Artifıcial Intelligence: Possibility of a Language Based Solely on Syntax

Yıl 2024, Sayı: 79, 97 - 116, 15.07.2024

Yahya İncetahtacı

https://doi.org/10.58634/felsefedunyasi.1483167

Öz

The result of an overarching scan to the studies on artificial intelligence generally focuses on the relationship between human consciousness and artificial intelligence. It questions whether there is a degree difference or a deeper nature beyond these phenomena. In this regard, the structure of artificial intelligence signifies a ground for research on its ontological foundations, which will determine its comparison with human consciousness. The concept of artificial intelligence emerges as a natural manifestation of formalism, which evolved through the linguistic turn thought that emerged in the second half of the 19th century. Therefore, artificial intelligence specifically appears as a natural phenomenon of the linguistic turn thought, and generally as an understanding that can be comprehended through the analysis of language itself. Linguistic turn thought corresponds generally to a two-stage process. On one hand, language is considered to have a constitutive nature beyond representing factual events and describing them within judgments. In other words, language ceases to function merely as a mirror and is instead evaluated as a structure that constitutes the events. In a different sense, the possibility of making judgments about the existence of any phenomenon without correlation is completely denied. Thus, the possibility of speaking of such a phenomenon disappears. Accordingly, any phenomenon can only be accepted as existing if it can be expressed within logical constraints within language. This thought, which bears traces of Kant's philosophy, is primarily solidified alongside the development of modern logic. Indeed, one of the most evident indications of this is manifested through mathematical objects. As is known, in Kant's philosophy, mathematical objects are evaluated through the appearances that form a series and stand side by side, and they are considered as synthetic apriori. With modern logic, these objects are considered as analytic apriori in order to surpass contingency and establish necessity in an absolute sense. Thus, ontologically, numbers and geometric objects are conceptualized as entities generated within language, subject to logical constraints. In the second stage of the linguistic turn, the assertion that a language can exist solely based on syntax becomes apparent. According to this view, language is identified with structures composed of sequences of signs or symbols. Particularly within the framework of an understanding developed to overcome the paradoxes demonstrated in set theory, it is assumed that a language devoid of semantics can be constructed. When evaluated within a general framework, the acceptances concerning the ability of language to perform an absolute constitutive role and evolve solely based on syntax come to the forefront with the turn to language. In this context, it is evident that the ground for discussing any ontological difference between artificial intelligence and human consciousness disappears. This is because human mind and thus language are considered identical to artificial intelligence both in terms of their manifestation and processing methods through computational theory. This study specifically focuses on the second stage of the linguistic turn process. The possibility of establishing a syntax-centered language where semantics is in a secondary position is questioned. Ultimately, it is argued that such a possibility stemming from the structure of language cannot exist; therefore, the claim of an insurmountable nature difference between artificial intelligence and human consciousness is put forth. In this sense, human consciousness is considered to have a structure that cannot be reduced to a mind operating through any computational theory. Essentially, language emerges as a phenomenon that manifests itself in a background of uncertainty and contingency, and therefore, it stands out as a phenomenon that cannot be evaluated as a delimited, comprehensive, and consistent whole.

Anahtar Kelimeler

Linguistic Turn, Gödel, Set Theory, Turing Machine, Artificial Intelligence

Yapay Zekâ: Salt Sentaks Üzerine Kurulu Bir Dilin İmkânı

Öz

Yapay zekâ ile ilgili gerçekleşen çalışmalara yönelik yapılacak kuş bakışı bir taramanın sonucunda genel itibariyle insan bilinciyle yapay zekâ arasındaki ilişkinin odağa alındığı görülür. Buna göre söz konusu olgular arasında bir derece farkından mı bahsedilebileceği yoksa bunun ötesinde mahiyet fakının mı olduğu sorgulaması gerçekleşir. Bu bakımdan yapay zekânın bina edildiği yapı, bir başka ifadeyle ontolojik temellerine yönelik gerçekleştirilecek araştırma eş anlı onun insan bilinciyle mukayesesinin yönünü tayin edecek bir zemine işaret eder. Bu çalışmaya göre literal anlamıyla yapay zekâ mefhumu on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısı itibariyle beliren dile dönüş düşüncesi üzerinden gelişen biçimselcilik anlayışının doğal bir tezahürü olarak belirir. Bu itibarla yapay zekâ özelde dile dönüş düşüncesinin genelde ise dilin kendisinin analiz edilmesiyle anlaşılabilen bir olgu olarak belirir. Dile dönüş düşüncesine bakıldığında ise onun genel hatlarıyla iki aşamalı bir sürece karşılık geldiği görülür. Bir tarafta dil olguları temsil etmekten, yargı içerisinde oldukları haliyle betimlemekten öte kurucu bir vasfı haiz görülür. Eş deyişle dil bir ayna mesabesinde fonksiyon göstermekten çıkar, bunun ötesinde olguları kuran bir yapıda değerlendirilir. Daha farklı bir anlatımla korelasyon dışı herhangi bir olgunun varlığına yönelik yargı kurabilme ihtimali bütünüyle yadsınır. Bizatihi bu tipte bir olgudan bahsedebilme olasılığı ortadan kalkar. Buna göre herhangi bir olgu ancak dil içerisinde mantıksal kısıtlar altında ifade edilebildiği sürece var kabul edilebilir. Kant felsefesinin izlerinin görüldüğü bu düşünce esas olarak modern mantığın gelişimiyle birlikte tahkim olur. Nitekim bunun en aşikâr en göstergelerinden birisi matematiksel nesneler üzerinden tezahür eder. Bilindiği üzere Kant felsefesinde matematiksel nesneler art arda ve yan yana durumlarına zemin oluşturan görüler üzerinden değerlendirilirler ve sentetik apriori olarak kabul edilirler. Modern mantıkla birlikte söz konusu nesneler olumsallığın önüne geçebilmek ve zorunluluğu mutlak anlamda belirleyebilmek adına analitik apriori olarak addedilirler. Böylece ontolojik bakımdan sayılar ve geometrik nesneler mantıksal kısıtlara uygun olmak kaydıyla dil içerisinde üretilen varlıklar olarak koyutlanırlar. Dile dönüş düşüncesinin diğer aşamasında ise salt sentaks üzerine bir dilin olabileceği yargısı kendisini gösterir. Buna göre dil birtakım işaretler veya sembollerle bu unsurlardan teşekkül eden dizilerin oluşturduğu yapılarla özdeşleşir. Özellikle küme kuramında kendisini gösteren paradoksların önüne geçebilmek adına gelişen bu anlayış içerisinde semantikten ari bir dilin kurulabileceği varsayılır. Genel bir çerçeve içerisinde değerlendirildiğinde dile dönüşle birlikte dilin mutlak kurucu bir rolü ifa edebilme ve salt sentaks üzerinden gelişebilme imkânıyla ilgili kabuller öne çıkar. Bu doğrultuda yapay zekâ ile insan bilinci arasında herhangi bir ontolojik farklılıktan bahsedebilmenin zemininin ise ortadan kalktığı görülür. Çünkü bizatihi insan zihni ve dolayısıyla dili ile yapay zekânın gerek vücut bulma gerek işleme yöntemleri hesaplama kuramı üzerinden özdeş olarak addedilir. Bu çalışma içerisinde dile dönüş sürecinin özellikle ikinci aşaması büyüteç altına alınır. Semantiğin arızi bir konumda olduğu sentaks merkezli bir dilin kurulma imkânı sorgulanır. Nihayetinde dilin yapısından kaynaklı bu yönde bir imkânın söz konusu olamayacağı, dolayısıyla yapay zekâ ile insan bilinci arasında aşılamaz bir mahiyet farklılığının olduğu iddiası öne sürülür. Bu anlamda insan bilinci herhangi bir hesaplama kuramı üzerinden işleyen bir zekâya indirgenemeyecek bir yapıda addedilir. Esasen dil belirsizliğin ve olumsallığın zemininde ortaya çıkan bir arka plan dolayımında kendisini gösteren ve bu itibarla sınırları tahdit edilmiş, eksiksiz ve tutarlı bir bütün olarak değerlendirilemeyecek bir olgu olarak temayüz eder.

Anahtar Kelimeler

Dile Dönüş, Gödel Teoremleri, Küme Kuramı, Turing Makinesi, Yapay Zekâ

Kaynakça

• Aslan, Erdinç. “Yabancı Dil Öğretiminde Robot Öğretmenler.” Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(2014), 15-26.
• Ayer, Alfred Jules. Dil, Doğruluk ve Mantık. çev. Vehbi Hacıkadiroğlu. İstanbul: Metis Yayınları, 1998.
• Badiou, Alain. Sonsuz Düşünce. çev. Işık Ergüden, Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
• Barker-Plummer, David. “Turing Machines”, Stanford Encyclopedia of Philosophy, erişim 14 Mart 2024, https://plato.stanford.edu/archives/win2016/entries/turing-machine/
• Blackmore, Susan. Bilinç Üzerine Konuşmalar. çev. Seda Akbıyık. İstanbul: Küre Yayınları, 2021.
• Blanchette, Patricia. “The Frege-Hilbert Controversy”, Stanford Encyclopedia of Philosophy, erişim 10 Mart 2024, https://plato.stanford.edu/entries/frege-hilbert/
• Burton, David. The History of Mathematics: An Introduction, New York: University of New Hampshire, 2011. Casti John L. ve Werner Depauli, Gödel Mantığa Adanmış Bir Yaşam. çev. Ergün Akça. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2004.
• Çitil, Ahmet Ayhan. Kant Okumaları-Birinci Kritik. İstanbul: Dergah Yayınları, 2021.
• Frege, Gottlob. Aritmetiğin Temelleri - Sayı Kavramı Üzerine Mantıksal- Matematiksel Bir İnceleme. çev. H. Bülent Gözkân. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2020.
• Gür, Bekir S. Matematik Felsefesine Giriş. Ankara: Fol Yayınları, 2019.
• Hofstadter, Douglas R. ve Daniel C. Dennett, Aklın Gözü. çev. Füsun Doruker. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2008.
• Hume, David. İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme. çev. Ergün Baylan. Ankara: Bilgesu Yayınları, 2015.
• Kant, Immanuel. Arı Usun Eleştirisi. çev. Aziz Yardımlı. İstanbul: İdea Yayınları, 2008.
• Kripke, Saul A. Adladırma&Zorunluluk. çev. Berat Açıl. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• Meillasoux, Quentin. Sonluluğun Sonrası. çev. Kaan Kahveci. İstanbul, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2022.
• Muhtaroğlu, Nazif. “Kategori Hataları, Paradokslar: Husserl ve Russell.” Öncül Analitik Felsefe Dergisi, (2021), erişim 11 Temmuz 2023, https://onculanalitikfelsefe.com/kategori-hatalari-paradokslar-husserl-ve-russell-nazif-muhtaroglu/
• Nagel Ernest ve James R. Newman, Gödel Kanıtlaması. çev. Bülent Gözkân. İstanbul, Alfa Yayınları, 2020.
• Searle, John R., Akıllar, Beyinler ve Bilim. çev. Kemal Bek. İstanbul: Say Yayınları, 1996.
• Searle, John R., Bilincin Gizemi. çev. İlknur Karagöz İçyüz. İstanbul: Küre Yayınları, 2020.
• Searle, John R., Zihin, Dil ve Toplum. çev. Alaattin Tural. İstanbul: Litera Yayınları, 2015.
• Stevens, Graham. “From Russell’s Paradox to the Theory of Judgement: Wittgenstein and Russell on the Unity of the Proposition.” Theory, 70(2004), 28-61.
• Ströker, Elisabeth. Bilim Kuramına Giriş. çev. Doğan Özlem. İstanbul: Ara Yayınları, 1990.
• Wittgenstein, Ludwig. Felsefi Soruşturmalar. çev. Deniz Kanıt. İstanbul: Totem Yayıncılık, 2006.