ORTAÇAĞ SONRASI AVRUPA VE İSLÂM FELSEFE TARİHİ VE FELSEFE TARİHİ YAZICILIĞI ÜZERİNE: ARS DİSPUTANDİ VE Â DÂBÜ’L-BAHS BAĞLAMINDA BİR ANALİZ

Yıl 2012, Sayı: 56, 274 - 286, 15.12.2012

Mehmet K. Karabela

Öz

Bu makale, ortaçağ sonrası Avrupa ve İslâm felsefesinde yer etmiş tartışma
teorileri üzerine yazılan eserleri analiz etmektedir. On ikinci yüzyılın sonlarında
ortaya çıkan ve logica moderna olarak bilinen tartışma sanatı ars obligatoria’ya
ilişkin Batı yazını, on altıncı yüzyılda ars disputandi olarak bilinen yeni bir metoda
dönüşmüştür. Ars disputandi ve âdâbü’l-bahs eserleri, on altıncı yüzyıldan
on sekizinci yüzyıla kadar, Avrupa, Orta Doğu ve Orta Asya’daki pek çok orta
çağ sonrası ilim adamı tarafından yorumlanmış, ancak, tartışma teorisine ilişkin
gerek Arapça gerekse Latince yazın türleri orta çağ sonrası dönemlerde değişiklik
geçirmiştir. Bu makale, Orta çağ sonrası ars disputandi metodunu, İslâm felsefe
tarihinde klasik sonrası dönemde ortaya çıkan âdâbü’l-bahs ile karşılaştırmakla (a) her iki teorinin kendi klasik formlarından nasıl farklılaştığını ve ikisinin hangi
noktalarda buluştuğunu ve ayrıldığını ve (b) Avrupa ve İslâm felsefesi tarihi çalışmaları
arasında yeterli iletişimin bulunmamasından kaynaklanan felsefe tarihi
araştırmalarında “tarih yazıcılığı sorunsalını” göstermeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ars Disputandi, Âdâbü’l-Bahs, Felsefe Tarihi, Felsefe Tarihi Yazıcılığı, Diyalektik, Cedel.

ON HİSTORY AND HİSTORİOGRAPHY OF EUROPEAN AND ISLAMİC PHİLOSOPHİES İN THE POST-MEDİEVAL PERİOD: AN ANALYSİS OF THE CASES OF ARS DİSPUTANDİ AND ÂDÂBÜ’L-BAHS

Öz

This article is an analysis of the literature on disputation in the post-medieval
European and Islamic philosophies (1300-1800). The literature on disputation
(ars obligatoria) in Europe, emerging in the late twelfth century and
known as the logica moderna, was transformed in the sixteenth century into a
new method called ars disputandi. Works of ars disputandi and âdâbü’l-bahs
were commented upon by a considerable number of post-medieval scholars in
Europe, Central Asia and Middle East from the sixteenth until the eighteenth
century but both Arabic and Latin genres on argumentation theory underwent
changes. By comparing the post-medieval ars disputandi method with the postclassical
âdâbü’l-bahs, this article aims to show (a) how both theories can be
distinguished from their classical forms and where both (Latin and Arabic tradition)
meet and differ and (b) how the lack of communication between studies on
European and Islamic philosophy indicates to a historiographical problematic in
writing the history of philosophy.

Anahtar Kelimeler

Ars Disputandi, Âdâbü’l-Bahs, History of Philosophy, Historiography of Philosophy, Dialectic, Jadal.

Kaynakça

• Angelelli, Ignacio. “The Techniques of Disputation in the History of Logic.” The Journal of Philosophy 67 (1970): 800-815.
• Bedevî, A. Mantık Aristû. 3 cilt. Beyrut: Dâr al-Kalem, 1980.
• Baltacı, Cahit. XV.-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri. İstanbul: İrfan Matbaası, 1976.
• Daiber, Hans. Bibliography of Islamic Philosophy. Leiden: Brill, 1999.
• Ebu Abdullah Muhammed b. Ebu Bekir b. Abdülaziz ibn Cemaa. Risâle fi’lfark beyne’s-sıdk ve’l-hakk ve’s-savâb. Köprülü Kütüphanesi Fazıl Ahmed Paşa 1587.
• Felipe, Donald L. “Post-Medieval Ars Disputandi.” Basılmamış doktora tezi, The University of Texas, 1991.
• Gelenbevî. Risâle fî Âdâbi’l-Bahs. Çelebi Abdullah 403, Süleymaniye Kütüphanesi.
• İshâk b. İbrahîm b. Süleymân b. Vehb al-Kâtib. el-Burhân fî Vücûh el-Beyân. Tahkik Ahmed Matlûb ve Hadîce Hadîsî. Bağdat: Sâ‘adet Câmi‘a, 1967.
• İzgi, Cevat. Osmanlı Medreselerinde İlim, 2 cilt. İz Yayıncılık: İstanbul, 1997.
• Lane, Edward William. An Arabic-English Lexicon, 8 cilt. Beirut: Librairie du Liban, 1968.
• Makdisi, George. “The Scholastic Method in Medieval Education: An Inquiry into its Origins in Law and Theology.” Speculum 49 (1974): 640-61.
• Özen, Şükrü. “Hilâf,” DİA, XVII, ss. 527-538.
• Pehlivan, Necmettin. “Şemsuddin Muhammed b. Eşref es-Semerkandi’nin Kıstâsu’l-Efkâr fî Tahkiki’l-Esrâr Adlı Eserinin Tahkîki, Tercümesi ve Değerlendirmesi.” Basılmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2011.
• Saçaklızâde. Takrîr el-Kavânin el-Mütedâvale min ‘ilmi’l-Münâzara. İstanbul, 1322.
• Semerkandî, Şemseddîn. Risâle fî Âdabi’l-Bahs. Ayasofya 4437, Süleymaniye Kütüphanesi.
• Semerkandî, Şemseddîn. Kıstâsu’l-Efkâr. Topkapı III. Sultan Ahmed Kütüphanesi 3339.
• Semerkandî, Şemseddîn. Şerhü Mukaddimeti’l-Burhaniyye. Reisülküttâb 1203, Süleymaniye Kütüphanesi.
• Ünver, Süheyl. Fatih Külliyesi ve Zamanı İlim Hayatı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1946.