Çoklutürler Etnografisi İçin Feminist İzlekler

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 148 - 178, 31.08.2024

Nihan Bozok

Öz

Bu makale 2000’lerden bu yana gelişen çoklutürler etnografisine temel oluşturan feminist perspektifi incelemektedir. Çoklutürler etnografisi yaşam ağını izlerken yalnızca insan deneyimlerini değil insan olmayanların yaşantılarını da kültür, toplum ve doğa kurucu öğeler olarak ele alan bir araştırma ve yazma yöntemidir. İnsan ve insandan fazla temasları, dolaşıklıkları ve birliktelikleri kapsamlı ekolojik çerçeveler içine yerleştirerek anlar. Yöntemin arka planında (1) dünyayı belli bir konumdan görmek, (2) doğa-kültür ayrımını reddetmek, (3) insan istisnacılığından vazgeçmek, (4) yaşamların dolaşık olduğunu anlamak ve (5) çoklutürler için bir dil geliştirmek gibi feminist tartışmalar bulunmaktadır. Bu tartışmalarla zenginleşen ve eleştirel karakterini kazanan çoklutürler etnografisi doğanın, bitkilerin, hayvanların ve insanların yaşamının, ölümünün, varlığının, yokluğunun, refahının birbirine bağlı olduğunu gösterebilme becerisine sahip bir yöntemdir. Bu bakımdan dünyayı farklı türlerin ekolojik bağlarıyla, temaslarıyla, çatışma ve uzlaşmalarıyla örülmüş bir yaşam ağı olarak anlamamızı sağlayabilir. Daha kapsayıcı alan araştırması pratikleri ve yaratıcı yazma biçimleri için imkân yaratabilir.

Anahtar Kelimeler

Çoklutürler Etnografisi, Doğakültürler, Dolaşıklıklar, Konumlu Bilgiler, Hikayeler

Kaynakça

• Abu-Lughod, L. (1990) Can There Be a Feminist Ethnography? Women & Performance: A Journal of Feminist Theory, 5 (1): 7-27.
• Ameli, K. (2022) Multispecies Ethnography: Methodology of a Holistic Research Approach of Humans, Animals, Nature, and Culture. Londra: Lexington Books.
• Avcı Dursun, D. (2023) Eşikte Duran Bir Kirpiyle Karşılaşmak: Geçişin Olanakları Üzerine. Vira Verita E-Dergi: Disiplinlerarası Karşılaşmalar, 17 (Acının Dünyası / Dünyanın Acısı): 250-271.
• Barad, K. (2007) Meeting the Universe Halfway: Quantum Physics and the Entanglement of Matter and Meaning. Durham: Duke University Press.
• Barnard, A. ve Spencer, J. haz. (2010) The Routledge Encyclopedia of Social and Cultural Anthropology. New York: Routledge.
• Bennett, J. (2010) Vibrant Matter. Durham: Duke University Press. Braidotti, R. (2013) The Posthuman. Cambridge: Polity Press
• Braidotti, R. (2019) İnsan Sonrası Bilgi. Çev. S. Sam ve E. Çaça. İstanbul: Kolektif Kitap.
• Bora, A. (2018) Feminist Antropoloji. A. Bartu Candan ve C. Özbay haz. Kültür Denen Şey: Antropolojik Yaklaşımlar içinde. İstanbul: Metis: 145-180.
• Bozok, M. ve Bozok, N. (2022) Ormanlara, Sıcaklara ve Yangınlara Dair: 2021 Köyceğiz Orman Yangınlarının Sosyolojik İzdüşümleri. ViraVerita E-Dergi: Disiplinlerarası Karşılaşmalar, 15: 77-104.
• Bozok, N. (2024) Women and Forests in Solidarity: A Multispecies Companionship Case from the Aegean Forests of Turkey. Gender & Society, 38 (2): 276-298.
• Burgan, E. (2017) Çoklu Türler Etnografisi: Yüz Yüze Bir Araştırma İmkânı Üzerine Düşünceler. Moment Dergi, 4 (1): 115-134.
• Burgan Kıyak, E. (2023) Çayır ve Kulübe: Yayla Coğrafyasında Türler Arası Cinsiyetli Karşılaşmalar. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Muğla.
• Chamovitz, D. (2017) Bitkilerin Bildikleri: Dünyaya Bitkilerin Gözünden Bakmak. Çev. G. Koca. İstanbul: Metis Yayınları.
• De Wolff, K. (2017) Plastic Naturecultures: Multispecies Ethnography and the Dangers of Separating Living from Nonliving Bodies. Body & Society, 23 (3): 23–47.
• Dufourmantelle, A. (2023) Yumuşaklığın Gücü. Çev. S. Oruç ve S. Yalçın. İstanbul: Kolektif Kitap.
• Descola, P. (2023) Ötekilerin Ekolojisi: Antropoloji ve Doğa Sorunu. Çev. A. Varan. Ankara: İmge Yayınevi.
• Eflatun, M. (2020) Topoğrafyanın Anlatısı, Anlatının Topoğrafyası. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul.
• Fanon, F. (2021) Yeryüzünün Lanetlileri. Çev. Ş. Süer. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gatto, G. ve McCardle J. R. (2019) Multispecies Design and Ethnographic Practice: Following Other-Than-Humans as a Mode of Exploring Environmental Issues. Sustainability, 11 (18): 1-18.
• Goodall, J. (2023) İnsanın Gölgesinde. Çev. T. E. Yüksel. İstanbul: Beyaz Baykuş.
• Goodall, J. ve Abrams, D. (2021) Umudun Kitabı: Zor Zamanlar İçin Hayatta Kalma Klavuzu. Çev. Ş. Taş. İstanbul: Meav Yayıncılık.
• Grusin, R. haz. (2015) The Nonhuman Turn. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Gutierrez, K. C. (2023) From Objects of Study to Worldmaking Beings: The History of Botany at the Corner of the Plant Turn. History Compass, 21 (8): 1-11.
• Hammersley, M. ve Atkinson, P. (2008) Ethnography: Principles in Practice. New York: Routledge.
• Haraway, J. D. (1991 [1985]) A Cyborg Manifesto: Science, Technology, and SocialistFeminism in the Late Twentieth Century. D. J. Haraway. haz. Simians, Cyborgs and Women: The Reinvention of Nature. New York: Routledge: 149-181.
• Haraway, J. D. (2003) The Companion Species Manifesto: Dogs, People, and Significant Otherness. Chicago: Prickly Paradigm Press.
• Haraway, J. D. (2007) Düzende Dönüşüm: Esnek stratejiler, Feminist Bilim Çalışmaları ve Primat Vizyonları. G. Pusar. haz. Başka Yer içinde. İstanbul: Metis:196-224.
• Haraway, J. D. (2008) When Species Meet. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press.
• Haraway, J. D. (2020) Tıpkı Bir Yaprak Gibi: Donna J. Haraway ile Thyrza Nichols Goodeve Söyleşi. Çev. A. Bora. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Harding, S. (1986) The Science Question in Feminism. Ithaca: Cornell University Press.
• Hohti, R. ve Tammi T. (2023) Composting Storytelling: An Approach for Critical (Multispecies) Ethnography. Qualitative Inquiry, Online First: 1-12.
• Howe, C. ve Boyer, D. (2024) The Okjökull Memorial and Geohuman Relations. Social Anthropology, 32 (1): 30-45.
• Karabolu, G. (2019) Hayvancılık, Özel Ağaçlandırma ve Neoliberal Çitleme Deneyimleri: Marmara Adası Örneği. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, İstanbul.
• Kimmerer, W. R. (2022) Bitkilerin Ruhu: Modern Bilimden Kadim Bilgiye Şifa. Çev. A. Başçı. İstanbul: Mundi Kitap.
• Kirksey, S. E. Schuetze, C. ve Helmreich, S. (2014) Introduction: Tactics of Multispecies Ethnography. E. Kirskey. haz. The Multispecies Salon. Durham: Duke University Press: 1-24.
• Kirskey, S. E. ve Helmreich, S. (2010) The emergence of multispecies ethnography. Cultural Anthropology, 25 (4): 545-76.
• Kopnina, H. (2017) Beyond Multispecies Ethnography: Engaging with Violence and Animal Rights in Anthropology. Critique of Anthropology, 37 (3): 333-357.
• Latour, B. (2014) Another Way to Compose the Common World. HAU: Journal of Ethnographic Theory, 4 (1): 301-307.
• Livingston, J. ve Puar, J. K. (2011) Interspecies. Social Text, 29 (1): 3-14.
• Liena, M. E. ve Pálsson, G. (2021) Ethnography Beyond the Human: The ‘Other-than- Human’ in Ethnographic Work. Ethnos, 86 (1): 1-20.
• Locke, P. (2018) Multispecies Ethnography. Callan, H. haz. The International Encyclopedia of Anthropology içinde. New York: Wiley: 1-3.
• Mancuso, S. (2021) Bitki Devrimi. Çev. M. Ö. Fidan. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• McClaurin, I. haz. (2001) Black Feminist Anthropology: Theory, Politics, Praxis and Poetics. Londra: Rutgers University Press.
• Ogden, L.A. Hall, B.ve Tanita, K. (2013) Animals, Plants, People, and Things: A Review of Multispecies Ethnography. Environment and Society, 4 (1): 5-24.
• Pollan, M. (2019) Arzunun Botaniği: Bir Elmanın Sizi Kullandığını Düşündünüz mü Hiç? Çev. S. Okyay. İstanbul: Domingo Yayınevi.
• Povinelli, E. A. (2016) Geontologies: A Requiem to Late Capitalism. Durham: Duke University Press.
• Plumwood, V. (1995) Human vulnerability and the experience of being prey. Quadrant, 29 (3): 29–34.
• Plumwood, V. (2020) Feminizm ve Doğaya Hükmetmek. Çev. B. Ertür. İstanbul: Metis Yayınları.
• Rose, B. D. (2012) Multispecies Knots of Ethical Time. Environmental Philosophy, 9 (1): 127-140.
• O’Donnell, E. (2017) Will Giving the Himalayas the Same Rights as People Protect Their Future? [online] https://pursuit.unimelb.edu.au/articles/will-giving-the-himalayas-thesame-rights-as-people-protect-their-future (Erişim tarihi: 17 Mayıs 2024).
• Öztürk, Ş. (2023) Akbelen’de direniş: Ölürüm de vermem. [online] https://www.cumhuriyet.com.tr/cevre/akbelende-direnis-olurum-de-vermem-2102828 (Erişim tarihi: 10 Mayıs 2024).
• Pacini-Ketchabaw, V. Taylor, A. ve Blaise, M. (2016) Decentering the Human in Multispecies Ethnographies Taylor, A. C. ve Hughes, C. haz. Posthuman Research Practices in Education. Londra: Palgrave Macmillan: 149-168.
• Perry, N. (2022) New Zealand river’s personhood status offers hope to Māori. [online] https://apnews.com/article/religion-sacred-rivers-new-zealand86d34a78f5fc662ccd554dd7f578d217%202017%2C%20New%20Zealand%20passed%20a%20groundbreaking%20law%20gran ting%20personhood,its%20physical%20and%20metaphysical%20elements (Erişim tarihi: 17 Mayıs 2024).
• Rocheleau, D., Thomas-Slayter, B., ve Wangari, E. haz. (1996) Feminist Political Ecology. Londra: Routledge.
• Schneider, K. (2013) Pigs, Fish, and Birds: Towards Multispecies Ethnography in Melanesia. Environment and Society, 4 (1): 25-40.
• Schrock, R. D. (2013) The Methodological Imperatives of Feminist Ethnography. Journal of Feminist Scholarship, 5 (5): 48-60.
• Seremetakis, C. N. (2020) Taste and Memory in Action: Translating Academic Knowledge to Public Knowledge. Nardi, S., Orange, H., High, S., ve Eerika KoskinenKoivisto, E. haz. The Routledge Handbook of Memory and Place içinde. Londra: Routledge: 315-324.
• Sempértegui, A. (2021) Indigenous Women’s Activism, Ecofeminism, and Extractivism: Partial Connections in the Ecuadorian Amazon. Politics & Gender, 17 (1): 197224.
• Shiva, V. (2014) İnadına Canlı: Kadınlar Ekoloji ve Hayatta Kalma. Çev. E. Ayhan. Dalyan: Sineksekiz Yayınları.
• Singer, P. (2018) Hayvan Özgürleşmesi. Çev. H. Doğan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Slocum, S. (1975) Woman the Gatherer: Male Bias in Anthropology. Reiter, R. R. haz. Toward an Anthropology of Women içinde. New York: Monthly Review Press: 36-59.
• Strathern, M. (2004) Partial Connections. New York: Altamira Press.
• Stengers, I. (2020) Cosmopolitics I. Çev. R. Bononno. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Stengers, I. (2013) Introductory Notes on an Ecology of Practices. Cultural Studies Review, 11(1): 183-196.
• Taylor, N. ve Twine, R. (2014) Introduction: Locating the ‘Critical’ in Critical Animal Studies. N. Taylor ve R. Twine haz. The Rise of Critical Animal Studies: From the Margins to the Centre içinde. New York: Routledge: 1-15.
• Tsing, A. L. (2013) More-than-Human Sociality: A Call for Critical Description. K. Hastrup haz. Anthropology and Nature içinde. New York: Routledge: 27-42.
• Tsing, A. L. (2015) The Mushroom at the End of the World: On the Possibility of Life in Capitalist Ruins. Princeton: Princeton University Press.
• Wolf, M. (1992) A Thrice-Told Tale: Feminism, Postmodernism, and Ethnographic Responsibility. Stanford: Stanford University Press.