BAŞKA TÜRLÜ YAPABİLME İMKÂNI

Yıl 2011, Sayı: 54, 123 - 128, 15.12.2011

Songül Demir

Öz

Bu makalede tartışılan soru başka türlü ya da alternatif bir başka fiil ortaya
koyabilme imkânının özgürlük, özgür olarak fiilde bulunabilme veya sorumluluk
içinde olmak için gerekli şart olup olmadığı sorusudur. Fakat bir fiilin
başka türlü yapılabilmesi, yani alternatifinin olabilmesi durumunun özgürlük
veya sorumluluk için gerekli şart olmadığı görüşündeyim. Akıl yürütme ile spekülasyon
ya da gerçek olmayanın ne olduğu bilgisi gibi iki olasılıktan sadece ne
bilmediğimizi belirleyebiliriz. Ayrıca, kaldı ki gerçek olmayan bu olasılıkların
(alternatiflerin/seçeneklerin) gerçekleştirilmesi mümkün olmadığından bu olasılıkları
şu anki dünyanın bir parçasıymış gibi görmek de anlamsızdır. “Başka
türlü yapılsaydı nasıl olurdu?“ varsayımı ya da böyle düşünmek gerçek fiil ile
ilgisi olmayan, sadece hayal ürünü bir düşüncedir. Oysa günlük hayatta yapıp
ettiklerimiz, gerçek fiillerdir ve biz, ancak, gerçekten yapıp ettiğimiz bu fiillerden
sorumlu tutulabiliriz. Hiç kimse bizi, henüz gerçekleştirmediğimiz bir fiilden
dolayı sorumlu tutamaz. Ancak neden hâlâ “başka türlü yapılabilse(ydi)?”
sorusu ile karşılaşıyoruz? Bu soruya şöyle cevap verilebilir: “Başka türlü olsa
nasıl olurdu?“diye düşünmek (sormak), mümkün olabilecek olasılıkları gözden
geçirerek bizim (benim) hali hazırda olmuş olan fiile dayalı durumumuzu ve
yapılan fiili anlamamıza yardımcı olur. Böylece biz (ben) gelecekte olabilecek
benzer veya aksi bir durumu daha iyi değerlendirme imkanının elde ederiz.

Anahtar Kelimeler

Özgürlük, fiil özgürlüğü, sorumluluk, fiil,, alternatif fiil olanakları.

ANDERS HANDELN ZU KÖNNEN

Öz

Kaynakça

• Chisholm, Roderick M.: “Freiheit und Handeln“, in: Georg Meggle (Hg):” Analytische
• Handlungstheorie“, Bd. I, Frankfurt am Main, 1977, S.354-387
• Chisholm, Roderick M.: “Die Menschliche Freiheit und das Selbst”, in: Pothast, Ulrich (Hg.):
• Chisholm, Roderick M.: “Der Handelnde als Ursache”, in: Lenk, Hans (Hg.): “Handlungstheorien Interdisziplinär”, Bd. II (zweiter Halbband), Wilhelm Fink Verlag, München, 1980, S. 399- 417
• Dennett, Daniel: “Ellenbogenfreiheit”, Athenäum Verlag, Frankfurt am Main, 1986,
• Lohmar, Achim: “Moralische Verantwortlichkeit ohne Willensfreiheit”, Vittorio Klostermann Frankfurt am Main, 2005
• Lohmar, Achim: “Freiheit und kausale Determiniertheit: Das Kompatibilitätsproblem”, http://uk-online.uni-koeln.de/remarks/d781/rm20816.doc
• Moore, Georg Edward: “Ethics”, Oxford University Press, London, 1961
• Palmer, F.R.: “Mood and Modality“, Cambridge Univ. Press, Cambridge, 2001