TÜRK DÜŞÜNCESİNDE POZİTİVİST VE MATERYALİST YANSIMALARIN REDDİYESİ SORUNU

Yıl 2016, Sayı: 63, 48 - 56, 15.07.2016

Aba Müslim Akdemir

Öz

Düşünce geleneğimizde pozitivist ve materyalist felsefenin yansımalarını
modernleşme serüveninden bağımsız düşünmek mümkün değildir.
Bu süreçte Fransız bilim ve felsefe çevrelerinin kültürümüz üzerindeki
merkezi etkisi telif ve tercüme eserler aracılığı ile gerçekleşmiştir. Ayrıca
Alman Felsefesi de Osmanlı aydınlarının Fransızca okumaları üzerinden
aktarılmıştır. Özellikle pozitivist, materyalist ve natüralist etki din, bilim
ve felsefe üçgeninde gelenek-modernite tartışmalarıyla taraf olanlarla karşı
olanların kutuplaştığı bir soruna dönüşmüştür. Modernleşme geleneğinin
taraftarları olan Beşir Fuat, Abdullah Cevdet, Celal Nuri, Baha Tevfik
ve Ahmed Nebil gibi düşünürler pozitivist ve materyalist düşüncelerden
hareketle gelenekçilerin yumuşak karnı olan din, bilim ve felsefe üzerinden
tartışmaları yürütmüşlerdir. Bunun karşısında pozitivist ve materyalist
etkiye karşı Fatma Aliye, İsmail Ferit, Harputizade Hacı Mustafa, Filibeli
Ahmet Hilmi, Emin Feyzi, Mehmet Ali Ayni ve İsmail Fenni gibi reddiyeci
düşünürler ise spritüalist, idealist, Bergsoncu ve aksiyon felsefesi ile
karşı duruş sergilemişlerdir. Ancak reddiye sorununda felsefi karşı duruştan
daha çok dini ve tasavvufi geleneklerin daha çok öne çıktığını söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Pozitivizm, materyalizm, idealizm, spiritüalizm, reddiye, Türk düşüncesi

The issue of Rejection of Positivist and Materialist Reflections in Turkish Thought

Öz

The influence of the adventure of modernization on the reflections of
positivist philosophy and materialist philosophy on our tradition of thought
cannot be ignored. In this process, French scientific and philosophical circles
had a central influence on our culture through copyrighted and translated
works. In addition, German philosophy was introduced through what
the Ottoman intelligentsia read in French. Especially the positivist, materialist,
and naturalistic influences created an environment of polarization
where the supporters of traditionalism faced off against those of modernity
at the triangle of religion, science, and philosophy. Based on their positivist
and materialist thoughts, thinkers such as Beşir Fuat, Abdullah Cevdet,
Celal Nuri, Baha Tevfik, and Ahmed Nebil, who were the supporters of the
tradition of modernization, grounded their arguments on religion, science,
and philosophy, the achilles’ heel of traditionalists. Against them stood
rejectionists such as Fatma Aliye, İsmail Ferit, Harputizade Hacı Mustafa,
Filibeli Ahmet Hilmi, Emin Feyzi, Mehmet Ali Ayni, and İsmail Fenni,
who were against the positivist and materialist influences and grounded
their arguments on spiritualist philosophy, idealist philosophy, Bergson’s
philosophy, and action philosophy. However, it can be said that in the issue
of rejection, religious and sufistic traditions came to the forefront rather
than a philosophical opposition.

Anahtar Kelimeler

Positivism, materialism, idealism, spiritualism, rejection, Turkish thought

Kaynakça

• • Ahmed Midhat (2012), Ben Neyim? Hikmet-i Maddiyeye Müdafa’a, Konya: Çizgi Kitabevi
• • Akdemir, Abamüslim (1998), Mehmed Ali Ayni’nin Düşünce Dünyası, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• • Akgün, Mehmet (1988), Materyalizmin Türkiye’ye Girişi ve İlk Etkileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• •bolay, s. Hayri (1979), Türkiye’de Ruhçu ve Maddeci Görüşün Mücadelesi, İstanbul: Töre Devlet Yayınları
• • Büchner, Louis (2012), Madde ve Kuvvet, Konya: Çizgi Kitabevi
• • Emin Feyzi (2012), İlim ve İrade, Konya: Çizgi Kitabevi
• • Ertuğrul, İsmail Fenni (2014), Lügatçe-i Felsefe, Konya: Çizgi Kitabevi
• • İsmail Ferid (2012), İbtâl-i Mezheb-i Maddiyun, Konya: Çizgi Kitabevi
• • Korlaelçi, Murtaza (1986), Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi, İstanbul: İnsan Yayınları
• • Toku, Neşet (1996), Türkiye’de Anti-Materyalist Felsefe, İstanbul: Beyan Yayınları
• • Uludağ, Zekeriya (2012), “Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi ve Materyalizm”, Şehbenderzade Filibeli Ahmed, Huzur-ı Akl’ü Fende Maddiyyum Meslek-i Dalaleti, Konya: Çizgi Kitabevi
• • Utku, A.-Sepehri, A. (2012) “İsmail Ferid’in İbtâl-i MezhebiMaddiyun’u: Ludwig Büchner’in Madde ve Kuvveti’ne Reddiye İsmail Ferid, İbtâl-i Mezheb-iMaddiyun, Konya: Çizgi Kitabevi