feminist hareketin mücadele biçimleri ve söylemleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Covid-19 pandemisi, Türkiye’de feminist hareket, toplumsal cinsiyet karşıtlığı, afetin sosyal inşası, epistemik adalet

The Rising Feminist Movement in Turkey During the Pandemic as an Example of Epistemic Struggle

Öz

This study focuses on gender policies of Turkey, an EU candidate country, during the coronavirus pandemic. and examines the feminist movement as an epistemic struggle against the epistemic injustice created by male-dominated knowledge production. This struggle can be considered as an epistemic struggle to the extent that it includes a critique of the conservative patriarchy’s hierarchical perspective that prioritizes men over women and criticizes the “normals” constructed by the male-dominated perspective that relegate women to a secondary position. Following the literature that suggests that a gender perspective is needed to explain the success of conservative populism worldwide, this study argues that disasters such as pandemics are socially constructed by conservative populists in a way that increases their power and hegemony over society. This study will examine the forms and discourses of the feminist movement against the rising anti-gender policies in Turkey during the pandemic.

Anahtar Kelimeler

Covid-19 pandemic, feminist movement in Turkey, anti-gender, social construction of disaster, epistemic justice

Kaynakça

• Arat, Yeşim. “Democratic Backsliding and the Instrumentalization of Women’s Rights in Turkey” Politics & Gender 18, no. 4 (2022): 911–41. https://doi.org/10.1017/S1743923X21000192
• Arat, Yeşim ve Şevket Pamuk. “Islamists in Power,”, Turkey Between Democracy and Authoritarianism ed. Yeşim Arat ve Şevket Pamuk (Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2019): 88–129.
• Austin, Kelly ve Marc D. Noble. “Measuring Gender Disparity in the HIV Pandemic: A Cross‐National Investigation of Female Empowerment, Inequality, and Disease in Less‐Developed Nations” Sociological Inquiry 84, no: 1 (2014): 102-130.
• Avrupa Parlamentosu. “Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesinden Çekilmesi”, 26 Mart 2021, Soru: E-001699/2021, https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-9-2021-001699_EN.html
• Aydın-Düzgit, Sanem ve Alper Kaliber. “Encounters with europe in an era of domestic and International Turmoil: Is Turkey a De-Europeanising Candidate Country?” South European Society and Politics 21, no: 1 (2016): 1–14, https://doi.org/10.1080/13608746.2016.1155282.
• Azcona, Ginette, Antra Bhatt, Sara Davies, Sophie Harman, Julia Smith, and Clara Wenham. Spotlight on gender, COVID-19 and the SDGs: Will the pandemic derail hard-won progress on gender equality? UN Women. 2020. https://www.unwomen.org/en/digital-library/publications/2020/07/spotlight-on-gender-covid-19-and-the-sdgs
• Bayur, Ekin. “Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Kadın Hareketi III, Gergedan Dergi, 2020. https://gergedan.press/turkiyede-kadin-hareketleri-iii-8421/#_ednref10
• BBC News Türkçe. “Türkiye’deki En Büyük LGBT yürüyüşü”, 1 Temmuz 2013, https://www.bbc.com/turkce/haberler/2013/06/130630_lgbt_istanbul (son erişim tarihi: 05.11.2024)
• Berber, Nacide. “1990’lar: Bir Farklılıklar ve Kurumsallaşmalar Dönemi”, Heinrich Böll Stiftung, 2017. https://tr.boell.org/tr/2017/09/18/1990lar-bir-farkliliklar-ve-kurumsallasmalar-donemi
• Berktay, Fatmagül. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Feminizm”, Tarihin Cinsiyeti (İstanbul: Metis Yayınevi, 2003).
• Bianet “İstanbul Onur Yürüyüşünde gözaltına alınan 373 kişi serbest bırakıldı”, 27 Haziran 2022 https://bianet.org/print/haber/istanbul-onur-yuruyusu-nde-gozaltina-alinan-373-kisi-serbest-birakildi-263791, (son erişim tarihi 02.08.2024)
• BİLGİSpor. Covid-19, Spor ve Toplumsal Cinsiyet: Krizin Ortasındaki Fırsat. YouTube, 9 Temmuz 2020, https://www.youtube.com/watch?v=BVVdW-zdnnk (son erişim tarihi 05.11.2024) Birleşmiş Milletler Kadın (UN Women) Kadın Liderlere Çağrı: Toplumsal Cinsiyete Duyarlı COVID-19 Yönetimi, 2020.
• Birleşmiş Milletler Kadın (UN Women) Measuring the shadow pandemic: Violence against women during Covid-19, 2021 https://data.unwomen.org/sites/default/files/documents/Publications/Measuring-shadow-pandemic.pdf (erişim tarihi 01.11.2024)
• Boğaziçi Üniversitesi. “Coronanın Gör Dediği: Yemek ve Toplumsal Cinsiyet”. YouTube, 2 Haziran 2020, https://www.youtube.com/watch?v=udw4eSFU4j0 (son erişim tarihi 05.11.2024
• Bystydzienski, Jill M., Jennifer Suchland, and Rebecca Wanzo (ed.). “Introduction to Feminists Interrogate States of Emergency.” Special issue, Feminist Formations 25, no: 2 (2013): vii–xiii.
• Coşar, Simten and Mesut Yeğenoğlu. “New Grounds for Patriarchy in Turkey? Gender Policy in the Age of AKP” South European Society and Politics 16, no: 4 (2011): 555–573. https://doi.org/10.1080/13608746.2011.571919
• Coşar, Simten. “Yeni rejim, yeni patriyarka: İstanbul Sözleşmesini Harcamak”, Open Global Rights, 2021. https://www.openglobalrights.org/new-regime-new-patriarchy-the-istanbul-convention-at-stake/?lang=Turkish
• Coşar, Simten. “Women in Turkish Political Thought: Between Tradition and Modernity.” Feminist Review, no. 86, (2007): 113–31. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/30140853.
• Çatlak Zemin. “2022’de Yoksulluğa Feminist İsyan Var!”. 31 Aralık 2021 https://catlakzemin.com/2022de-yoksulluga-feminist-isyan-var/ (son erişim tarihi 01.08.2024)
• Çatlak Zemin, “İstanbul Sözleşmesi bizim! İl il eylem yerleri”. 20 Mart 2021, https://catlakzemin.com/istanbul-sozlesmesi-bizim-il-il-eylem-yerleri (son erişim tarihi 01.08.2024)
• Demirtaş, Birgül ve Zuhal Yeşilyurt-Gündüz. “Revisiting Feminist IR Theory: How Do the Dual Challenges of Populism and the Pandemic Affect Gender? A Conversation with Prof. Cynthia Enloe”, 2020 UIK Panaroma, https://www.uikpanorama.com/blog/2020/08/18/panorama-asks-revisiting-feminist-international-relations-theory-how-do-the-dual-challenges-of-populism-and-the-pandemic-affect-gender-a-conversation-with-prof-cynthia-enloe/ (son erişim tarihi 12.08.2024)
• Diner, Cagla and Sule Toktas. “Waves of feminism in Turkey: Kemalist, Islamist and Kurdish women’s movements in an era of globalization” Journal of Balkan and Near Eastern Studies 12, no. 1 (2010): 41-57. DOI: 10.1080/19448950903507388
• Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization WHO) Covid-19 dashboard, 2024.
• https://data.who.int/dashboards/covid19/cases?n=o (son erişim tarihi 01. 11.2024)
• Ecevit, Yıldız. (2021 “Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Temel Kavramları”, CEİDizler Yayını, 2021 https://ceidizler.ceid.org.tr/dosya/toplumsal-cinsiyet-esitliginin-temel-kavramlaripdf.pdf.
• Enarson, Elaine, Alice Fothergill, and Lori Peek. “Gender and Disaster: Foundations and Directions,” Handbook of Disaster Research, ed. H. Rodriguez, Enrico L. Quarantelli, and Russell Dynes (New York: Springer Press, 2006), 130–46
• Enarson, Elaine, and Betty Hearn Morrow, ed. 1998. The Gendered Terrain of Disaster: Through Women’s Eyes. Westport, CT: Praeger Publishers.
• Eroğlu, Damla ve Hilal Gençay (2020). “Salgında Kadın Olmak Araştırma Raporu”, Kadının İnsan Hakları Yeni Çözümler Derneği, Ekim 2020i https://kadinininsanhaklari.org/wp-content/uploads/2021/02/Salg%C4%B1nda-Kad%C4%B1n-Olmak-Uzun-Rapor-Final.pdf
• EŞİTİZ. Eşitlik İzleme Kadın Grubu. EŞİTİZ Söyleşileri 2: Kadın Örgütleri Kovid Sürecinde Kadına Karşı Şiddetle Mücadeleyi Konuşuyor, 22 Nisan 2020 https://www.youtube.com/watch?v=Tb3-Y3u0ZSY
• Fricker, Miranda. Epistemic Injustice: Power and the Ethics of Knowing (Oxford: Oxford University Press, 2007). Grzebalska, Weronika and Andrea Petö, A. “The gendered modus operandi of the illiberal transformation in Hungary and Poland”, Women’s Studies International Forum 68 (2018): 164–172. https://doi.org/10.1016/j.wsif.2017.12.001
• Hill-Collins, Patricia. “Black Feminist thought in the Matrix of Domination”, Black Feminist Thought: Knowledge, Consciousness, and Politics of Empowerment ed. Patricia Hill-Collins (pp.). (Boston: Unwin Hyman, 1990), 221-238.
• Icaza, Rosalba, and Rolando Vazquez. “Social Struggles as Epistemic Struggles” Development and Change 44, no. 3 (2013): 683–704. https://doi.org/10.1111/dech.12039
• Işık, Ebru. “Covid 19 Salgını ve Kadın Emeği: Türkiye’den Kadın Deneyimleri”. Politik Kuram 4, no. 2 (2020): 219-241. İlkkaracan, İlkkaracan. ve Emel Memiş. COVID-19 Küresel Salgın Sürecinde Türkiye’de Bakım Ekonomisi ve Toplumsal Cinsiyet Temelli Eşitsizlikler UNDP, 2020. https://www.tr.undp.org/content/turkey/tr/home/library/corporatereports/ COVID-gender-survey-report.htm (son erişim tarihi: 02.07.2024)
• İlkkaracan, İlkkaracan ve Emel Memiş. “Transformations in the Gender Gaps in Paid and Unpaid Work During the COVID-19 Pandemic: Findings from Turkey” Feminist Economics, 27 no: 1-2 (2021): 288–309. https://doi.org/10.1080/13545701.2020.1849764
• Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu. Korona Günlerinde Kadınlar İçin Şiddetten Korunma Kılavuzu, Mart 2020. http://kadincinayetlerinidurduracagiz.net/uploads/file/siddetten_korunma_kilavuzu.pdf (son erişim tarihi: 04.05.2024)
• Kadının İnsan Hakları Yeni Çözümler Derneği. Destek Almak için Başvurulabilecek Kurumlar, 2020, https://www.kadinininsanhaklari.org/destek-almak-icin-basvurulabilecek-kurumlar/ (son erişim tarihi 06.11.2024)
• Kandiyoti, Deniz. “Ataerkil Örüntüler: Türk Toplumunda Erkek Egemenliğinin Çözümlenmesine Yönelik Notlar” 1980'ler Türkiyesi'nde Kadin Bakış Açısından Kadınlar, ed. Şirin Tekeli (İstanbul: İletişim Yayınları, 1995).
• KAOS GL “Yoksulluğa feminist isyan kampanyası başladı: Dünyanın yerinden oynaması mümkün!”, 16 Şubat 2022, https://kaosgl.org/haber/yoksulluga-feminist-isyan-kampanyasi-basladi-dunyanin-yerinden-oynamasi-mumkun (son erişim tarihi 02.08.2024)
• Karakaş, Burcu. “Türkiye’de kürtaj hizmeti: Fiilen yasak”. DW Türkçe. 18 Ocak 2019 https://t24.com.tr/haber/turkiyede-kurtaj-hizmeti-fiilen-yasak,802325 (son erişim tarihi: 03.10.2024)
• Kaya, Ayhan. “Islamisation of Turkey under the AKP Rule: Empowering Family, Faith and Charity” South European Society and Politics 20, no. 1 (2015): 47-69.
• Kohn, George C. (ed.) (2008). Encyclopedia of Plague and Pestilence: From Ancient Times to the Present (New York: Infobase Publishing, 2007).
• Luft, Rachel E. “Racialized disaster patriarchy: An intersectional model for understanding disaster ten years after Hurricane Katrina” Feminist Formations 28, no. 2 (2016): 1-26.
• Medina, José. “Misrecognition and Epistemic Injustice.” Feminist Philosophy Quarterly 4, no. 4: (2018), https://doi.org/10.5206/fpq/2018.4.6233
• Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı. “Koronavirüs Salgını Süresince Kadın Yönelik Şiddetle Mücadele İzleme Raporu”. 13 Nisan 2020. https://morcati.org.tr/wp-content/uploads/2020/06/koranavirus-salgini-suresince-kys-rapor.pdf (son erişim tarihi: 01.08.2024)
• Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı. Erkek Şiddeti Yeni Değil, Tedbirsizlik Normal Değil!, 28 Mayıs 2020 https://morcati.org.tr/basin-aciklamalari/erkek-siddeti-yeni-degil-tedbirsizlik-normal-degil/ (son erişim tarihi: 06.07.2024).
• Müftüler Baç, Meltem. “Turkey’s Political Reforms and the Impact of the European Union” South European Society and Politics 10, no.1 (2005): 17–31. https://doi.org/10.1080/13608740500037916 Oy ve Ötesi. Oy ve Ötesi Podcast-19 (7): Salgın ve Kadına Yönelik Şiddet. [Podcast]. Spotify, 4 Haziran 2020, https://oyveotesi.org/oy-ve-otesi-podcast-19-7-salgin-ve-kadina-yonelik-siddet/ (son erişim tarihi 03.11.2024)
• Özbudun, Ergun. “Democratization reforms in Turkey, 1993–2004” Turkish Studies 8, no. 2 (2007): 179–196, https://doi.org/10.1080/14683840701312195
• Özkan Kerestecioğlu, İnci. “Kadınlara Yönelik Aile İçi Şiddet: Mücadele Kazanımlar ve Sorunlar” Birikim Dergisi, 2004.
• Patton, Marcie. “AKP reform fatigue in Turkey: What has happened to the EU process?” Mediterranean Politics 12, no. 3 (2007): 339–358, https://doi.org/10.1080/13629390701622382
• Sancar, Serpil. “Otoriter Türk Modernleşmesinin Cinsiyet Rejimi”, Doğu Batı, Özel Sayı: İdeolojiler II, no.29 (2004). Sessiz Kalma, “İstanbul Sözleşmesi Savunucuları”. 7 Haziran 2023, https://www.sessizkalma.org/tr/savunucu/istanbul-sozlesmesi-savunuculari (son erişim tarihi: 06.06.2024)
• Sessiz Kalma, “Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu”, 13 Eylül 2023, https://www.sessizkalma.org/tr/savunucu/kadin-cinayetlerini-durduracagiz-platformu (son erişim tarihi: 01.06.2024)
• Sessiz Kalma, “Mersin Kadın Platformu”, 29 Mayıs 2021, https://www.sessizkalma.org/tr/savunucu/mersin-kadin-platformu (son erişim tarihi: 01.06.2024)
• Sessiz Kalma, “Rosa Kadın Derneği”, 12 Eylül 2023, https://www.sessizkalma.org/tr/savunucu/rosa-kadin-dernegi (son erişim tarihi: 05.06.2024).
• Sosyo Politik Saha Araştırmaları Merkezi. COVİD-19 Karantinasından Kadının Etkilenimi ile Kadın ve Çocuğa Yönelik Şiddete İlişkin Türkiye Araştırma Raporu, 2020.
• Sumbas, Ahu. “Akıllı Karantina: Hollanda’nın Covid 19’a Karşı Politikası” Pandemi ve Sağlık Hukuku: Disiplinlerarası Yaklaşımla, ed. Özcan Büyüktanır ve Berna Özpınar Gümrükçüoğlu (Ankara: Yetkin Yayınevi, 2020), 355-374.
• Süleymanoğlu-Kürüm, Rahime, F. Melis Cin. “Introduction: Why Gender and the EU?” Feminist Framing of Europeanisation, Gender and Politics ed. Rahime Süleymanoğlu-Kürüm ve F. Melis Cin (Palgrave Macmillan, Cham, 2021), https://doi.org/10.1007/978-3-030-52770-9_1
• Süleymanoğlu-Kürüm, Rahime ve Elif Gençkal-Eroler. “Alternative modernities and epistemic struggles for recognition in Turkish media: deconstructing Eurocentrism?” Third World Quarterly 44, no. 9 (2023): 2154-2172, DOI: 10.1080/01436597.2023.2223125
• Kidd, Ian James, José Medina, and Gaile Pohlhaus Jr. The Routledge Handbook of Epistemic Injustice (London and New York: Routledge, 2017).
• Klein, Naomi. The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism (New York: Metropolitan Books/Henry Holt, 2007)
• Moffitt, Benjamin. “How to Perform Crisis: A Model for Understanding the Key Role of Crisis in Contemporary Populism” Government and Opposition 50, no. 2 (2015): 189–217
• Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı. Şiddete Uğradığınızda Neler Yapabilirsiniz?, 2020 https://morcati.org.tr/siddete-ugradiginizda-neler-yapabilirsiniz/ (son erişim tarihi: 06.11.2024)
• Türkiye Cumhuriyeti İletişim Başkanlığı. “Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden Çekilmesine İlişkin Açıklama”, 21 Mart 2021, https://www.iletisim.gov.tr/turkce/haberler/detay/turkiyenin-istanbul-sozlesmesinden-cekilmesine-iliskin-aciklama (son erişim tarihi: 01.09.2024).
• Uluslararası Af Örgütü. “Türkiye: Onur Yürüşü restleşmesi LGBTİ+ haklarına yönelik tehdidin altını çiziyor”, 23 Haziran 2023, https://www.amnesty.org.tr/icerik/istanbul-onur-yuruyusu-restlesmesi-lgbti-haklarina-yonelik-tehdidin-altini-ciziyor#: (son erişim tarihi: 05.11.2024)
• Ulusoy, Kıvanç “The European Impact on State-Religion Relations in Turkey: Political Islam, Alevis and Non-Muslim Minorities” Australian Journal of Political Science 46, no: 3 (2011), DOİ: 10.1080/10361146.2011.595558.
• Wenham Clare, Lulia Smith, Rosemary Morgan “the gendered impacts of the outbreak” Lancet (2020): 846-848. doi: 10.1016/S0140-6736(20)30526-2.
• Yılmaz, Volkan “Pandemi Öncesi ve Sırasında Türkiye’de Cinsel Sağlık ve Üreme Sağlığı Hizmetleri İzleme Raporu” Türkiye Aile Sağlığı ve Aile Planlaması Vakfı, Eylül 2020.
• Zihnioğlu, Özge. “Women’s Activism for Democracy in Turkey: Impact, Limitations, and State Responses” On the Front Lines: Women’s Mobilization for Democracy in an Era of Backsliding ed. Saskia Brechenmacher, Erin Jones, and Özge Zihnioğlu, Carnegie Endowment for International Peace (2024): 37-44.
• Zihnioğlu, Yaprak. “Nezihe Muhiddin ve Türk Kadın Birliği (1927-1935)”. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Feminizm Ed. Feryal Saygılıgil ve Nacide Berber (İstanbul: İletişim Yayınevi, 2020).