KİNDÎ EPİSTEMOLOJİSİNDE FAAL AKLIN KONUMU

Yıl 2019, Sayı: 70, 176 - 201, 15.12.2019

Şenol Korkut

Öz

Bu çalışma Aristoteles’in Ruh Üzerine geleneği bağlamında Kindî’nin faal akıl teorisini ihtiva etmektedir. Makalede öncelikle Kindî’nin İslâm felsefesindeki konumu ve felsefi mirasa yönelik araştırma metoduna dair bir özet sunulmuştur. Kindî Aristoteles’in Ruh Üzerine geleneği bağlamında Akıl Üzerine adlı bir eser yazmıştır. Kindî bu eserinde dört akıl türünden bahsetmektedir. Kindî’ye sürekli fiil halinde bulunan faal akıl, bilkuvve akıl, müstefâd akıl ve beyani veya zahir akıl olmak üzere dört tür akıl vardır. Faal akıl insan ruhunun dışında ve onu yetkinleştiren akıldır. Kindî’nin Akıl Üzerine’de bahsettiği faal aklın nitelikleri, bütün külliyatı göz önüne alınarak araştırıldığında felsefi gelenekte irdelenen faal akıl teorilerinden farklı bir faal akıl anlayışı ortaya çıkmaktadır. Kindî, Aristoteles’in Ruh Üzerine adlı eserinin III.5. kısmında bahsettiği faal aklı ne İskender Afrodîsî gibi Tanrısal akıl olarak yorumlamış, ne de Themistius gibi insan ruhunun en üst formu olarak kabul etmiştir. Kindî’ye göre faal akıl cisimsiz bir cevher, arızi bir birlik ve mecazi bir etkin olarak insan nefsini bilkuvvelikten, müstefad akıl ve bilfiil akıl düzeylerine doğru yetkinleştirmektedir., Kindî’ye göre vahiy insanın epistemolojik yetilerini donanımlı kılarak gerçekleşecek bir süreç değildir dolayısıyla faal akıl vahiy veren bir aktör konumunda
değildir. Kindî’ye göre her bir nüvesi ile âlem hâdisdir ve faal aklın da dahil olduğu âlemdeki bütün illetler ilâhî iradenin egemenliğinde işlevsel olan ara nedenlerdir. Bu türden bir faal akıl tanımı ile Kindî hem seleflerinden hem de haleflerinden farklı ve özgün bir faal akıl kimliği ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Kindi, Ruh Üzerine, Akıl Üzerine, Faal Akıl, Vahiy

The Status of the Agent Intellect in Al-Kindi’s Epistemology

Öz

This study contains al-Kindi’s agent intellect theory in context with the traditions of the Aristotle’s De Anima. This article firstly presented a summary the status of al-Kindi in islamic philosophy and his methodology about legacy of philosophy. Al-Kindi wrote a treatise as title On Intellect in tradition of Aristotle’s De Anima. According to Kindi, there are four kinds of intellect: Agent intellect, potential intellect, acquired intellect and the emerged (appearing) intellect. The agent intellect is outside the human soul and agent intellect actualises the human intellect by giving universals. If qualities of the agent intellect given in On Intellect should examine in terms of al-Kindi’s whole corpus, the unique agent intellect theory appeared in the history of philosophy. Al-Kindi interpretended the nous mentioned in Aristotle’s De Anima, III.5 neither as divine intellect like Alexander of Aphrodisias nor as the highest form of human soul like Themistius. According to al-Kindi, Agent intellect is incorporeal substance, relational unity and metaphorical cause. Agent intellect illumines the human soul from its potential level to emerged level. According to al-Kindi, revelation is not a process that will be accomplished by equipping human epistemological abilities. So, Agent intellect is not actor who gives revelation. According to al-Kindi, Universe is created with all its cores and all causes included agent intellect in universe is occaisonal causes functional under the divine will. With such a definition of agent intellect, Al-Kindi has put forward a distinctive and unique of interpretation of agent intellect both his predecessors and successors.

Anahtar Kelimeler

al-Kindi, De Anima, On İntellect, Agent İntellect, revelation

Kaynakça

• • Peter Adamson, “Kindî ve Yunanca Felsefe Geleneğinin Kabulü”, İslâm Felsefesine Giriş, ed. Peter Adamson, Richard C. Taylor, çev. M. Cüneyt Kaya, İstanbul; Küre Yayınları, 2008, ss. 35-57.
• • Peter Adamson, al-Kindî, Oxford; Oxford University Press, 2007.
• • Yaşar Aydınlı, “Kindî’nin Tanrı Tasavvuru Üzerine”, Diyanet İlmî Dergi, 54/2, Ankara 2018, 33-52.
• • Mehmet Bayrakdar, İslâm Felsefesine Giriş, Ankara; Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• • Ahmet Cevizci, Felsefe Tarihi, İstanbul; Say Yayıncılık, 2009.
• • Herbert A. Davidson, Alfarabi, Avicenna and Averroes on Intellect, Oxford: Oxford University Press, 1992.
• • Macid Fahri, İslâm Felsefesi Tarihi, İstanbul; İklim Yayınları, 1992.
• • Redmond Gerard Fitzmourice, al-Kindî on Psychology, Unpublished Masters Thesis, McGill University, Institute of Islamic Studies, Montreal, 1971.
• • Mahmut Kaya, “Kindî ve Felsefesi”, Kindî, Felsefî Risaleler, Editör: Mahmut Kaya, İstanbul; Klasik Yayınları; 2002, ss. 3.115.
• • Kindî, “Risâle fi vahdaniyyeti’l-Allah ve Tenâhî Cirmi’l-Âlem”, Resâilu’l-Kindî el-Felsefiyye, Neşr. Muhammed Abdu’l-Hâdî Ebû Rîde, Kahire; Daru’l Fikri’l-Arabi, 1950, ss.201-2017, “Allah’ın Birliği ve Âlemin Sonluluğu Üzerine”, Felsefi Risaleler, Çeviren: Mahmut Kaya, İstanbul; İz Yayıncılık, 1994, ss.87-93.
• • Kindî, “Risale fi’l-Akl”, Resâilu’l-Kindî el-Felsefiyye, Neşr. Muhammed Abdu’l-Hâdî Ebû Rîde, Kahire; Daru’l Fikri’l-Arabi, 1950, ss.353-358, “Akıl Üzerine”, Felsefî Risaleler, Çeviren: Mahmut Kaya, İstanbul-1994, ss. 149-153.
• • Kindî, “Risâle fî Mâhiyeti’n-Nevm ve’r-rü’yâ”, Resâilu’l-Kindî el-Felsefiyye, Neşr. Muhammed Abdu’l-Hâdî Ebû Rîde, Kahire; Daru’l Fikri’l-Arabi, 1950, ss.293-311, “Uyku ve Rüyanın Mahiyeti Üzerine”, Felsefi Risaleler, Çeviren: Mahmut Kaya, İstanbul; İz yayıncılık, 1994, ss.139-149.
• • Kindî, “Risâle fi’l-Felsefetü’l-ûlâ”, Resâilu’l-Kindî el-Felsefiyye, Neşr. Muhammed Abdu’l-Hâdî Ebû Rîde, Kahire; Daru’l Fikri’l-Arabi, 1950, ss.97-162, “İlk Felsefe Üzerine”, Felsefi Risaleler, Çeviren: Mahmut Kaya, İstanbul; İz yayıncılık, 1994,ss.1- 57.
• • Kindî, “Risâle fî Hudûdi’l-Eşya ve Rusûmiha”, Risâle, Resâilu’l-Kindî el-Felsefiyye,Neşr. Muhammed Abdu’l-Hâdî Ebû Rîde, Kahire; Daru’l Fikri’l-Arabi, 1950, ss.165- 179 “Tarifler Üzerine”, Felsefi Risaleler, Çeviren: Mahmut Kaya, İstanbul; İz yayıncılık, 1994, ss. 57-76.
• • Kindî, “Risâle fi’l İbâneti an Sücûdu’l-Cirmi’l-Aksâ”, Resâilu’l-Kindî el-Felsefiyye, Neşr. Muhammed Abdu’l-Hâdî Ebû Rîde, Kahire; Daru’l Fikri’l-Arabi, 1950, ss.244- 261, “Göklerin Allah’a Secde ve İtaat Edişi Üzerine”, Felsefi Risaleler, Çeviren: Mahmut Kaya, İstanbul; İz yayıncılık, 1994, ss.113-127.
• • Kindî, “Risâle fi Kemmiyyeti Kütübi Aristû”, Resâilu’l-Kindî el-Felsefiyye, Neşr. Muhammed Abdu’l-Hâdî Ebû Rîde, Kahire; Daru’l Fikri’l-Arabi, 1950, ss. 362-374, “Aristoteles’in Kitaplarının Sayısı Üzerine”, Felsefi Risaleler, Çeviren: Mahmut Kaya, İstanbul; İz Yayıncılık, 1994, ss.153-171.
• • Kindî, “Risâle fi’l-fâili’l-hakki’l-evveli’t-tâm ve’l-fâili’n-nâkıs ellezî huve bil’l-mecâz”, Resâilu’l-Kindî el-Felsefiyye, Neşr. Muhammed Abdu’l-Hâdî Ebû Rîde, Kahire; Daru’l Fikri’l-Arabi, 1950, ss.180-184. “Gerçek ve Mecâzî Etkin Üzerine”, Felsefi Risaleler, Çeviren: Mahmut Kaya, İstanbul; İz Yayıncılık, 1994, ss.75, 76.
• • Kindî, “Risâle fî Ennehû Tûcedu Cevâhiru lâ Ecsâme”, Resâilu’l-Kindî el-Felsefiyye, Neşr. Muhammed Abdu’l-Hâdî Ebû Rîde, Kahire; Daru’l Fikri’l-Arabi, 1950s. 303,304, ss. 262-269., “Cisimsiz Cevherler Üzerine”, Felsefi Risaleler, Çeviren: Mahmut Kaya, İstanbul; İz Yayıncılık, 1994, ss.127-130.
• • David C. Lindberg, Theories of Vision, From al-Kindi to Kepler,Chicago and London, The University of Chicago Press, 1976.
• • Augustin Périer, “Un traité de Yahya ben Adi Défense du dogme de la Trinité les objections d’al-Kindî” Revue de l’orient christian, 22, 1920, ss. 3-21.
• • Stanford Encyclopedia of Philosophy, Al-Kindî Maddesi. https://plato.stanford.edu/ entries/al-Kindî/, Erişim Tarihi: 31.10.2018.
• • Kamil Sarıtaş, “Kindî’nin Akıl teorisinin Kaynağı Sorunu Üzerine”, Dini Araştırmalar, 14/40, Ankara, 2012, Cilt: 14, Sayı:40, ss.90-111.
• • Cahid Şenel, Yeni Eflâtunculuğun İslâm Felsefesine Yansımaları, İstanbul; Dergâh Yayınları, 2017
• • Cevher Şulul, Kindî Metafiziği, İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• • Ömer Türker, İslâm’da Metafizik Düşünce, Kindî ve Fârâbî, İstanbul; Klasik Yayınları, 2019.
• • Enver Uysal, “Kindî ve Fârâbî’de Akıl ve Nefs Kavramlarının Ahlaki İçeriği”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13/2, Ankara-2004, ss.141-156.