BIST’DE İŞLEM GÖREN HABERLEŞME FİRMALARININ FİNANSAL PERFORMANSLARININ SWARA-PROMETHEE HİBRİT YÖNTEMİ İLE DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2021, , 663 - 681, 31.12.2021

Serkan Yücel , Hakan Murat Arslan

https://doi.org/10.29106/fesa.983010

Öz

Bilgi ve iletişim teknolojilerdeki gelişmeler ile global bir köy haline gelen Dünya’da özellikle haberleşme alanında büyük mesafeler alınmıştır. Haberleşme sahasında yaşanan ilerlemeler ilgili sektörlerin de gelişmesini sağlamıştır. Türkiye’de haberleşme alanında yaşanan özelleştirmeler ile daha etkin ve verimli bir telekomünikasyon alt yapısının oluşturulması hedeflenmiştir. Bu çalışmanın amacı, BIST’de Haberleşme Sektörü’nde işlem gören iki haberleşme firmasının (Turkcell ve Türk Telekom) 2011-2020 yıllarına ait finansal performansının çok kriterli karar verme yöntemleri ile değerlendirilmesidir. Kriterler İlgili literatürden faydalanılarak oluşturulmuştur. 2011’den 2020’ye kadar her bir yıl alternatif olarak belirlenmiştir. Kriterlerin ağırlıkları SWARA yöntemi ile alternatiflerin öncelik sıralaması ise PROMETHEE yöntemi ile değerlendirilmiştir. Buna göre; Turkcell için 2015 yılı en kötü yıl olurken, 2012 yılı ise en iyi yıl olmuştur. Türk Telekom’da ise 2018 yılı en kötü yıl olurken, 2012 yılı en iyi yıl olarak gözlenmiştir

Anahtar Kelimeler

Haberleşme, Finansal Performans, SWARA Yöntemi, PROMETHEE Yöntemi

EVALUATION OF THE FINANCIAL PERFORMANCES OF COMMUNICATION COMPANIES TRADING ON BIST WITH THE SWARA-PROMETHEE HYBRID METHOD

Öz

In the world, which has become a global village with the improvements in information and communication technologies, there have been great developments especially in the field of communication. These developments in the field of communication enabled the improvements of the relevant sectors. With privatization experienced in the communications field in Turkey aimed to create a more effective and efficient telecommunications infrastructure. The purpose of this study is to evaluate the financial performance of two communication companies (Turkcell and Türk Telekom) that are traded in the Communication Sector in BIST for the years 2011-2020 with multi criteria decision making (MCDM) methods. Criteria were created by making use of the relevant literature. Each year from 2011 to 2020 has been determined as an alternative. The weights of the criteria were evaluated with the SWARA method and the priority order of the alternatives with the PROMETHEE method. According to this; 2015 was the worst year for Turkcell, while 2012 was the best year. In Türktelekom, while 2018 was the worst year, 2012 was observed as the best year.

Anahtar Kelimeler

Communication, Financial Performance, SWARA Method, PROMETHEE Method

Kaynakça

• AGHDAİE, M. H., ZOLFANİ, S. H. & ZAVADSKAS, E. K. (2013). Decision making in machine tool selection: An integrated approach with SWARA and COPRAS-G methods. Engineering Economics, 24(1): 5-17.
• AKKAYA, G. C., & DEMİRELİ, E. (2010). Finansal Kararların Verilmesinde PROMETHEE Sıralama Yöntemi. Ege Akademik Bakış Dergisi, 10 (3): 845 – 854.
• AKKAYA, G. C., & UZAR, C. (2013). The usage of multiple-criteria decision making techniques on profitability and efficiency: An application of PROMETHEE. International Journal of Economics and Finance Studies, 5(1), 149–156.
• ALBADVİ, A., CHAHARSOOGHİ, S. K., & ESFAHANİPOUR, A. (2007). Decision making in stock trading: An application of PROMETHEE. European Journal of Operational Research, 177(2), 673-683.
• ALİM T. (2006). Türkiye’de özelleştirme ve Türk Telekom’un özelleştirilmesi süreci ve sonrasındaki sorunları. (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• ALTINIRMAK, S., GÜLCAN, B., & KARAMAŞA, Ç. (2016). Analysing securities investment trusts traded in BIST via AHP-PROMETHEE methodology. Journal of International Scientific Publications, 10(1), 458-472.
• APAN, M. &ÖZTEL, A. (2020). Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıklarının Critic- Promethee Bütünleşik Karar Verme Yöntemi ile Finansal Performans Değerlendirmesi: Borsa İstanbul’da Bir Uygulama. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 63, 54-73.
• ARAZ, C., & OZKARAHAN, I. (2005). A multicriteria sorting procedure for financial classification problems: The case of business failure risk assessment. M. Gallagher, J. P. Hogan, & F. Maire (Ed.), Intelligent Data Engineering and Automated Learning - IDEAL 2005 içinde (ss. 563-570.). Berlin: Springer-Verlag.
• ATICI, K. B. & ULUCAN, A. (2009) ‘‘Enerji Projelerinin Değerlendirilmesi Sürecinde Çok Kriterli Karar Verme Yaklaşımları Ve Türkiye Uygulamaları’’, Hacettepe Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 27 (1), ss.161-186.
• AYTEKİN, S., EROL, .A.F. (2018) Finansal Performans Kurumsal Sürdürülebilirlik Performansının Temel Belirleyicisi Midir? Bıst Sürdürülebilirlik Endeksinde Aras Yöntemi İle Bir Uygulama, UİİİD-IJEAS, 2018 (17. UİK Özel Sayısı), ss: 869-886
• BAĞCI, H. & RENÇBER, Ö. F. (2014). Kamu bankaları ve halka açık özel bankaların promethee yöntemi ile karlılıklarının analizi. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 39-47. BALLI, S. & KARASULU, B. (2007). En uygun otomobil seçimi problemi için bir bulanık promethee yöntemi uygulaması. D.E.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi, 22(1), 139-147.
• BAOURAKİS, G. - DOUMPOS, M.- KALOGERAS, N. - ZOPOUNİDİS, C. (2002), “Multicriteria Analysis and Assessment of Financial Viability of Agribusinesses: The Case of Marketing Co-Operatives and Juice-Producing Companies”, Agribusiness, Vol. 18, No. 4, pp. 543-558.
• BİGPARA (2013) https://bigpara.hurriyet.com.tr/haberler/teknoloji-haberleri/Turkcell-den-21-milyar-tl-k-r_ID848617/ (Erişim Tarihi: 23.03.2021).
• BOURİ, A. MARTEL, J.M. & CHABCHOUB, H. (2002) ‘‘A Multi-criterion Approach for Selecting Attractive Portfolio. Journal of Multi-Criteria Decision Analysis, C. 11, ss.269-277
• BRANS, J. P. (1982). The Engineering of Decision: Elaboration İnstruments of Decision Support Method PROMETHEE. Laval University, Quebec, Canada.
• BRANS, J.P. & VINCKE, P. (1985), “A Preference Ranking Organization Method: The PROMETHEE Method for MCDM”, Management Science
• Brans, J.P., & Vincke, P.H. (1985). A preference ranking organization method: The PROMETHEE method for multiple criteria decision-making, Management Science, Sayı: 31, ss. 647–656
• BÜLBÜL, E. S. & KÖSE, A. (2016). Türk Sigorta Sektörünün Promethee Yöntemi ile Finansal Performans Analizi. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 38 (1), ss. 187-210.
• CAGLE, Melissa N., YILMAZ, K.,ÖZDAĞOĞLU, A. (2020). “Karar Vermede YatirimcilarinRi̇sk Toleran Sevi̇yeleri̇ ve Fi̇nansal Bi̇lgi Terci̇hi̇ni̇n Swara İle Anali̇zi̇.” Beykoz Akademi Dergisi Sayı: 8(2):376–95.
• ÇAKIR, E. (2017). Kentsel dönüşüm kapsamında müteahhit firmanın SWARA–Gri İlişkisel Analiz yöntemiyle seçilmesi. The Journal Of International Scientific Researches, Sayı: 2(6), 79-95
• ÇALIŞKAN, E., & EREN, T. (2016). “Bankaların Performanslarının Çok Kriterli Karar Verme Yöntemiyle Değerlendirilmesi”. Ordu Üniversitesi Bilgi Teknolojileri Dergisi, Sayı: 6(2), 85 – 107.
• DAĞDELEN, İ. (2002). “Bilgi Ve İletişim Teknolojileri Ekonomisi: Önemi, Politikaları Ve Büyüme Katkıları", Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DAĞDEVİREN, M. & ERASLAN, E. (2008). “PROMETHEE Sıralama Yöntemi ile Tedarikçi Seçimi”, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 23, No 1, ss. 69-75
• DOUMPOS, M., GAGANİS, C. & PASİOURAS, F. (2012). Estimating and explaining the financial performance of property and casualty insurers: A two-stageanalysis. JCC: The Business and Economics Research Journal, Sayı: 5(2), 155-170.
• DOUMPOS, M., ZOPOUNİDİS, C.(2009), A Multicriteria Bank Rating System. Groupe de Travail Europen ‘ Aide Multicritere A La Decision.’ Sayı: 3 (19), ss.17-19
• DÜNYA (2021) https://www.dunya.com/sirketler/turk-telekomdan-12-yilin-kar-ve-buyume-rekoru-haberi-609722 (Erişim Tarihi: 23.03.2021).
• ERDİL, E.,TÜRKCAN, B., YETKİNER, H.I. (2009). Does Information And Communication Technologies Sustain Economic Growth? The Underdeveloped And Developing Countries Case, Science And Technology Policies Research Center Working Paper Series, Sayı: 09/03, 1-16
• GENÇ, T.. MASCA, M. (2013). TOPSIS ve PROMETHEE Yöntemleri İle Elde Edilen Üstünlük Sıralamalarının Bir Uygulama Üzerinden Karşılaştırması, Afyon Kocatepe Üniversitesi, İİBF Dergisi, Cilt: XV, Seri II,ss. 539 - 567
• GENÇ,T. (2013) ‘’PROMETHEE Yöntemi ve GAIA Düzlemi.’’ Journal of Economics & Administrative Sciences /Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. XV, S. I, ss.133-154
• GHORABAEE, M. K., AMİRİ, M., ZAVADSKAS, E. K., & ANTUCHEVİCİENE, J. (2018). A new hybrid fuzzy MCDM approach for evaluation of construction equipment with sustainability considerations. Archives of Civil and Mechanical Engineering, 18(1), p. 32-49.
• GIRAY F. (2007). Telekomünikasyon sektöründe liberalizasyon ve Türkiye'deki durum. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 2(2), (11-25), 18.
• GÖKALP, F.,(2015), Comparing The Financial Performance Of Banks in Turkey By Using PROMETHEE Method. Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, 6(1), ss. 63-82
• GÜMÜŞ, U. T., ÖZİÇ, H. C., & SEZER, D. (2019). "BIST’ te İnşaat ve Bayındırlık Sektöründe İşlem Gören İşletmelerin SWARA ve ARAS Yöntemleriyle Finansal Performanslarının Değerlendirilmesi", Uluslararası Toplum Araştırmalar Dergisi, 10 (17), 835-858.
• GÜMÜŞ, U. T., ŞAKAR, Z., & AKKIN, G. (2017). Finansal Analizde Kullanılan Oranlar ve Firma Değer İlişkisi: BIST’de İşlem Gören Çimento Firmaları Üzerine Bir Analiz. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9(16), 1–23.
• GÜNAY, Z. (2017) Türk Telekom A.Ş.’nin Özelleşme Sonrası Finansal Performansının Topsıs Yöntemi İle Değerlendirilmesi, Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, ICMEB17 Özel Sayısı, ss. 390-399
• HABERTÜRK (2018) https://www.haberturk.com/gelirde-rekor-kiran-turk-telekom-zarar-etti-2210119-teknoloji (Erişim Tarihi 24.03.2021).
• KALOGERAS, N., BAOURAKİS, G., ZOPOUNİDİS, C. & VAN DİJK, G. (2005). Evaluating the Financial Performance of Agri-Food Firms:A Multicriteria Decision-Aid Approach. Journal of Food Engineering, 70, 365-371
• KARABASEVIC, D., STANUJKIC, D., UROSEVIC, S. VE MAKSIMOVIC, M. (2015). Selection of candidates in the mining industry based on the application of the SWARA and the MULTIMOORA methods. Acta Montanistica Slovaca, 20(2).
• KARABASEVİC, D. ZAVADSKAS, EDMUNDAS K., TURSKİS, Z., STANUJKİC, D. (2016) “The framework for the selection of personnel based on the SWARA and ARAS methods under uncertainties”. Informatica, Vol. 27, No: 1: 49-65.
• KARABIYIK, B.K & GÜNDOĞMUŞ, M.E (2018) Üniversitelerde Bilgi Sistemi Seçim Kriterlerinin Swara Yöntemi İle Ağırlıklandırılması: Ampirik Bir Çalışma, İşletme Bilimi Dergisi (JOBS), 2018; 6(1): 59-85
• KAZAN, H., ERTOK, M., & ÇİFTCİ, C. (2015). Application of a hybrid method in the financial analysis of firm performance. Procedia – Social and Behavioral Sciences, 195, 403-412
• KERŠULIENĖ, V. & TURSKIS, Z. (2011). Integrated fuzzy multiple criteria decision making model for architect selection. Technological and Economic Development of Economy, 17(4), 645-666.
• KERŠULIENE, V., ZAVADSKAS, E. K. VE TURSKIS, Z. (2010). Selection of rational dispute resolution method by applying new step‐wise weight assessment ratio analysis (SWARA). Journal of Business Economics and Management, 11(2), 243-258.
• KESHAVARZ-GHORABAEE, M., AMİRİ, M., ZAVADSKAS, E. K., AND ANTUCHEVİCİENE, J. (2018B). A new hybrid fuzzy MCDM approach for evaluation of construction equipment with sustainability considerations. Archives of Civil and Mechanical Engineering, 18(1), 32–49.
• KISA, A.. GÖK ,C. & EJDER, A. (2019). OECD Ülkelerinin Lojistik Performanslarının SWARA Tabanlı EDAS Yöntemi ile Değerlendirilmesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi İİBF Dergisi, 9(1), 301-325.
• KISA, A. C., and Ayçin, E. (2019). “OECD Ülkelerinin Lojistik Performanslarının SWARA Tabanlı EDAS Yöntemi Ile Değerlendirilmesi.” Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 9(1), ss. 301–25.
• KURT A. (2004). Türk Telekomünikasyon sektörü ile ülke ekonomisindeki gelişmeler arasındaki ilişkinin varlığının ve boyutunun ekonometrik analizi (1970-2002). (Uzmanlık Tezi), Telekomünikasyon Kurumu, Ankara, 2004.
• LEMONAKİS, C., STRİKOS, İ., ZOPOUNİDİS, C. (2012), Measurement of Commercial Banks Performance in EU Countries: A Multi- Criteria Approach, ss. 1-36
• MALKOÇ, E. (2009) Özelleştirme ve Türk Telekom, Kadir Has Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Bankacılık Ve Finansman Doktora Programı, Doktora Tezi
• ÖMÜRBEK, N.ve EREN, H. (2016). Promethee, MOORA ve COPRAS Yöntemleri ile Oran Analizi Sonuçlarının Değerlendirilmesi: Bir Uygulama. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 8(16), 174-187.
• ÖZBEK, A. (2018). BIST’te İşlem Gören Faktoring Şirketlerinin Mali Yapılarının Çok Ölçütlü Karar Verme Yöntemleri İle Değerlendirilmesi. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 25(1), 29-53.
• ÖZBEK, A, ve DEMİRKOL, İ. (2018). “LOJİSTİK Sektöründe Faali̇yet Gösteren İşletmeleri̇n Swara Ve Gi̇aYöntemleri̇ İle Anali̇zi̇.” Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 8(1):71–86.
• ÖZCAN B. (2015). Telekomünikasyon altyapısı ekonomik büyüme ilişkisi: Panel nedensellik analizi. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, Sayı: X(II). Ss. 79-87
• ÖZDAĞOĞLU, A. ve KELEŞ, M. K. (2019). Bankaların Bakış Açısından BIST Sınai İşletmelerinin Değerlendirilmesi SWARA-GİA Bütünleşik Yaklaşımı. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, Sayı: 10 (24), 229-241.
• ÖZDEMİR, F.S. KARAHAN G., M. AKDEMİR, O. (2020). An Analysis on Financial and Stock Market Performance of Banks in Borsa Istanbul. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 24 (4), 1941- 1949
• ÖZTÜRK, E. (2017). Farklı finansal raporlardan elde edilen performans ölçütleri ile cari piyasa değerleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi: BIST 50 şirketleri üzerine bir araştırma. Mali Çözüm Dergisi, Sayı: 142, 45-63.
• PAKSOY, S., TIRAŞ, M., F.,(2017), Investing Banks Performance For Turkey: An Application Of PROMETHEE Method. C.Ü İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 18(1), ss.143-159
• PAZARLIOĞLU, M.V. VE KİREN GÜRLER, Ö. (2007) “Telekomünikasyon Yatırımları Ve Ekonomik Büyüme: Panel Veri Yaklaşımı”, Finans Politik& Ekonomik Yorumlar 2007 Cilt: 44 Sayı:508
• RADULESCU, M., FEDAJEV, A., NİKOLİC, D.,(2017), Ranking of EU National Banking Systems Using Multi-Criteria Analysis In The Light Of Brexit. Acta Oeconomica, Sayı: 67(4), ss. 473-509
• RUZGYS, A., VOLVAČIOVAS, R., IGNATAVIČIUS, Č. VE TURSKIS, Z. (2014). Integrated evaluation of external wall insulation in residential buildings using SWARA-TODIM MCDM method. Journal of Civil Engineering and Management, Sayı: 20(1), 103-110.
• SAKARYA, Ş. ve AYTEKİN, S. (2013). İMKB’de İşlem Gören Mevduat Bankalarının Performansları ile Hisse Senedi Getirileri Arasındaki İlişkinin Ölçülmesi: PROMETHEE Çok Kriterli Karar Verme Yöntemiyle Bir Uygulama.Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, Sayı: 5 (2), 99-109.
• SARI, T.,(2020), Banka Performans Ölçümünde TOPSIS ve PROMETHEE Yöntemlerinin Karşılaştırılması. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Sayı: 34(1), ss.103-122
• SHARMA, ADİTİ - KAUR, GURJEET - BANSAL, JATİN (2018), A Comparative Analysis of Promethee, AHP and Topsis Aiding in Financial Analysis of Firm Performance, Proceedings of The First International Conference On Information Technology and Knowledge Management, Vol. 14: pp. 145-150.
• STANUJKİC, D., KARABASEVİC, D. VE ZAVADSKAS, E. K. (2015). A framework for the selection of a packaging design based on the SWARA method. Inzinerine Ekonomika-Engineering Economics, 26(2), 181-187.
• ŞAHİN, O., & BAŞARIR, Ç. (2019). Bireysel emeklilik şirketlerinin finansal performanslarının değerlendirilmesi: Türkiye örneği. Yönetim Bilimleri Dergisi, 17(33), 211-229.
• TUNÇEZ, M. A. (2019). TMS/TFRS ile Uyumlu Finansal Tablolar Analizi. Seçkin Kitapevi.
• TURKCELL (2020) https://www.Turkcell.com.tr/yardim/kampanya/kampanyalar-faturali/biz-kimiz- (Erişim Tarihi: 21.03.2021)
• TÜRDER (2021) http://www.turder.org/turk-telekomdan-cok-buyuk-zarar/ (Erişim Tarihi: 24.03.2021)
• TÜREDİ S. (2013). Bilgi Ve Iletişim Teknolojilerinin Ekonomik Büyümeye Etkisi: Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkeler Için Panel Veri Analizi. Gümüşhane Üniversitesi. Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, Sayı: 7 .ss.298-322
• TÜRKMEN, S.Y. & ÇAĞIL, G. (2012). “İmkb’ye kote bilişim sektörü şirketlerinin finansal performanslarının topsis yöntemi ile değerlendirilmesi” Maliye Finans Yazıları. Cilt 1, Sayı 95, ss.59 -78
• ULUTAŞ A. (2019), SWARA ve MAIRCA Yöntemleri ile Catering Firması Seçimi, BMIJ, (2019), 7(4): 1467- 1479.
• UZAR, C., (2013), Financial Performance Test Of Public Banks İn Turkey: An Application Of Promethee. İnternational Journal Of Economics And Finance Studies, 5(2), ss.1-9
• ÜNAL, S., & YÜKSEL, R. (2017). “Finansal Performans ve Hisse Senedi Getirisi İlişkisi: BIST Sürdürülebilirlik Endeksindeki Bankalar Üzerine Bir İnceleme”. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, (ICMEB17 Özel Sayısı), 264 – 270.
• YAPRAKLI, S. & SAĞLAM, T. (2010), “Türkiye’de Bilgi İletişim Teknolojileri ve Ekonomik Büyüme: Ekonometrik Bir Analiz (1980-2008)”, Ege Akademik Bakış, 10 (1), 577-598.
• YAVUZ, H., & ÖZTEL, A. (2017). Entropi Tabanlı Copras Yöntemi ile Ölçek Bazında Finansal Performans Analizi: Bilgi ve İletişim Sektöründe Bir Uygulama. 1.Uluslararası Ekonomi Araştırmaları ve Finansal Piyasalar Kongresi, 122–141.
• YURDOĞLU, H., & KUNDAKCI, N. (2017). SWARA ve WASPAS Yöntemleri İle Sunucu Seçimi. Balikesir University Journal of Social Sciences Institute, 20(38), 253-269.
• ZARBAKHSHNİA, N., SOLEİMANİ, H. AND GHADERİ, H. (2018). Sustainable third-party reverse logistics provider evaluation and selection using fuzzy SWARA and developed fuzzy COPRAS in the presence of risk criteria. Applied Soft Computing, 65, 307-319.