İSKOÇ AYDINLANMASINDA “BEN VE BAŞKASI” İLİŞKİSİNİN YENİ DÜZENİ: NEZAKET

Yıl 2023, Sayı: 77, 112 - 139, 06.08.2023

Emrullah Kılıç

https://doi.org/10.58634/felsefedunyasi.1260005

Öz

Etik coşku ile ekonomik nesnelliğin birlikte harmanlandığı sivil toplum yapılanmasıyla hayâtiyet bulan İskoç Aydınlanması insanlık tarihini önemli derecede etkilemiştir. Yerleşik pek çok şeyin devre dışı bırakılmasına neden olan bu dönem, insan ve evrensel insan doğası bilimi ile birlikte tarihin yeniden kurgulanmasına neden olarak günümüz yaşamının ağırlık merkezini de önemli ölçüde belirlemiştir. Bu bağlamda çalışmamız, söz konusu paradigmayı ve buna bağlı rafine davranışları nezaket (politeness) kavramı üzerinden ele almayı amaçlar. İskoç Aydınlanma geleneğinde nezaket, yüksek ideallere dayalı geleneksel hiyerarşik toplumlardan farklı olarak “ben ve başkası” arasındaki geçerli ilişkinin eşitlikçi ve sosyal formunu temsil eder. Bu bağlamda nezaket ile ben ve başkası arasındaki ilişki etik bir diyalog üzerine kurulur. Kamusal alanda başkası ile “Nasıl yaşamalıyız?” sorusunun cevabının aranmasında oldukça önemli bir yere sahip nezaket Batı toplumları için gündelik davranış formundan çok daha fazlasını içererek yeni dünya görüşü ve buna bağlı medeniyete giden yolun habercisi olmuştur. Nihayetinde ben ve başkası ilişkisi bakımından eşitliğe dayalı yeni bir ethos inşa edilmiştir. Fakat yeni durumun pek çok fırsatı beraberinde getirdiği görülse de yaşamın etik senfonisini dengeleyecek sağduyuyu oluşturmada vadettiği gerekli başarıyı sağladığını söylemek mümkün görünmemektedir.

Anahtar Kelimeler

İskoç Aydınlanması, Nezaket, Ben, Başkası

A New Order of "Me And Other" Relationship in The Scottish Enlightenment Tradition: Courtesy

Öz

Abstract
The Scottish Enlightenment, which came to life with the structuring of civil society in which ethical enthusiasm and economic objectivity were blended together, had a significant impact on human history. This period, which caused many settled things to be disabled, also determined the centre of gravity of today's life to a great extent by causing the restructuring of history together with the science of human and universal human nature. In this context, our study aims to deal with the paradigm and related refined behaviours through the concept of politeness. In the Scottish Enlightenment tradition, unlike traditional hierarchical societies based on high ideals, courtesy represents the egalitarian and social form of the prevailing relationship between "me and the other". In this context, the relationship between courtesy and self and someone else is built on an ethical dialogue. Courtesy, which has a very important place in the search for the answer to the question of “How should we live?” with someone else in the public sphere, includes much more than the form of daily behaviour for Western societies, and has been the harbinger of the new world view and the road to civilization depending on it. Ultimately, a new ethos based on equality has been constructed in terms of the self-other relationship. However, although it seems that the new situation brings many opportunities, it does not seem possible to say that it has achieved the necessary success it promised in creating the common sense that will balance the ethical symphony of life.

Anahtar Kelimeler

Scottish Englightenment, Self, Other

Kaynakça

• Allen, Chris (1997). “Who Needs Civil Society?”. Review of African Political Economy, 24/73. pp. 329-337.
• Assmann, Aleida (2013), “Civilizing Societies: Recognition and Respect in a Global World”. New Literary History, 44/1, pp. 69-91.
• Başdemir, Hasan Yücel (2009). Liberalizm: Ahlaki Temeller. Ankara: Liberte Yayınları.
• Bakır, Kemal (2016). Francis Hutcheson ve Ahlak Duyusu Teorisi, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Batukan, Can (2016). “Bir Kavram Sintesayzırı Olarak Felsefe”. Cogito Dergisi, Sayı 82. ss. 68-86.
• Broadia, Alexander (2003) “Introduction”, Cambridge Companian to The Scottish Enlightenment, (ed. Alexander Broadie), New York: Cambridge University Press, 1-7.
• Broadie, Alexander (2009). A History of Scottish Philosophy, Edinburgh: Edınburgh Unıversıty Press.
• Cevizci, Ahmet (2020’a). “Tanım”. Büyük Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
• Cevizci, Ahmet (2020b). “Özcülük”. Büyük Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
• Cevizci, Ahmet (2020c). “Öteki”. Büyük Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
• Changeux J.P., Ricoeur P. (2013). Neden Nasıl Düşünürüz: Etik, İnsan Doğası ve Beyin Üzerine Bir Tartışma. çev. İsmet Birkan. 2. Basım. İstanbul: Metis Yayınları.
• Collingwood, R. G. (2017). Tarih Tasarımı. çev. Kurtuluş Dinçer. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Comte-Sponville, Andre (2004). Büyük Erdemler Risalesi. çev. Işık Ergüden. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Çaha, Ömer (2016). Sivil Toplum ve Devlet. Ankara: Orion Kitabevi.
• Dardot P., Laval C. (2012). Dünyanın Yeni Aklı: Neoliberal Toplum Üzerine Deneme. Çev. Işık Ergüden. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Deleuze G., Guittari F. (2001). Felsefe Nedir? çev. T. Ilgaz. 6. Basım. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Derrida, Jacques (2004). “Teoriyi İzlemek”. Teoriden Sonra Hayat. ed. Michael Payne – John Schad. İstanbul: Agora Yayınları.
• Derrida, Jacques (2014). Gramatoloji. çev. İsmet Birkan. Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Dewey, John (2020). Eğitimde Ahlak İlkeleri. çev. Süleyman Aydın. Ankara: Fol Yayınları.
• Direk, Zeynep (2021). Başkalık Deneyimi. Ankara: Fol Kitap.
• Dow, Sheila C. (2009). “David Hume and Modern Economics”. Capitalism and Society, 4/1. DOI: 10.2202/1932-0213.1049, 1-29.
• Eagleton, Terry (2016). Kültür Yorumları. çev. Özge Çelik. İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Erdoğan, Mustafa (1998) “Sivil Toplum: Bir Kavramın Anatomisi”. Liberal Düşünce Dergisi, ss. 5-21.
• Ferguson, Adam (2001). “Of the General Characterictics of Human Nature” History of The Civil Society. ed. Fania Oz-Salzberger, Part I, Section I, 3th published. pp. 7-16. London: Cambridge Universty Press.
• Foucault, M. (2016). Doğruyu Söylemek. çev. Kerem Eksen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gooschild, Philip (2005). Deleuze & Guattari: Arzu Politikasına Giriş. çev. Rahmi G. Öğdül. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Göçmen, Doğan (2015). Modern Felsefe, Tarihsel Anlamı, Güncel Mirası-Adam Smith, Hegel ve Marx. İstanbul: Vivo Yayınevi.
• Gözel, Özkan (2017). “Metafizik Bir İmkân Olarak Etik: Levinas’ta Başkası ve Başkalık”. Ahlak ve Başkası: Modern Felsefe ve İslam Düşüncesinde Öteki. ed. Lütfi Sunar & Selami Varlık. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Gözel, Özkan (2018). Varlıktan Başka: Levinas’ın Metafiziğine Giriş. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Haakonssen, Knud (2006). The Cambridge History of Eighteenth-Century Philosophy. New York: Cambridge University Press.
• Hume, David (2010). Ahlak. çev. Nil Şimşek. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Hume, David (2015). İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme. çev. Ergün Baylan. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Hume, David (2016). Din Üstüne. çev. Mete Tunçay. Ankara: İmge Yayınları.
• Hume, David (2017). İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Soruşturma. çev. Ferit Burak Aydar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Hutcheson, Francis (2003). An Essay on the Nature and Conduct of the Passions Affection, with Illustrations on the Moral Sense, İndiana polis: Liberty Fund.
• Hutcheson, Francis (2020). Güzellik ve Erdem İdelerimizin Kökeni Üzerine Bir Soruşturma. çev. Merve Menekşe Özer-Adnan Akdağ, Ankara: Say Yayınları.
• Jensen, Mark N. (2006). Concepts and Conceptions of Civil Society. Journal of Civil Society, 2 /1. pp. 39-56.
• Kılıç, E. (2022). Metafiziksel İyi’den Değere: Ahlakın Yolculuğu, Ankara: İlem Yayınları.
• Kılıç, E. (2022). “Stoacılık ile Pragmatizm Arasında Köprüler Kurmak”. Felsefe Dünyası, ss.158-187.
• Klein, Lawrence E. (1994). Shaftesbury and the Culture of Politeness: Moral Discourse and Cultural Politics in Early Eighteenth-Century England. Cambridge: Cambridge Universty Press.
• Köktaş, Mümin (2019). İskoç Aydınlanması: Bir Sivil Toplum Perspektifi. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kumar, Krishan (2005). “Civil Society”. The Social Scıence Encyclopedia. ed. Adam Kuper, Jessica Kuper. 2nd ed. Taylor & Francis e-Library. 152-153.
• Küçükalp, Kasım (2008). Batı Metafiziğinin Dekonstrüksiyonu: Heidegger ve Derrida. Bursa: Sentez Yayınları.
• Küçükalp, Kasım (2017). “Ötekine Yönelik Etik Refleksiyonun İmkânı Olarak Dekonstrüksiyon”. Ahlak ve Başkası: Modern Felsefe ve İslam Düşüncesinde Öteki. ed. Lütfi Sunar & Selami Varlık Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Molacı, Melike (2022). On Kavramda Stoa. İstanbul: Runik Kitap.
• Murteza, Gökhan (2020). “İskoç Aydınlanmasını Konumlandırmak”. İskoç Aydınlanması. ed. Gökhan Murteza. İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Otteson, James R. (2002). “Adam Smith: Bir Ahlak Filozofu”. Piyasa. çev. Atilla Yayla. Sayı 3. ss. 49-58.
• Oz-Salzberger, Fania (2001). “Civil Society in the Scottish Enlightenment”. Civil Society History and Possibilities. ed. S. Kaviraj ve S. Khilnani. pp. 58-83. Cambrid¬ge: Cambridge University Press.
• Oz-Salzberger, Fania (2003). “The Political Theory of the Scottish Enlightenment”. The Scottish Enlıghtenment. ed. Alexander Broadie. pp. 157-177. New York: Cambridge University Press.
• Peltonen, M. (2003). The Duel In Early Modern England Civility, Politeness And Honour. New York: Cambridge University Press.
• Ricoeur, Paul (2010). Başkası Olarak Kendisi. çev. Hakkı Hünler. İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Schmitt, Carl (2014). Siyasal Kavramı. çev. Ece Göztepe. İstanbul: Metis.
• Seligman, Adam B. (1992). The Idea of Civil Society. New York: The Free Press.
• Smith, Adam (2018). Ahlaki Duygular Kuramı. çev. Derman Kızılay. İstanbul: Pinhan Yayınları.
• Smith, Adam (2018). Hukuk Üzerine: Adalet, çev.Ahmet Celiloğlu. İstanbul: Pinhan Yayınları. Spira, A. (2020). The Inventıon Of The Self Personal Identıty In The Age Of Art. New York: Bloomsbury Publishing.
• Stikkers, Kenneth W (1997). “Value as Ontological Difference”. Phenomenology of Values and Valuing. ed. James G. Hart - Lester Embree. pp. 137-154. Dordrecht: Kluwer.
• Taşkın, Ali (2018). İskoç Aydınlanması, Ankara: Liberte Yayınları.
• Tatar, Burhanettin (2014). Din, İlim ve Sanatta Hermenötik. İstanbul: İsam Yayınları.
• Taylor, Charles (2008). Benliğin Kaynakları: Modern Kimliğin İnşası. çev. Selma Aygül Baş-Bilal Baş. İstanbul: Küre Yayınları.
• Taylor, Charles (2018). Modern Toplumsal Tahayyüller. çev. Hamide Koyukan, İstanbul: Metis Yayınları.
• Varlık, Selami (2015) “Ricoeur’un Hermenötiğinde Mekezdışı Özne”. Kaygı Dergisi, (2015/24). ss. 1-21.
• Watson, Peter (2018). Fikirler Tarihi-Ateşten Freud’a. çev. Kemal Atakay vd. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.