MÎR DÂMÂD’IN HUDÛS KONUSUNDA İBN SÎNÂ’YA YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER VE HUDÛS-U DEHRÎ GÖRÜŞÜ

Yıl 2012, Sayı: 56, 249 - 273, 15.12.2012

M. Nesim Doru

Öz

Bu makale, 17. yüzyılda yaşamış İslam filozofu Mîr Dâmâd’ın hudûs-u
dehrî görüşünü ve İbn Sîna ile Mîr Dâmâd’ın sözkonusu meseledeki farklarını
ele almaktadır. Bu görüş, Tanrı-âlem ilişkisi meselesinde İslam filozofları
ile kelamcılar arasında meydana gelen ezelilik ve yaratma taraftarlarına sunulan
üçüncü bir yol olarak önem arz etmektedir. Dâmâd, âlemin yaratıldığını ama
bunun kelamcıların anladığı anlamda zamanda değil zaman üstü gerçekleştiğini
savundu. Öte yandan, âlemin zaman üstünde yaratıldığı tezi, âlemin İbn Sînâ’nın
savunduğu şekliyle ezeli olduğu anlamına gelmediğini ileri sürdü. Dâmâd, görüşünü
temellendirirken çoğunlukla İbn Sînâ’nın verilerine dayandı. Ama onun
zatî (ontolojik) hudûs görüşünün âlemin meydana gelmesini izah etmede yetersiz
kaldığını düşündü. O, Tanrı’nın dışında hiçbir açıdan başka ezeli varlıklar kabul
etmemekle İbn Sinâ felsefesinden kesin bir şekilde ayrıldı. Bu sebeple kendi
dehrî hudûs teorisini ortaya koydu.

Anahtar Kelimeler

Mîr Dâmâd, Hudûs-u Dehrî, İbn Sînâ, Hudûs-u Zatî, Sermed, Zaman, Dehr.

MÎR DÂMÂD’S NOTİON OF HUDÛTH DAHRÎ AND HİS CRİTİCİSM OF IBN SİNA CONCERNİNG THE HUDÛTH

Öz

This article concerns the notion of hudûth dahrî by the 17th-cc. Muslim
philosopher Mîr Dâmâd and the difference regarding this notion between him
and Ibn Sina. This notion bears the importance of posing as a third path presented
to the supporters of eternity and creation which came to being among Muslim
philosophers and theologians. Dâmâd maintained that the universe was created
but that this creation happened on a super-temporal level, i.e. not as a temporal
event which the theologians claimed. Furthermore, he proposed that the thesis
of super-temporal creation of the universe did not mean that the universe was
eternal, which was claimed by Ibn Sina. Dâmâd supported his thesis by relying
on Ibn Sina’s suggestions, but thought that Ibn Sina’s notion of ontological
existence was insufficient for explaining the creation of the universe. He made
a sharp departure from Ibn Sina’s philosophy by rejecting the possibility of the
existence of any eternal beings other than God, and thus presented his own theory
hudûth dahrî.

Anahtar Kelimeler

Mîr Dâmâd, Hudûth Dahrî, İbn Sînâ, Hudûth Dhatî, Sarmad, Time, Dahr.

Kaynakça

• Corbin, Henry, İslam Felsefesi Tarihi (Başlangıçtan İbn Rüşd’ün Ölümüne), çev: Hüseyin Hatemi, İletişim Yay., İst., 1994.
• Cürcânî, Seyit Şerif, Ta‘rifât, Mektebetu Lübnan, Beyrut, 1985.
• Debashi, Hamid, “Mir Dâmâd and the founding of the School of Isfahân”, (History of Islamic Philosophy, ed. Seyyed Hossein Nasr&Oliver Leaman, Routledge, 1996 içinde), c.1, s.597-634.
• Izutsu, T., “Mîr Dâmâd and his Metaphysics”, (Mîr Dâmâd, El-Kabasât, ed: Mehdi Muhakkık, Tahran Üniversitesi Yay., Tahran, 1988 içinde), s. 1-14.
• İbn Arabî, el-Fütûhâtu’l-Mekkîyye, el-Mektebetu’l-Arabiyye, Kahire, 1985.
• İbn Rüşd, Faslu’l-Makâl, Daru’l-Meşrık, Beyrut, 1986.
• İbn Sînâ, El-İşârât ve’t-Tenbihât, thk: Mücteba Zar‘i, Bustan-ı Ketab-ı Kum, Kum, 1381.
• İbn Sîna, El-İşârât ve’t-Tenbihât (Nasıruddin Tûsî ve Kutbettin Razî şerhleri ile birlikte), Neşru’l-Belâğa, Kum, 1375.
• İbn Sînâ, El-Mebde’ ve’l-Me‘ad, Nşr: Abdullah Nuranî, Tahran, 1363/1998
• İbn Sînâ, En-Necât fi’l-Mantık ve’l-İlahiyât, Daru’l-Cil, Beyrut, 1992.
• İbn Sînâ, Eş-Şifâ: el-İlahiyât, Nşr: İbrahim Medkur, b.y.y., t.y.
• İbn Sînâ, Et-Ta‘likat, thk: Abdurrahman Bedevî, Mektebu’l-İ‘lami’l-İslami, Kum, 1404.
• İbn Sînâ, Kitabu’ş-Şifâ -Fizik, çev: Muhittin Macit-Ferruh Özpilavcı, Litera Yay., İst., 2004.
• İbn Sînâ, Risale fi’l-Hudûd, (İbn Sînâ, Tis‘u Resail, Daru’l-Arab, Kahire, t.y. içinde).
• İbn Sînâ, Risaletu’n-Neyruziyye, (İbn Sînâ, Tis‘u Resail, Daru’l-Arab, Kahire, t.y. içinde).
• İbn Sînâ, ‘Uyunu’l-Hikme, thk: Abdurrahman Bedevî, Daru’l-Kalem, Beyrut, 1980.
• Hüseyin Atay, Farabi ve İbn Sina’ya Göre Yaratma, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 2001.
• Kaya, M.Cüneyt, Varlık ve İmkân:Aristoteles’ten İbn Sînâ’ya Kadar İmkânı, Tarihi, Klasik Yay., İst., 2011.
• Kılıç, Muhammed Fatih, “İbn Sînâ’nın Hudûs Yorumu”, Beytulhikme An International Journal of Philosophy, vol:1/2, 2011, s.104-32.
• Mîr Dâmâd, Cezevât, Bombay taşbaskısı, İntişarat-ı Behnam, 1304/1886.
• Mîr Dâmâd, El-Kabasât, ed: Mehdi Muhakkık, Tahran Üniversitesi Yay., Tahran, 1988.
• Mîr Dâmâd, Es-Sırâtu’l-Mustakîm fi Rabti’l-Hâdis bi’l-Kadîm, thk: Ali Ucibî, Miras-ı Mektub, Tahran, 1381/2002.
• Mîr Dâmâd, Hulsetu’l-Melekût, (Mîr Dâmâd, Musannefât-ı Mîr Dâmâd, Nşr: Abdullah Nuranî, Tahran, 2003/1381 içinde).
• Mîr Dâmâd, İmazât, (Mîr Dâmâd, Musannefât-ı Mîr Dâmâd, Nşr: Abdullah Nuranî, Tahran, 2003/1381 içinde).
• Muhakkık, Mehdi, “Te’sir-i İbn Sina ber Mîr Dâmâd”, (Mîr Dâmâd, El- Kabasât, ed: Mehdi Muhakkık, Tahran Üniversitesi Yay., Tahran, 1988 içinde), s. 144-56.
• Nasr, Seyyid Hüseyin, “Mullâ Sadrâ: His Teachings”, (History of Islamic Philosophy, ed. Seyyed Hossein Nasr&Oliver Leaman, Routledge, 1996 içinde), c.1, 643-662.
• Nasr, Seyyid Hüseyin, “The School of Ispahân”, (M. M. Sharif, A History of Muslim Philosophy, Wiesbaden, 1963 içinde), c.2, s. 904-31.
• Nasr, Seyyid Hüseyin, Üç Müslüman Bilge, çev: Ali Ünal, İnsan Yay., İst, t.y.
• Öz, Mustafa, “Dâmâd, Muhammed Bâkır”, DİA, İst., 1993, c.8, s.435-6.
• Proklus, El-Hayru’l-Mahz, (A. Bedevî, el-Eflâtuniyyetu’l-Muhdese ‘İnde’l-‘Arab, Vekaletu’l-Matbu‘at, Kuveyt, 1977 içinde).