Kadın Yazınında “Minör Yakınlıklar”: Homososyal Bağlar, Romantik Dostluklar ve Gayri-Heteronormatif Arzu

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 1, 99 - 130, 27.02.2025

Bilge Ulusman

Öz

Modern anlatı türlerinin Türkçe edebiyat coğrafyasında dolaşıma girdiği geç Osmanlı
döneminde kadın yazarların ürettiği metinler, erkek-egemen matbuat dünyasının ve eril
kanonun tahakkümüne karşı kendi anlatısal pratiklerini arar. Kadın yazınının henüz edebiyat
araştırmalarının gündemine girememiş ancak hem edebiyat tarihi yazımları hem kadın yazını
okumaları bağlamında değerlendirilmesi elzem bir hamlesi de metinlerde dolaşan kadın
karakterler arasındaki homososyal bağlardır. Kadın yazınında temsil bulan homososyal bağlar,
kadın karakterler arasında bir dayanışmaya, “romantik dostluklar”a, “minör yakınlıklar”a ve
gayri-heteronormatif arzuya alan açar. Kadın yazınının eril kanon ve dilin konvansiyonlarını
ihlal ederek geliştirdiği kendine özgü anlatım stratejileriyle ürettiği metinler, Sedgwick’in
terminolojisiyle düşünebileceğimiz “dolap mekân”lar üretir. Bu çalışma Behice Ziya’nın
Pakize [19 Eylül 1895-5 Mart 1896], Ulviye Macit’in Şermende [4 Haziran-12 Temmuz 1913]
ve Sadiye Vefik’in Muhaberat-ı Hakikiye [1913] metinleri üzerinden inceleyecektir.

Anahtar Kelimeler

Kadın yazını, minör yakınlık, homososyal bağ, romantik dostluk, gayriheteronormatif arzu

Kaynakça

• Adıvar, H. E. (2007). Handan. Haz. M. Kalpaklı ve G. E. Korkmaz. İstanbul: Can Yayınları.
• Ahmed, S. (2015) Duyguların Kültürel Politikası. Çev. S. Komut. İstanbul: Sel Yayınları.
• Altuğ, F. haz. (2021) İzdivaçlar, İttifaklar ve İhtilaflar: Osmanlı Kadın Yazarlarından Evlilik Hikâyeleri. İstanbul: Turkuvaz Kitap Yayınları.
• Altuğ, F. (2018) Deneyim ve Duygulanım Aktarımı Olarak Roman: Fatma Fahrünnisa’nın Dilharap’ı. Fatma Fahrünnisa. Dilharap içinde. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları: 9-14.
• Berlant, L. (1998) Intimacy: A Special Issue. Critical Inquiry, 24(2): 281-88.
• Çakır, S. (2009) Osmanlı’da Kadınların Mekanı, Sınırlar ve İhlaller. Alkan, A. haz. Cins Cins Mekan içinde. İstanbul: Varlık Yayınları: 76-102.
• Deleuze, G. & Guattari, F. (2003) Kafka: Toward a Minor Literature. Minneapolis ve Londra: University of Minnesota Press.
• Esen, N. (2012) Yasaklara Rağmen Kadın Yazar Olmak: Ahmet Mithat-Fatma Aliye İlişkisi. Toplumsal Tarih, 220: 32-38.
• Faderman, L. (1997) Erkek Aşkının Ötesinde: Rönesanstan Günümüze Kadınlar Arasında Romantik Dostluk ve Aşk. Çev. Z. Kılıç. İstanbul: Göçebe Yayınları.
• Fatma Fahrünnisa (2018) Dilharap. Haz. R. Tutumlu, ve A. Serdar. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Fatma Aliye. (2012) Levayih-i Hayat. Haz. A. Demir. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Foucault, M. (2023). Cinselliğin Tarihi. Çev. H. Uğur Tanrıöver. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Gilbert, S. ve Gubar, S. (2016) Tavan Arasındaki Deli Kadın. Çev. N. Sakman. İstanbul: Aylak Adam Yayınları.
• Göle, N. (2019) Modern Mahrem: Medeniyet ve Örtünme. İstanbul: Metis Yayınları.
• Guattari, F. (2015) Kadın Oluş. Çev. S. Yardımcı. Darıcıoğlu, L. S. haz. Queer Temaşa içinde. İstanbul: Sel Yayınları.
• Günaydın, A. U. (2017) Kadınlık Daima bir Muamma: Osmanlı Kadın Yazınında Modernleşme. İstanbul: Metis Yayınları.
• Gürbilek, N. (2011) Kör Ayna, Kayıp Şark: Edebiyat ve Endişe. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Irigaray, L. (2024) Bir Olmayan O Cinsiyet. Çev. S. Özer. İstanbul: Otonom Yayınları.
• İnceoğlu, F. S. (2011) Önsöz. Ahmet Mithat. İnceoğlu, F. S. & Berktaş, Z. S. haz. Fazıl ve Feylosof Kızım: Fatma Aliye’ye Mektuplar içinde. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Kollar, B. Z. (2019) Pakize. Çev. M. Akay. Haz. R. Tutumlu ve A. Serdar. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Kuru, S. S. (2011) Yaşanan, Söylenen ve Yazılan: Erkekler Arasında Tutkusal İlişkiler. Cogito, 65-6: 263-77.
• Parla, J. (2023) Edebiyat Yazıları Kuram ve İnceleme. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Povinelli, E. (2006) The Empire of Love: Toward a Theory of Intimacy, Genealogy, and Carnality. Durham ve Londra: Duke University Press.
• Sadiye Vefik. (2021) Bir Günahkar Geceden Sonra/Muhaberat-ı Hakikiye. Çev. S. Timuroğlu. Haz. R. Tutumlu ve A. Serdar. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Sarıtaş, E. (2020) Cinsel Normalliğin Kuruluşu: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Heteronormatiflik ve İstikrarsızlıkları. İstanbul: Metis Yayınları.
• Sarıtaş, E. (2019) Kadın Homososyalliğinin Dönüşümü ve Refet Romanında Kadın Dostluğu. Fe Dergi: Feminist Eleştiri, 10(2):125-39.
• Sarıoğlu, E. (2018) Heteronormatif Olmayan Bağlılıklar: J.M. Coetzee Özkurmacasında Melankoli ve Yakınlık. Fe Dergi: Feminist Eleştiri, 10(1): 27-41.
• Sedgwick, K. (1990) Epistemology of The Closet. Berkeley ve Los Angeles: University of California Press.
• Stevens, H. (2011) Gey ve Lezbiyen Yazını. Çev. K. Tanrıyar. İstanbul: Sel Yayınları.
• Tanrıyar, K. (2018) Aykırı Cinsellikler: Türkçe Edebiyatta Cinsel Yönelim ve Cinsiyet Kimliği. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Timuroğlu, S. (2020) Kanatlanmış Kadınlar: Osmanlı ve Avrupalı Kadın Yazarların Dostluğu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Timuroğlu, S. (2021) Sadiye Vefik: Türkçenin Üretken Bir Kalemini Bugüne Taşımak.
• Sadiye Vefik, Çev. S. Timuroğlu. Bir Günahkar Geceden Sonra/Muhaberat-ı Hakikiye içinde. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları: 9-14.
• Tutumlu, R. & Serdar, A. (2019) Bir Yazarın İzini Sürmek, Behice Ziya Kollar. Çev. M. Akay, Pakize içinde. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları: 9-13.
• Ulusman, B. (2019) Son Dönem Osmanlı Erotik Yazınında Eril Fantezinin İnşası: Patolojik bir Vaka ve Ahlaki bir Sapma Olarak Mu’âşakat-ı Nisaiye. KaosQueer+, 8: 6-17.
• Ulusman, B. (2023a) Kadın Yazınının İmkanları: Türkçe Edebiyata Jino-Eleştirel Bir Okuma Denemesi (1895-1950). Doktora Tezi. Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi: İstanbul.
• Ulusman, B. (2023b) Geç Dönem Osmanlı Kadın Yazınında Erkeklik Tahayyülleri: “Tashih” Edilen Erkeklikler, Profeminist Pederler ve Ataerkinin Reddi. Göç-Bilgin, M. & Topçu, Ş. haz. Kurmaca Erkek(lik)ler: Edebi Metinlerde Eleştirel Erkeklik Okumaları içinde. İstanbul: Çizgi Yayınları: 19-53.
• Ulviye Macit. (2021) Şermende. Altuğ, F. Haz. İzdivaçlar, İttifaklar ve İhtilaflar: Osmanlı Kadın Yazarlarından Evlilik Hikâyeleri içinde. İstanbul: Turkuvaz Kitap Yayınları: 173-246.
• Us, H. T. (1943) Basın hayatında 50 yıl. [online] Erişim adresi: https://bik.gov.tr/storage/yayinlar/50-yil.pdf (Erişim tarihi: 13 Şubat 2025)